Qaraqurum bürküti: nizamidin hüseyinning hayati (31)

Ottuz birinchi qisim: bihude ötken yillar

Öz dewrining eng bilimlik serxilliridin hésablan'ghan nizamidin hüseyin 1970-yillardin kéyin ürümchige anche yiraq bolmighan sanjining taghliq yézilirida öz salahiyitini yoshurup yashashqa mejbur bolidu. U shu yillarda qolidin kélidighan herqandaq ish we kesipni qilip köridu. Bezide mal baqquchi, bezide yaghachchi, yene bezide kan ishchisi bolup ishleydu. Hetta qazaq awullirida téwip yaki mollam bolupmu tonulidu.

U hayatining axirida türmide yézip qaldurghan eslimiside 1970-yillardiki bihude ötken yilliri heqqide mundaq dep yazidu: “1970-Yili 8-ayda sanjining ashil yéza ittipaq kentige yaghachchi bolup orunlashtim. Men bu yurtta 1979-yili 4-ayghiche tirikchilik qildim. Xangda ishlidim, déhqanchiliq qildim, mal baqtim, yaghachchiliq qildim.”

Jür'et nizamidin özining 7 yash waqitlirida ata-anisi bilen birlikte sanjining taghliq yézisi bolghan ashil kommunasining ittipaq etritige orunlashqanliqini, uzun mezgillik qachqunluq hayatidin kéyin bu xilwet yézidiki bir tashlanduq öyge bash tiqqinida pütün a'ilidiki 7 jan kishining uh dégenlikini eslep ötti.

Jür'et nizamidin 1970-yilining séntebir aylirida özining bashlan'ghuch mektepke oqushqa kirgenlikini, ashil yézisida Uyghurche yaki qazaqche mektep bolmighachqa xitayche mektepke kirip oqughanliqini tilgha aldi. Halbuki, aridin bir yil ötkende nizamidin ependi oghli jür'etning ana tilini yoqitip qoyushidin ensirep, uni yiraq jaydiki bir qazaqche mektepke yötkiwétidu.

Bashqilar nizamidin ependidin néme üchün balilirini öyige yéqin jaydiki xitayche mektepte oqutmay, belki yiraqtiki qazaqche mektepke bergenlikini sorighinida, u “Qazaq tili Uyghur tili bilen qérindash til, yeni türkiy tillarning biri. Balam bu tilda oqusa haman bir küni Uyghur tilini tépiwalidu,” dep jawab béridu.

Jür'et nizamidin a'ilisi bu yézigha orunlashqan deslepki yillarda dadisi nizamidin ependining künde kömür kanda ishlep, yüz-közliri kömürdek qap-qara bolup kandin chiqidighanliqini, bu körünüshlerning hélihem köz aldigha kélidighanliqini tilgha alidu.

U ikki achisining ashu boran-chapqunluq yillarning shundaqla dadisi we a'ilisining béshigha kelgen xaniweyranchiliqlarning qurbani bolup ketkenlikini, sanji taghlirigha orunlashqan yillarda yéshi chongiyip ketkechke ularning mektepke kirelmey kanda bala ishchi bolup ishleshke mejbur bolghanliqini epsusluq ilikide sözlep ötti.

Jür'et nizamidin baliliq xatirilirini esliginide dadisi nizamidin ependidek tonulghan bir bilim igisining 1970-yillarda yer asti kömür kénida yillarche ishligenlikini, yéziqchiliq we ijadiyet bilen shughullinidighan eng newqiran chaghlirining bihude ishlar bilen zaye bolghanliqini epsusluq ilikide tilgha alidu. U baliliq eslimiliridiki dadisining kündüzliri kanda ishlep, kéchiliri jin chiragh yoruqida yéziqchiliq qilghan ashu körünüshlirini menggü untuyalmaydu.

Halbuki, nizamidin ependi rehimsiz réyalliqqa qandaq taqabil turushni, menisiz zamanlardin qandaq qilip mene tépishni, bihude ötüwatqan yillardin qandaq qilip qimmet yaritishni bilidighan bir insan idi. Shunga u hayatining eng qiyin yillirida sanji taghliridiki qazaq charwichiliri arisida gahida yaghachchi, gahida kan ishchisi, gahida pada baqquchi, gahida téwip yaki mollam bolup, qilghan her bir ishidin netije körsitip el arisida hörmet tapidu.

Jür'et nizamidin merhum dadisining 1970-yilidin taki 1979-yilighiche bolghan ariliqta 10 yilgha yéqin waqtini yoshurunup yashash we a'ilisini béqishtek turmush musheqqetliri bilen sanji taghlirida bihude ötküzüshke mejbur bolghanliqini tilgha alidu. Emma u yene dadisining shu yerdiki yerlik qazaq xelqi arisida chin dostluq, muhebbet we untulmas xatirilerni qaldurup yashighanliqini alahide tekitleydu.

(Dawami bar)