Teklimakanni quchaqlap: merhum küresh kösenning hayatidin eslimiler - 1

Küresh kösenning öydikiler bilen bille chüshken süriti, 1982-yil

Bu yil merhum sen'etkar, Uyghur xelqining ot yürek oghli küresh kösen wapatigha 7 yil boldi. Xuddi u hayat waqtida özining weten heqqidiki yalqunluq naxshilirining biride éytqinidek: “Küresh ölmidi hem ölmeydu…”.

Merhumning jismi bu dunyadin ketken bolsimu, lékin uning öz ismi bilen bille qoyulghan küresh iradisi hélihem yalqunluq misralarda, weten ishqida urulghan dutarining tarlirida yangrimaqta. Merhumning jismi yat tupraqqa kömülgen bolsimu, lékin uning qaytmas rohi hélihem teklimakan boylirini aylinip yürmekte…

Küresh kösenning wapatigha 7 yil bolghan bügünki künde merhumning hayati heqqide eslime bolsun üchün uning shiwétsiyede yashawatqan bir tughqan singlisi munewwer sultan bilen tepsiliy söhbet élip barduq. Diqqitinglar munewwer xanimning öz akisi küresh kösenning hayati heqqidiki eslimisining 1 - qismida bolghay:

Küresh sultan 1959 - yili Uyghurlar wetinining merkizi ürümchi shehiride oqumushluq ziyaliy a'iliside dunyagha kelgen. Uning ata - anisi Uyghur aptonom rayonluq radi'o istansida xizmet qilghan. Küresh kösenning 1955 - yili sowétlar ittipaqigha oqushqa chiqip ketken taghisi xitay - sowét munasiwiti buzulghan peyttimu qaytip kelmigen. Bu ish ularning a'ilisige siyasiy bésim élip kelgen. 1963 - Yili emdila 4 yashqa kirgen küresh sultan ata - anisi bilen bille xitay siyasitining zerbisige uchrap ürümchidin heydelgen we kucha nahiyisige tarqaqlashturulghan. Shundin bashlap uning bighubar baliliq dewrining rishtisi qedimki kösen medeniyitining böshüki bolghan kucha shehirige mehkem baghlan'ghan. Uning özige “Kösen” dégen texellusni tallishimu shu sewebtin bolghan.

Küresh sultan a'ilisining tunji balisi shundaqla yalghuz oghul bolush süpiti bilen öyidikilerning béshigha kelgen kélishmesliklerni kichikidinla teng tartip chong bolidu. U mektep yéshigha toshqanda dadisi “Pantürkist”, “Eksil'inqilabiy teshkilatqa qatnashqan unsur” dégen betnamlar bilen türmige kirip kétidu. Kuchada ige - chaqisiz qalghan bu a'ile éghir ehwalgha qalidu. Her waqt yiraq we chet yézilargha heydilip sersan - sergerdan bolushtek bir ehwalgha qalghan a'ile ezaliri kucha nahiye bazirida yoshurup yashashqa mejbur bolidu. Mektep yéshigha toshqan küresh sultan amalsiz xitayche mektepke kirip oqushqa mejbur bolidu. Kéyinche Uyghurche mektepke yötkelgen bolsimu, lékin a'ile sewebi bilen oqushi uzun'gha barmaydu.

Kuchada yashash imkaniyiti qalmighan bu a'ile shu yillarda chiqish yoli izdep ili terepke köchüp kétishke mejbur bolidu. Küresh sultanning ana terep taghisi ürümchidin töwen'ge heydilip ghulja nahiyisining choluqay yézisigha chüshürüwétilidu. Buningdin xewer tapqan küresh sultanning apisi yoshurunche bala - chaqilirini élip ghuljigha köchüp baridu hemde choluqay yézisidiki tughqinining qéshigha orunlishidu. Lékin ularning ghuljida nopusi bolmighachqa térilghu yer we xelq kommunasidin norma alalmaydu. Kéyinche kuchada téxiche réjim astida turuwatqan dadisi bir amallar bilen ghuljigha yoshurunup kélip a'ilisi bilen jem bolidu. Dadisi qolidin köp xil hüner kélidighan, tirishchan kishi bolghachqa her xil amallar bilen a'ilisini jan étip mangidu. Dawalghup turghan ashu yillarda xelqning turmushi herqanche qiyinchiliqta bolsimu, siyasiy bésim we boran - chapqunlar her waqt huwlap tursimu, lékin xelq öz könglini awunduridighan milliy sen'itini yoshurunche dawamlashturup turidu. Ilidiki bu xil qoyuq milliy medeniyet tupriqi yash küresh sultanning baliliq qelbige sen'etning otini tutashturidu. Uning üstige, uning dadisimu dutar - tembür chélishqa xushtar kishi bolghachqa, uzaq ötmeyla ularning a'ilisi yerlik sazendilerning yoshurunche yighilidighan sorunigha aylinidu. Siyasiy teqib höküm sürgen ashu yillarda ili wadisidiki Uyghur yurtlirida yoshurunche élip bérilidighan milliy meshrepler yash küresh sultanning wujudida sen'et üchün tügülgen rishtining qanitini yéshidu…

(Dawami kéyinki sanda)