Qaraqurum bürküti: nizamidin hüseyinning hayati (26)

Yigirme altinchi qisim: lugochyaw türmisidiki yillar

Shundaq qilip, 1965-yili 2-ayda nizamidin hüseyin béyjingdiki shinjang ish béjirish bashqarmisida chöchüridek 5 balisi we éghir'ayagh ayali bilen birlikte tutqun qilinip, lugochyaw türmisige qamilidu. Nizamidin ependi 1960-yillarda béyjingdiki bu meshhur türmige a'ilisi bilen birlikte qamalghan birdin-bir Uyghur mehbus idi.

Nizamidin hüseyin luguchyaw türmisige élip bérilghandin kéyin, a'ilisidiki bala-chaqiliri bilen birlikte türme hoylisidiki alahide bir kamérgha orunlashturulidu. Shu ariliqta uning ay-küni yéqinliship qalghan éghir'ayagh ayali hörnisaxan lugochyaw türme doxturxanisida altinchi balisini tughidu.

Hazir gérmaniyede panahliniwatqan, 1990-yillarning otturilirida merhum nizamidin hüseyin ependimning qéshida bolghan shagirtliridin izchi hebibulla xaliq eyni waqitta nizamidin ependidin lugochyaw türmisidiki kechmishlirini köp qétim anglighanliqini bayan qilidu. Uning bildürüshiche, nizamidin ependining qizi rizwan'gül ene shu lugochyaw türmiside tughulghan iken.

Nizamidin hüseyin ependimu özining eslimiside altinchi balisi rizwan'gülning béyjingdiki lugochyaw türmiside tughulghanliqini, eyni waqitta türme xatirisi üchün bowaqni bir mezgilgiche “Hepsegül” dep atighanliqini bayan qilidu.

Hörnisaxanning kéyinche oghli jür'et nizamidin'gha eslep bérishiche, eyni waqitta uning tughuti yéqinlashqanda türme da'iriliri uni lugochyaw türme doxturxanisigha élip baridu. Tolghaq azabida qiyniliwatqan hörnisaxan kéchide dérizidin körünüp turghan aygha qarap, “Bu ay ashu yiraqtiki wetinimning asminidimu körünüp turghandu-he, uni ata-anammu körüwatqanmidu?” dep oylaydu.

Nizamidin ependi lugochyaw türmiside bala-chaqiliri bilen shu yatqanche 1966-yilining aprél aylirigha qeder yatidu.

Lugochyaw türmisi béyjingdiki dangliq türmilerning biri bolup, eyni yilliri xitay kommunistliri hakimiyet béshigha kelgende xitay chong quruqluqidin kételmey qalghan yaponluq, koriyelik, wéytnamliq, hindistanliq we bir qisim ereblerdin bolup, mingdin artuq chet'ellik mehbusmu bu türmige qamalghan iken.

Nizamidin ependi “Medeniyet inqilabi” ning harpisida, yeni 1966-yili 4-ayda bala-chaqiliri bilen lugochyaw türmisidin chiqirilip, 6 saqchining himayiside poyiz bilen ürümchige yalap élip bérilidu we Uyghur aptonom rayonluq j. X. Nazaritige ötküzüp bérilidu.

Bügün amérikada yashawatqan jür'et nizamidin özining 2 yash waqtida ata-anisi bilen bille lugochyaw türmiside yatqanliqini, yillar ötüp anisi hörnisaxanning lugochyaw türmisidiki nurghun hékayilerni özige sözlep bergenlikini tilgha alidu.

Dolqun eysa 1980-yillarning axirliridin tartip taki wetendin ayrilghuche bolghan jeryanda merhum nizamidin hüseyinning chongqur tesirige uchrighan kishilerning biridur. U nizamidin ependining hayatining her qazanda qaynap baqqan, türmidimu, qoyup bérilgen yillardimu özining küresh iradisidin qet'iy qaytmighan, jem'iyetning her qatlimidiki türlük-tümen insanlar bilen ariliship ötken hem addiy hem ulughwar bir hayat ikenlikini alahide tekitleydu.

Nöwette awstraliyede yashawatqan bextiyar böre ependimu özining 1985-yilidin 1988-yilighiche “Shinjang géziti” xizmet qilghan 3 yilliq hayatida nizamidin hüseyinni ustaz tutup ögen'genlikini, özining millet, weten we tupraq heqqidiki milliy idé'ologiyesi hemde muqeddes burch tuyghusini nizamidin ependidin alghanliqini tekitlep ötidu.

(Dawami bar)