Qaraqurum bürküti: nizamidin hüseyinning hayati (24)

Yigirme tötinchi qisim: xarbinda bayqilip qélish

1964-Yilining axirliri jenubta yoshurunup turush mumkinchiliki qalmighan nizamidin hüseyin bala-chaqilirini élip ürümchige tewekkül qilip kélidu. Emma üch kün ötmeyla bayqilip qélip, amalsizliqtin xitay ölkilirige qéchishqa mejbur bolidu. Bowaqliq mezgilidila bu a'ilining uzaqqa sozulghan qachqunluq qismitige baghlan'ghan jür'et nizamidin kichikide dadisi we apisidin anglighan qéchish hékayilirining hélimu éside miqtek turghanliqini eskertip ötti.

Ashu qétimliq xitayning ichki ölkilirige qéchish, béyjinggha bérip öz délosi üstidin erz qilish, erzi qobul qilinmighanda bolsa yene qéchish weqeliri toghriliq merhum nizamidin hüseyinning shagirtlirimu toluqlima teqdim qildi. Hazir gérmaniyede panahliniwatqan, 1990-yillarning otturilirida nizamidin hüseyinning qéshida bolghan shagirtliridin izchi hebibulla xaliq bu heqtiki köpligen hékayilerning biwasite anglighuchisidur. U eyni waqitta nizamidin ependining özlirige 1960-yillardiki türmidin qéchish weqeliri toghriliq köpligen rast hékayilerni sözlep bergenlikini tilgha alidu.

Nizamidin hüseyin ependi özining türmide yézip qaldurghan eslimiside 1964-yili 11-ayning 21-küni kéchide ayali we besh balisini élip ürümchidin yoshurunche ayrilghanliqini, asta sür'etlik poyizgha olturup heptilerche yol yürüp axiri xitay paytexti béyjinggha yétip barghanliqini bayan qilidu.

Nizamidin hüseyin bala-chaqiliri egeshtürüp, béyjing kochilirini kézip yürüp, axiri xitay gowuyüeni, yeni xitay dölet ishliri mehkimisining erziyet ishxanisini izdep tapidu.

U özining 1958-yilidiki “Ongchi we yerlik milletchilikke qarshi heriket” te naheq qarilinip, muddetsiz qamaqqa élin'ghanliqini, a'ilisining shu sewebtin xaniweyran bolghanliqini éytip, yuqiri derijilik organlarning öz délosigha qaytidin qarap chiqishni telep qilidu.



Halbuki, xitay dölet ishliri mehkimisining erziyet ishxanisidiki byukrat xitay memurliri nizamidin hüseyinning erzige pisent qilmaydu. Hetta adem ewetip ularni chüshken jayidin tutup, Uyghur aptonom rayonining béyjingda turushluq ish béjirish bashqarmisigha ötküzüp béridu.

Bu yerde 5 kündek nazarette tutup turulghan nizamidin hüseyin ehwalning chataqliqini hés qilip, altinchi küni kéchide baliliri bilen bu qéchip kétidu. Ular béyjing wogzalidin poyizgha olturup tyenjin'ge kétidu. Tyenjindimu uzaq turalmay u yerdin xitayning sherqiy-shimaligha, yeni manjuriyediki xéylongjyang ölkisining merkizi xarbin'gha kétidu.

Bu yerde nizamidin hüseyin musa isimlik bir yehudiyning diréktorluqidiki nesillik süt férmisigha ishqa kiridu. Künde nesillik kala béqip, qotan tazilap turmushini qamdighudek pul tapidu. Bu yerde birer ayche ishlep emdila uh dep turushigha ürümchidin xarbin'gha kelgen bir ékskursiye ömikidikiler uni tonup qalidu.

Jür'et nizamidin baliliqida dadisi we anisidin özlirining xarbinda ötken künliri hemde qachqunluq qismetliri heqqide köpligen hékayilerni anglighanliqini, emma u chaghlarda özi bowaq bolghachqa tepsiliy ehwallarni esliyelmeydighanliqini bildürdi.

Nizamidin hüseyin xarbinda bayqilip qalghandin kéyin xitayda bash tiqqudek jayning qalmighanliqini hés qilidu-de, a'ilisini élip sowét ittipaqining yiraq sherq ölkilirige ötüp ketmekchi bolidu. Halbuki, ular xitayning sherqiy-shimalidiki bir chégra ponkitidin chiqip ketmekchi bolup barghinida chégra xadimliri ulardin gumanlinip tutup qalidu. Uzun ötmey nizamidin hüseyin a'ilisidiki 5 jan bilen bille béyjinggha yalap élip kélinidu.

(Dawami bar)