Qaraqurum bürküti: nizamidin hüseyinning hayati (1)

Muxbirimiz qutlan
2018.08.28
Nizamidin-Huseyin-yashliq-yillirida.jpg Nizamidin hüseyin ependi yashliq yillirida.
RFA/Qutlan

1-Qisim: 71 yashliq tutqun

Nizamidin hüseyin 20-esir Uyghur tarixidiki möjizilik sergüzeshtlerge ige bir shexs. U 1940-yillardiki milliy azadliq inqilabi mezgilide 16 yéshida tashqorghan partizanlirigha qoshulup, birqanche yilliq jenglerde köp qétim yarilinip, “Ölmes toxtimet” dégen namgha érishidu. “11 Bitim” din kéyin gomindang eskerliri teripidin tutqun qilinip, yekende türmide yatidu. 1946-Yilining axiri türmidin qoyup bérilip, ürümchidiki shinjang institutining tarix-jughrapiye fakultétigha oqushqa kiridu. 1951-Yilidin 1957-yilighiche “Shinjang géziti” idariside muxbir we tehrir bolup ishleydu. 1958-Yili “Esheddiy yerlik milletchi”, “Pantürkist” dégen qalpaq kiydürülüp, taki 1978-yilighiche 20 yil türmide yatidu. Bu jeryanda nurghun qétim türmidin qéchip qarshiliq körsitidu we qayta tutulup qamilidu. 1980-Yillarda Uyghur medeniyet tarixi we eqide tarixi boyiche köpligen yirik maqalilerni yézip, küchlük tesir qozghaydu. 1997-Yili 3-ayning 3-küni 71 yéshida yene tutqun qilinip, axirqi ömrini xitay türmiside ötküzidu. 1998-Yili 3-ayda axirqi tiniqi qalghanda dawalinishqa qoyup bérilip, bir aydin kéyin, yeni 4-ayning 8-küni alemdin ötidu.

Merhum nizamidin hüseyin ependining hazir amérikida yashawatqan oghli jür'et nizamidin radiyomiz ziyaritini qobul qilip, dadisining hayat kechürmishliri heqqide sözligende özining bu pursetni 20 yildin buyan kütüwatqanliqini, peqet hör dunyagha qedem basqan kündin étibaren dadisi heqqide gep qilish mumkinchilikining tughulghanliqini alahide eskertip ötti.

Jür'et nizamidinning bayan qilishiche, merhum nizamidin hüseyin 1998-yili 3-ayning 3-küni xitay türmisidin öyide dawalinishqa qoyup bérilip, bir aydin kéyin, yeni 4-ayning 8-küni bu dunya bilen widalishidu. Shuningdin kéyin nizamidin hüseyinning isim-sheripi, eserliri we u toghriliq el arisidiki gep-sözler qattiq cheklinidu. Hetta chet'ellerdimu nizamidin hüseyin heqqide anche köp melumatlar közge chéliqmaydu.

Dadisidin qalghan tewerrük yazmilar we xatirilerni saqlap kéliwatqan jür'et nizamidin chet'elge chiqqandin kéyin dadisi nizamidin hüseyinning hayati heqqide birer eser yézish xiyalida bolghan bolsimu, emma hazirghiche buninggha imkaniyet bolmighanliqini, özining tunji qétim “Erkin asiya radiyosi” da dadisi heqqide sözlesh pursitige érishkenlikini tilgha aldi.

Jür'et nizamidin merhum dadisi nizamidin hüseyinning 1997-yili 3-ayda 70 yashtin ashqanda tutqun qilinip, ürümchidiki 3-türmige qamalghanliqini, türmide oz hayatidin qisqiche bir eslime yézip qaldurghanliqini, bu eslimining merhumning hayatini yorutushta eng ishenchlik we birinchi qol menbe bolalaydighanliqini tekitlep ötti.

Jür'et nizamidinning eslishiche, dadisi nizamidin hüseyin yashinip qalghanliqi we salametlikining nacharlap kétiwatqanliqigha qarimay pütün zéhni bilen yéziqchiliq qiliwatqan künlerning biride qolgha élinidu. Bu tutqun qilish weqesi 1997-yili 3-ayning 3-küni kech sa'et 10 din ashqanda yüz bergen bolup, ürümchi shehiri eyni waqitta “5-Féwral ghulja weqesi” we “25-Féwral ürümchi aptobus partlitish weqesi” din kéyinki wehimilik keypiyatqa chömülgen mezgiller iken.

Dadisi nizamidin hüseyin “Shinjang géziti” ning a'ililikler qorusida tutqun qilin'ghan shu küni kechqurun jür'et nizamidin “Shinjang géziti” ning xizmet binasida kéchilik korréktorluq xizmiti qiliwatqan bolup, tuyuqsiz yüz bergen bu weqedin hang-tang bolup qalidu. Etisi u qolgha élish qeghizidiki uchurgha asasen ürümchi shimaliy qowuqtiki sheherlik saqchi idarisige dadisini sürüshtürüp baridu.

Ürümchi sheherlik saqchi idarisining birinchi bashqarmisida xizmet qilidighan ekber isimlik bir saqchi jür'et nizamidin'gha özining shu qétimliq qolgha élish opératsiyesige qatnashqanliqini, buningda Uyghur aptonom rayonluq partkomning sékrétari wang léchüenning biwasite buyruqi barliqini ashkarilaydu.

Qedirlik radiyo anglighuchilar, yuqirida merhum inqilabchi, axbaratchi, Uyghur tarixi we medeniyiti boyiche nechche onlighan yirik eserlerning mu'ellipi merhum nizamidin hüseyinning hayat kechmishlirige béghishlan'ghan köp qisimliq radiyo programmisining birinchi qismini anglattuq. Mezkur programmining kéyinki qisimliri dawamliq diqqitinglarda bolidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.