Ghulamidin paxtaning hayati (37): “Istanbul xitabnamisi” ning élan qilinishi

1992-Yili 12-ayda istanbulda chaqirilghan “Sherqiy türkistan milliy qurultiyi” din körünüshler. 1992-Yili dékabir. Istanbul, türkiye.

2-Yili 12-ayda istanbulda chaqirilghan “Sherqiy türkistan milliy qurultiyi” din körünüshler. 1992-Yili dékabir. Istanbul, türkiye.

Ghulamidin paxta ependidin: “Sizche 1992-yili istanbulda chaqirilghan ‛sherqiy türkistan milliy qurultiyi‚ ning eng chong muweppeqiyiti zadi néme,” dep sorighinimizda, u: “Tarixiy pursetni qachurmighanliqi, yeni bu qurultayning eng muhim bir tarixiy shara'itta, del waqtida échilghanliqi,” dep jawab berdi.

Xuddi ghulamidin ependi tekitliginidek, istanbul qurultiyi, yeni 1992-yilidiki “Sherqiy türkistan milliy qurultiyi” bérlin témi örülüp, dunya miqyasida kommunizm lagéri yimiriliwatqan, sowétlar ittipaqi ghulap, ottura asiya we kafkazda 5 musteqil türk döliti dunyagha kelgen, xitayda tyen'enmin oqughuchilar herikiti basturulghan bolsimu, emma mustebit kommunistik sistéma küchlük xirisqa duch kéliwatqan bir yillar idi.

Mana mushundaq bir tarixiy pursette istanbul qurultiyi chaqirilidu.

Ghulamidin paxta, 1992-yili 12-ayda istanbulda chaqirilghan “Sherqiy türkistan milliy qurultiyi” da köpligen siyasiy qararlar, muraji'etnamiler we bayanatlar élan qilin'ghan bolsimu, emme bularning ichide qurultay wekilliri birdek maqullighan “Istanbul xitabnamisi” ning zor tarixiy ehmiyetke ige ikenlikini tekitleydu.

Ghulamidin ependi “Sherqiy türkistan milliy qurultiyi” ning öz qolida saqlinip kéliwatqan höjjetlirige asasen qurultay axirida élan qilin'ghan “Istanbul xitabnamisi” ning tepsiliy mezmunlirini tonushturup ötti:

“Sherqiy türkistan milliy qurultiyi” ning xitabnamisi - “Istanbul xitabnamisi”:

1. Wetinimizning nami sherqiy türkistandur.

2. Sherqiy türkistanning milliy bayriqi we dölet nishani 1933-yili qeshqerde qurulghan musteqil sherqiy türkistan islam jumhuriyiti hökümiti teripidin qobul qilin'ghan ay-yultuzluq kök bayraq bilen bashaqlar arisigha élin'ghan ay-yultuzluq belgidur.

3. Sherqiy türkistanning yerlik xelqi Uyghur, qazaq, qirghiz, özbék we tatar qatarliq türk irqigha mensup xelqler bilen ötmüshte bu wetenning musteqilliqi we erkinliki üchün héch bir pidakarliqtin qachmighan, xushalliqtimu we ghemdimu birge bolghan milletlerdin terkib tapidu.

4. Xitay hökümitining sherqiy türkistandiki mustemlikichilik siyasiti, kommunistik tüzümi we “Sherqiy türkistan xitayning ayrilmas bir parchisi” dégen oydurma qet'iy ret qilinidu.

5. Sherqiy türkistan xelqi musteqilliqni toluq qolgha keltürgendila heqiqiy erkinlik we bext-sa'adetke érisheleydu.

6. Sherqiy türkistan milliy qurultiyi pütün sherqiy türkistan xelqini til, din, tarix, medeniyet we örp-adet qatarliq milliy en'eniliride ching turup, xitay kommunistlirining assimilyatsiye we yoqitish siyasetlirige qarshi turushqa chaqiridu.

7. Sherqiy türkistan xelqi bilen xitay xelqi otturisidiki siyasiy, medeniyet we iqtisadiy munasiwetler uzun bir tarixqa ige. Chin (xitay) xelqi ézilishning achchiq tejribilirini béshidin ötküzgen. Sherqiy türkistan milliy qurultiyi bu heqiqetlerni xitay hökümiti we xitay xelqige esletmek süriti bilen béyjing da'irilirining sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan chidighusiz ézish we yoqitish siyasetlirini toxtitishqa chaqiridu.

8. Sherqiy türkistan xelqining öz teqdirini özi belgilesh heqqige hörmet qilidighan we uni himaye qilidighan, xitay kommunist tüzümige qarshi heriket élip bériwatqan chin (xitay) démokratik herikiti bilen hemkarlishidu.

9. Sherqiy türkistan xelqi bilen oxshash xitayning zulumi we ézilishi astida qalghan tibet we ichki mongghulistan xelqlirining yürgüzüwatqan mujadilirini qollaydu we ular bilen hemkarlishidu.

10. Sherqiy türkistan milliy qurultiyi xitay hökümitining atalmish “Muxtariyat” wediliri bilen sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan “Parchilap idare qilish” siyasitini pash qilidu we bu siyasetlerni sherqiy türkistandiki insan heqlirini ayaq-asti qilishning bir parchisi, dep hésablaydu.

11. Sherqiy türkistan milliy qurultiyi birleshken döletler teshkilati, xelq'ara insan heqlirini qoghdash teshkilati we islami teshkilatlardin chin (xitay) hökümitige sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan insan heqlirini depsende qilidighan siyasetlirini derhal toxtitish üchün bésim ishlitishni telep qilidu. Sherqiy türkistan xelqining öz teqdirini özi belgilesh yolidiki küreshlirini destekleshni telep qilidu.

12. Sherqiy türkistan qurultiyini échishqa imkaniyet yaritip bergen türkiye jumhuriyiti hökümiti we bu qurultayning échilishi üchün héch bir maddiy we meniwi yardemlirini ayimighan kishiler we teshkilatlargha teshekkür éytidu.

1992-Yil 12-ayning 14-küni, istanbul

Ghulamidin ependi axirida 1992-yilidiki istanbul qurultiyining muhajirettiki Uyghurlar hayatida, bolupmu muhajirettiki milliy dawa tarixida dewr-shara'iti eng paydiliq, kölimi eng zor, talash-tartishliri eng keskin bir qétimliq muhim qurultay bolup qalghanliqini tilgha aldi. U, bu qétimliq qurultay tarixta tunji qétim Uyghurlarning weten sirtidiki milliy dewa herikitini birleshtürdi, yeni 1949-yilidin kéyin se'udi erebistan, türkiye we gherb ellirige tarqilip ketken Uyghur muhajirlar bilen sabiq sowétlar ittipaqining ottura asiya jumhuriyetlirige tarqilip ketken Uyghur serxillirini ortaq meqset üchün istanbulda tunji qétim jem qildi, dédi.

(Dawami bar)