Qaraqurum bürküti: nizamidin hüseyinning hayati (8)

Muxbirimiz qutlan
2018.10.16
nizamidin-huseyin-ailisi.jpg Nizamidin hüseyin ependi a'ilisi we perzentliri bilen bille. 1964-Yili may.
RFA/Qutlan

Yettinchi qisim: qaraqurumda apiride bolghan roh

Merhum nizamidin hüseyin ependining hayat kechmishliridin az-tola xewiri bar kishiler uning hayatini “Tewekkülchilikke we tasadiplargha tolghan bir riwayetlik hayat” dep qarishidu. Derweqe, shexsiy hayati 20-esir Uyghur tarixida riwayetke aylinip ketken merhum nizamidin ependi miladiye 1928-yili qaghiliqning qaraqurum taghliri étikidiki chopan yézisigha qarashliq azghansal kentide riwayetlik bir muhitta dunyagha kélidu.

Jür'et nizamidin dadisining hayat waqtida özige sözlep bergenliri we türmide yézip qaldurghan eslimisige asasen merhum nizamidin ependining tughulghan waqti, yurti we ata-bowa nesebliri heqqide mundaq bayan béridu: “Dadam rehmetlik 1928-yili qaghiliqning qaraqurum taghlirigha tutushidighan yiraq taghliq kenti azghansalda tughulghan iken. Dadamning dadisi abliz'axun azghansaldiki bay charwidar qasim qarniyoruq a'ilisining perzenti iken. Abliz'axun 17-18 yashlirida töwen terepte déhqanchiliq qilidighan bir namrat a'ilining qizi helimexan'gha ashiq bolghan iken. Kéyinche a'ilisidikiler qoshulmighachqa u qizni élip qéchip nikahlinip dadam tughuluptu. Dadam tughulup 4 kün bolghanda a'ilisidikiler bilen yurt jama'itining qattiq bésimi netijiside ata-anisi bowaqni meschitke qoyup, bir kéchide ghayib bolghan iken…”

1997-Yili 3-ayda nizamidin hüseyin ependi tutqun qilinip ürümchi 3-türmige qamilidu. 70 Yashtin ashqan bu boway qamaqtiki éghir künliride “Méning künlirim” namliq eslimisini yazidu. Jür'et nizamidin ziyaritimiz dawamida dadisi qaldurghan bu qimmetlik eslimining “Meschit balisi” namliq birinchi bölikidiki bir qisim mezmunlarni oqurmenlerge teqdim qildi. Mezkur eslimidimu nizamidin hüseyin ependi özining tughulup 4 kün bolghanda meschitke tashlap qoyulghanliqi, ata-anisining qattiq bésim astida yurttin ghayib bolghanliqini tilgha alidu.

Jür'et nizamidin yene kichikidin bashlap dadisining éghizidin anglighanliri we dadisi qaldurghan eslimidiki bayanlargha asasen eyni waqitning shara'itida tughulghinigha 4 kün bolghan dadisining néme üchün meschitke tashlap qoyulghanliqi, ata-anisining némishqa yurttin kétishke mejbur bolghanliqi heqqidiki jeryanlarni bayan qilip ötti.

Dadisi nizamidin ependining tughulush tarixi we bextsiz baliliqi heqqidiki tepsilatlarni tilgha alghan jür'et nizamidin yene dadisining bu dunyagha köz achqan künidin étibaren riwayetlik qismetlerge orinip yashighanliqi, qaraqurumdiki taghliq Uyghurlarning özgiche yerlik xaraktérining dadisining mijez-xaraktérige tamgha bolup bésilghanliqini tilgha alidu.

Öz dewride nizamidin hüseyin ependining weten we millet heqqidiki yalqunluq idiyelirining küchlük tesirige uchrighan dolqun eysa ependi merhumning biwasite tewsiyesi bilen özining buningdin 29 yil ilgiri, yeni 1989-yili 4-ayda jenubqa seper qilghanliqini tilgha alidu. Dolqun eysa bu qétimliq sepiride alayiten nizamidin hüseyin ependining tughulghan yurti - qaghiliqning chopan yéza azghansal kentige bérip bir hepte turidu. U bu jeryanda qaraqurumdiki taghliq Uyghurlarning turmush adetliri we yerlik xaraktérini chüshinish imkaniyitige érishidu we ularning nizamidin ependige bolghan küchlük hörmet-eqidisini chongqur hés qilidu.

1986-Yili yazda nizamidin hüseyin ependi özining tughulghan yurti qaghiliqqa, u yerdin qaraqurum étikidiki chopan we azghansalgha qayta bérish pursitige érishidu. Bu qétimliq seperde nizamidin ependige uning oghli jür'et nizamidin we eyni waqittiki “Shinjang géziti” idarisining muxbiri, hazir awstraliyede yashawatqan bextiyar ghoja, yeni bextiyar böre hemrah bolidu. Aridin 32 yil ötken bügünki künde bextiyar böre ependi ashu qétimliq seper heqqidiki eslimilirini anglarmenler diqqitige sundi: “Bu seper méning hayatimdiki we idiye-qarashlirimdiki burulush xaraktérlik bir muhim seper boldi. Men ustazim nizamidin hüseyin ependi bilen birlikte qaghiliq, yerken we xotenlerde 3 aydek ziyarette boldum. Bolupmu nizamidin ependining yurti qazghiliq, shundaqla uning tughulghan jayi bolghan chopan we azghansaldiki bir heptilik hayat méning hayatimdiki eng qimmetlik eslimem bolup qaldi. Men chopan xelqining addiy-sadda, maddiy me'ishettin uzaq, emma rohiyiti pakiz, eqide-ixlasi sap bolghan yerlik xaraktérini chongqur derijide hés qilchan idim…”

Bextiyar böre ependi yene özlirining shu qétimliq qaraqurum sepiri jeryanida chopan we azghansaldiki yerlik Uyghur charwichilarning nizamidin hüseyin ependige qanchilik derijide ixlas qilidighanliqi, hetta nizamidin ependi ularni otqa kir dése ularning hergizmu keynige yanmaydighanliqidek küchlük eqide-ixlasini alahide tekitlep ötidu.

(Dawami bar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.