Qaraqurum bürküti: nizamidin hüseyinning hayati (7)

Muxbirimiz qutlan
2018.10.09
nizamidin-huseyin-qol-yazmisi.jpg Merhum nizamidin hüseyin ependi ömrining axirida mexpiy halda toplap retligen “Shinjang géziti” ning 1937-yili may éyidiki we 1950-yilidiki séntebir éyidiki toplamlirigha yazghan izahati.
RFA/Qutlan

Yettinchi qisim: “Méni özgiridu démenglar, men öz eqidem bilen ölimen!”

Merhum nizamidin hüseyin ependi alemdin ötüp 20 yil bolghanda oghli jür'et nizamidin eyni waqittiki dadisi tutup kétilgen mudhish künlerde we uningdin kéyinki dadisi wapat bolghan musibetlik künliride béshidin ötküzgen birqanche weqe heqqide eslime teqdim qildi.

Bir a'ilidiki bir kishidin “Siyasiy mesile” körülse shu a'ilining hemme ezalirini qoshup jazalash, ata-anisining mewjut hakimiyetke bolghan qarshiliqi seweblik baliliri we kéyinki ewladlirinimu shuning bedilini töleshke mejburlash kommunizm sistémisidiki diktator hakimiyetlerning, bolupmu xitay mustebit hakimiyetlirining tarixtin buyanqi hökümranliq en'enisidur. Jür'et nizamidinning bildürüshiche, 1997-yili 3-ayning 3-küni yérim kéchide 71 yashliq dadisi nizamidin hüseyin ependi tutqun qilin'ghandin kéyin, “Shinjang géziti” idarisi jür'et nizamidinning xizmet ornini muxbirliq qilidighan birinchi septin, gézitning imla we bashqa xataliqlirini tekshüridighan ikkinchi sepke yötkeydu.

Dadisi nizamidin hüseyin ependi tutqun qilinip, yérim yilghiche iz-déreksiz ghayib qiliwétilgen ashu éghir künlerdiki mundaq bir weqe jür'et nizamidinning xatiriside hélihem saqlanmaqta. Uning bildürüshiche, “Shinjang géziti” idarisining mu'awin bash muherriri, Uyghur tehrir bölümining bashliqi bashliqi yüsüpjan ehmidi shu künlerde jür'et nizamidinni öz ishxanisigha chaqirtip, Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizlik nazaritining gu'en famililik bir shéwe xadimining 71 yashliq mehbus nizamidin hüseyin heqqide dégenlirini uninggha yetküzidu.

Shéwe millitidin bolghan gu'en famililik bu kishi Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizliki nazariti birinchi bashqarmisining, yeni siyasiy bashqarmisining bashliqi bolup, u nizamidin hüseyin ependining délosigha özi bir qolluq mes'ul bolidu. U shu qétim “Shinjang géziti” idarisining Uyghurche neshrige mes'ul bashliqi yüsüpjan ehmidige mundaq dep agahlandurush béridu:

“Siler partiyening organ géziti turup 30-40 yildin buyan nizamidin hüseyindek kishilerning bundaq muhim bir orunda bölgünchilik bilen shughullinishigha qandaqlarche süküt qildinglar? u ölgüche özgermeydighan kona markiliq bölgünchi iken. Shunche qattiq so'al-soraq qilsaqmu ‛men héchnémini xata qilmidim. Méni özgertimen dep aware bolmanglar, men öz eqidem we siyasiy ghayem bilen u dunyagha kétimen. Méning hayatim silerning türmenglerde ötti. Imkaniyitim bolsila türmidin qachtim, erkinlik izdidim. Méning pushayminim yoq, emma ökünidighan birla nuqta barki, u bolsimu biz 20-esirde üch qétim tarixiy pursetni qoldin bérip qoyduq. Birinchi qétim 1930-yillarning bashlirida qumul inqilabining netijiside qeshqerde qurulghan sherqiy türkistan islam jumhuriyitini saqlap qalalmiduq؛ ikkinchi qétim 1944-yilidin 1949-yilighiche bolghan ili inqilabi mezgilide tarixiy pursetni qoldin bérip qoyduq. Milliy armiyening manas deryasi boyida toxtap qélishi ilida qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitining yene yiqilidighanliqidin dérek berdi. Inqilabni axirigha élip chiqalmiduq. Üchinchi qétim 'medeniyet inqilabi' ning axirliri, yeni 1970-yillarda bizge yene bir qétim tarixiy purset kelgen idi. Bu mezgilde seypidin '4 chong hoquq' ning béshigha kélip, pütün ishchi-déhqan yashlargha 'xelq eskiri' dep qoral tarqitilghan idi. Epsuski, xelqimiz bu tarixiy pursetni gheniymet bilmidi we uningdin paydilanmidi…‚ dep biljirlidi. Nizamidindek bundaq bir xeterlik bölgünchi qandaqlarche ‛shinjang géziti‚ dek muhim axbarat ornida özini yoshurup kélelidi? démek, idarenglarda nahayiti éghir siyasiy mesile mewjut dégen gep!. . .”

Nizamidin hüseyin ependi alemdin ötüp, saqchilarning qattiq nazaritide jimjitla depne qiliwétilgendin kéyin oghli jür'et nizamidin éghir rohiy bésim ichide qalidu. U 40 kün bolghanda yéqin-yoruqliri we xizmetdashliridin birqanche kishini teklip qilip öz öyide dadisining 40 nezirini béridu. Shu küni dostliri uning keypiyatini kötürüsh üchün ürümchi tenterbiye sariyida ötküzülgen putbol musabiqisini körüshke élip baridu. Musabiqe tügigende ular ürümchining bulaqbéshi kochisidiki kechlik Uyghur bazirigha baridu. Bu yerde ulargha birqanche dangliq Uyghur yazghuchi uchrap, jür'et nizamidinni ching quchaqlighan péti uninggha ünsiz teselli béridu. Ulardin biri jür'et nizamidin'gha: “Dadingizning ölümi shereplik ölüm!” deydu.

(Dawami bar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.