Qaraqurum bürküti: nizamidin hüseyinning hayati (45)

Merhum edib, inqilabchi nizamidin hüseyin ependi 3-türmining doxturxanisida yétiwatqan chaghdiki hayatining axirqi künliride tartilghan süret. Ürümchi.

Qiriq beshinchi qisim: “Men ölsem yurtumni körüp yatimen”

Merhum nizamidin hüseyin 1998-yili 3-ayning 3-küni éghir késellik sewebidin nazaret astida dawalinish üchün ürümchi 3-türmisidin öyige qoyup bérilidu, emma bir aydin kéyin, yeni 4-ayning 8-küni u bu dunya bilen widalishidu. Saqchi da'iriliri merhumning ölümini daghdugha qilmasliq üchün a'ilisidiki biwasite uruq-tughqanliridin bashqa héchkimni depne murasimigha qatnashturmaydu. Weten höriyiti üchün bir ömür küreshken bu insanning méyiti nazaret astida daghdughisiz, hazisiz, süküt ichide qara tupraqqa kömülidu. Halbuki, u hayatining axirqi mezgilliridiki xatirisige: “Men ölsem yurtumni körüp yatimen, muqeddes tupriqini söyüp yatimen,” dep yazghan idi:

Men ölsem yurtumni körüp yatimen,

Muqeddes tupriqimni söyüp yatimen.

Anam öz baghrida quchaqlap turghach,

Be'eyni hayattek külüp yatimen.

Héchqachan chiraydin ölchenmes kishi,

We yaki taraza emestur yéshi.

Aware bolmanglar ölchemni izdep,

Neq baha insan'gha emeliy ishi.

Nizamidin hüseyin bu dunyadin ketti, emma u hayatida öz xelqi üchün ajayip qimmetlik meniwi miraslarni, yeni barliqini weten höriyitige tesedduq qilghan bir rohni qaldurup ketti. Merhum nizamidin ependi alemdin ötüp aridin 21 yil ötkende uning amérikada yashawatqan oghli jür'et nizamidin dadisining qoral kötürgen bir inqilabchi, qelem bilen küreshken bir yazar, keskin bir tarixchi we tejribilik ustaz bolupla qalmastin, belki a'ilide köyümchan bir ata hem telepchan ghemguzar ikenlikini eslep ötti.

Bügün yawropada yashawatqan hebibulla xaliq merhum nizamidin hüseyinning 1990-yillardiki shagirtliridin biri. U ustazining hayati heqqide pikir bayan qilghanda, nizamidin ependining hayati boyi xitayning réjimigha bash egmigen, wetinining höriyitidin bashqa héchnéme izdimigen bir insan ikenlikini tekitlep ötidu

Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa merhum ustazi nizamidin hüseyinning namini herwaqit hörmet bilen tilgha alidu. U wetende ötken yillirida eger özige eng chongqur derijide tesir körsetken bir shexs bar déyilse, u kishining shek-shübhisiz nizamidin hüseyin ikenlikini eskertip ötidu.

Merhum nizamidin hüseyin terbiyelep yétishtürgen yash bir ewlad Uyghur serxilliri özlirining ötken kechmishlirini esliginide ustazi nizamidin hüseyinning wetenning kelgüsi üchün küresh qilish iradisige ige yash notilarni terbiyeleshte qanchilik köp ejir singdürgenlikini, yene kélip ularni qandaq asrash we qoghdashni yaxshi bilidighan bir insan ikenlikini alahide tekitlep ötidu.

Dolqun eysa özining ötken 30 yilliq hayatigha nezer salghinida ustazi nizamidin ependini kéyinki waqitlarda, bolupmu chet'elge chiqip ketkendin kéyin téximu chongqur chüshinishke bashlighanliqini, yillar uzarghanséri uning qanchilik yiraqni köridighan bir kishi ikenlikini téximu téren hés qilghanliqini tilgha alidu.

Hebibulla xaliq ustazi nizamidin hüseyinning keskin xaraktérge ige bir tarixchi shundaqla köz aldida yüz bériwatqan weqelerning her bir détalini nezerdin qachurmaydighan mes'uliyetchan edib ikenlikini, özlirining yashashni, küresh qilishni, mes'uliyetni we milletning ghururini nizamidin ependining emeliyitidin ögen'genlikini tekitlep ötidu.

Dolqun eysamu oqughuchilar herikiti basturulghan ashu yillarda ustazi nizamidin hüseyinning özlirige herwaqit ümid, ishench bergenlikini we waz kechmesliktin ibaret bir rohni ata qilghanliqini eskertip ötidu.

Hebibulla xaliq bügün muhajirette pa'aliyet élip bériwatqan nurghunlighan ottura yash Uyghur siyasiy pa'aliyetchilirining eyni waqitta nizamidin ependi bilen körüshken, sözleshken yaki bolmisa yazmilirini oqughan kishiler ikenlikini, nizamidin hüseyinning ömür boyi küresh yolidin qaytmasliqtek rohining bir ewlad Uyghur yashlirigha jasaret béghishlighanliqini tilgha alidu.

Dolqun eysa ustazi nizamidin ependining bir ot yürek inqilabchi bolushtek obrazining arqisida uning intayin addiy-sadda, aqköngül, jem'iyetning türlük qatlamliridiki kishiler bilen özige yarisha mu'amile qilidighan, qolidin kélidighan yardimini héchkimdin ayimaydighan kishilikinimu alahide tekitlep ötidu.

Merhum nizamidin hüseyin ependi türmide yézip qaldurghan eslimisining axirqi betliride özining hayatidin xulase chiqirip mundaq deydu: “Men pütün hayatimda ajayip kechürmishlerni bashtin köchürdüm. Rahet körmidim, milletke xa'inliq qilmidim, emel tutmidim, birer partiyege eza bolghan tarixim yoq. ‛shinjang géziti‚ din bashqa yerdimu ishlimidim. Qelem bilenla, emgek bilenla, xapiliq, derd-elem bilenla öttüm. Nurghun qétim wetenni terk étip chet'elge chiqip kétish pursiti keldi, lékin ketmidim.”

(Tügidi)