Küresh qaynimida ötken yillar - 3

Dolqun eysa rabiye xanim qadir bilen bille

Shinjang uniwérsitétida qurulghan “Tengritagh studéntlar pen - medeniyet uyushmisi” nahayiti tézlikte tereqqiy qilip, uzaq ötmeyla uning ezaliri 2000 kishidin ashidu. Tursun qurban qatarliq péshqedem oqutquchilarmu bu uyushmigha eza bolup kiridu hemde pütün küchi bilen oqughuchilarni qollaydu.

Mezkur uyushmining re'islik wezipisini ötewatqan dolqun eysa idare hey'iti terkibide aktip pa'aliyet élip bériwatqan studéntlar wekilliri bilen yéqindin hemkarliq ornitidu. Aridin uzaq ötmeyla, mezkur uyushmining shöbiliri sana'et insitituti, pédagogika uniwérsitéti, méditsina instituti we maliye - iqtisad inistitutlirida arqa - arqidin qurulidu. “Tengritagh studéntlar pen - medeniyet uyushmisi” ning qarmiqida oqughuchilar sen'et guruppisi qurulup, her heptining dem élish künliride ürümchidiki herqaysi aliy mekteplerning kuluplirida medeniyet - sen'et nomurliri körsitilidu. Bu mezgillerde shinjang uniwérsitétida oquwatqan ablimit tursunning mezkur uyushma namidin körsetken sen'et nomurliri qizghin alqishqa érishidu. Dolqun eysamu mezkur uyushmining sen'et pa'aliyitide abduxaliq Uyghurgha béghishlan'ghan bir perdilik dramida bash rol élip, tamashibinlarning küchlük hés - hayajanini qozghaydu. Ular tallan'ghan sen'et nomurlirini ürümchidiki herqaysi aliy mekteplerde qoyup zor zilzile qozghaydu. Hetta kéyinche aliy mekteplerdin halqip, ürümchining Uyghurlar eng merkezleshken rayonidiki ittipaq tiyatirida oyun qoyup jem'iyettimu zor tesir peyda qilidu. Yazliq tetilde “Tengritagh studéntlar pen - medeniyet uyushmisi” öz qarmiqida medeniyet - ma'arip guruppisi we sen'et guruppisi dégen ikki guruppa teshkillep, Uyghur aptonom rayonining herqaysi wilayet, nahiyilirige bérip jem'iyet tekshürüsh we oqughuchilarning sen'ent nomurlirini körsitish pa'aliyetlirini élip baridu.

1980 - Yillarning ikkinchi yérimidiki qaynam - tashqinliqqa chömgen uniwérsitét hayati dolqun eysagha oxshash bir ewlad yashlarning qelbide millet we ana tupraqqa bolghan heqdarliq tuyghusini oyghitidu. Ashu yillarda Uyghur aliy mektep oqughuchiliridiki milliy oyghinish we tereqqiyat telepliri barghanséri yuqiri dolqun'gha kötürülidu. Buninggha egiship Uyghur aptonom rayonluq hökümet da'irilirining aliy mekteplerde jush urup rawajliniwatqan qoyuq milliy keypiyatqa bolghan sezgürlükimu éship baridu. Milliy oyghinish we milliy keypiyat eng awwal uniwérsitétlerdiki kompartiye organliri bilen xitay oqutquchi - oqughuchilirini xatirjemsizlendüridu. Bolupmu aliy mekteplerdiki xitay oqughuchilarning Uyghur oqughuchilargha bolghan öchmenliki we chetke qéqish xahishliri barghanéri küchiyip baridu. Shinjang uniwérsitétida xitay oqughuchilarning Uyghurlargha qarshi keypiyati alahide küchiyip, Uyghur oqughuchilar bilen bir yataqta turmasliq, yataq binalirini ayrish qatarliq telepni ochuq - ashkara otturigha qoyidu. 1988 - Yilining yaz aylirigha qeder shinjang uniwérsitétida xitay oqughuchilarning Uyghurlarni haqaret qilidighan 100 parchidin artuq chong xetlik gézitliri mexpiy halda tamlargha chaplinidu. Fizika fakultéti oqutush binasining oqughuchilar hajetxanisi ishikige namelum xitaylar teripidin yézilghan “Uyghurlarning erlirini qul, ayallirini pahishe qilimiz! choshqilar bilen Uyghurlarning bu hajetxanigha kirishi birdek men'i qilinidu.” dégen xitayche xetler bayqilidu. Bu hadisiler pütün uniwérsitéttiki Uyghur oqughuchilarning qattiq ghezep - nepritini qozghaydu.

1988 - Yili 6 - ayning 14 - küni dolqun eysa qatarliq oqughuchilar wekilliri “Tengritagh studéntlar pen - medeniyet uyushmisi” namidin 200 dek Uyghur oqughuchini teshkillep, shinjang uniwérsitéti mektep memuriyiti aldigha yighilidu hemde mektep mudiri bilen biwasite sözlishishni telep qilidu. Emma Uyghur oqughuchilarning yolluq telepliri mektep rehberliki teripidin qopalliq bilen ret qilinidu. Uning üstige, yérim yil ilgiri “Tengritagh studéntlar pen - medeniyet uyushmisi” namidin aptonom rayonluq xelq hökümiti we partiye komitétigha yollan'ghan oqughuchilarning 13 türlük telep we dokladlarigha qarita héchqandaq jawab bolmaydu. Buning bilen uyushma hey'iti dolqun eysaning yétekchilikide derhal jiddiy yighin échip, etisi yeni 6 - ayning 15 - küni oqughuchilar namayishi teshkilleshni qarar qilidu. Shu küni kéchisi oqughuchilar uxlimastin namayish teyyarliqigha kirishidu, shu'ar - lozunkilar yézilidu.

15 - Iyun seherde mektep memuriyiti bu ishtin xewer tépip, mektep mudiri we ittipaq komitéti mes'ulliri dolqun eysani chaqiridu hemde oqughuchilarni derhal tarqitiwétishni éytidu. Emma dolqun eysa we bashqa oqughuchilar rehberliri ret qilidu. Axirida amal qilalmighan mektep da'iriliri aptonom rayon rehberlirining oqughuchilarning teleplirini orunlash üchün shu küni dolqun eysa qatarliq oqughuchilar yétekchiliri bilen biwasite söhbet ötküzmekchi bolghanliqini bildüridu. Dolqun we erkin qatarliq ikkiylen oqughuchilargha wakaliten aptonom rayon rehberliri bilen söhbet ötküzüp köridighanliqini, emma oqughuchilarning her waqit namayish üchün teyyarliq halitide turidighanliqini shert qilidu. Shundaq qilip, shu küni seherde mexsus bir kichik mashina dolqun bilen erkinni élip aptonom rayonluq partkom we xelq hökümitining qatmu - qat postlar qoyulghan xizmet binasigha élip baridu. Bu yerde ular eyni waqittiki Uyghur aptonom rayonluq partkomning ma'aripqa mes'ul mu'awin sékrétari janabil, ma'arip nazariti, maliye nazariti, xelq ishlar nazariti hemde pilan komitéti qatarliq orunlarning birinchi qol mes'ulliri bilen söhbet bashlaydu. Aridin ikki sa'et ötmeyla shinjang uniwérsitétidiki nechche minglighan Uyghur oqughuchilarning mektep ichige yighilip kochigha chiqip namayish qilishqa teyyarlan'ghanliqi xewiri kélidu. Dolqun eysa qatarliq oqughuchilar wekilliri bilen aptonom rayonning yuqiri derijilik rehberliri otturisidiki söhbet talash - tartish, popoza qilish, yumshaq we qattiq wasitilerni qollinishtek türlük keypiyatta dawamlishidu. Dolqun eysa qatarliq oqughuchilar wekilliri aliy mekteplerdiki Uyghur oqughuchilarning yolluq telepliri orunlanmighiche, namayishtin hergiz waz kechmeydighanliqini ochuq bildüridu.

(Dawami bar)