Qaraqurum bürküti: nizamidin hüseyinning hayati (12)

Muxbirimiz qutlan
2018.11.13
Nizamidin-Huseyin-yashliq-yillirida.jpg Nizamidin hüseyin ependi yashliq yillirida.
RFA/Qutlan

On ikkinchi qisim: “Sheytan ghari” da

Merhum nizamidin hüseyin ependi hayat waqtida balilirigha sözlep bergen hékayiliride bolsun yaki uning 71 yéshida türmide yézip qaldurghan eslimiside bolsun, 1946-yilining bashlirida qaraqurum taghliridiki “Sheytan ghari” da yüz bergen düshmen qolidin pem bilen qéchip qutulush weqesi alahide tilgha élin'ghan.

Undaqta, “Sheytan ghari” da düshmen qolidin pem bilen qéchip qutulush opératsiyesi zadi qandaq weqe? buni bilish üchün merhum nizamidin hüseyin ependining eslimisige muraji'et qilishqa toghra kélidu.

Jür'et nizamidin ependi dadisidin bu weqe heqqide köp qétim hékaye anglighanliqini, 1986-yili dadisi bilen birlikte qaghiliqning chopan we azghansal qatarliq taghliq yézilirini ziyaret qilghinida qaraqurum taghliri arisidiki astida derya süyi sharildap aqidighan bir qiyaliqta “Sheytan ghari” ni yiraqtin körgenlikini tilgha alidu.

Merhum nizamidin hüseyinning eslimiside “Sheytan gharida” namliq bir bab uchraydu. Mezkur bölekte déyilishiche, 1946-yili 4-ayning 13-küni bash shtabi qoshraptiki jenubiy front milliy armiye qomandanliq shöbisi yash herbiy razwédka xadimi nizamidin hüseyin bilen qaghiliq azghansalliq razwédka xadimi yaqupni yeken sheher ichige ewetidu. Ular ikkiylen ikkinchi küni seherde yekenning chimdo dégen yéride gomindangning 20 kishilik herbiy razwédka etritining qoligha chüshüp qalidu.

Gomindangning herbiy razwédka etriti bu ikki tutqunni “Qoshraptin kelgen partizan” dep guman qilip étiwetmekchi bolidu. Emma razwédka xizmitide pishqan yash nizamidin hüseyin ustiliq bilen pem ishlitip, “Sheytan ghari” da partizanlarning bir qisim qoral-yaragh we altun-kümüshlirining yoshurun'ghanliqini, eger özlirini öltürmise bu bayliqlar yoshurun'ghan gharni ulargha körsitip béridighanliqini éytidu.

Gomindang herbiy razwédka etritining komandiri qoralliq 6 eskerni bu ikki tutqun'gha qoshup “Sheytan ghari” gha ewetidu. Egerde ular ikkiylen yalghan sözligen bolsa neq meydanda boghuzlap öltürüwétishke buyruq béridu. Nizamidin bilen yaqup ikkiylen yolda kétiwétip köz isharisi bilen “Sheytan ghari” da gomindang eskerlirini jayliwétip qéchish pilanini bir-birige uqturidu. Qaraqurum taghlirining heywetlik jilghiliridin birige jaylashqan “Sheytan ghari” astidin xalastan deryasi sharqirap aqidighan égiz bir qiyaliqqa jaylashqan bolup, ghargha peqetla üsti tereptin arghamcha bilen ésilip chüshüsh mumkin iken.

Nizamidin ependining eslimiside bayan qilinishiche, ularni yalap mangghan gomindangning ikki Uyghur eskiri gharning üstidin arghamcha tutup bergen. Aldi bilen ikki tutqun, yeni nizamidin ependi bilen yaqup arghamchigha ésilip ghargha chüshken, arqidin gomindangning 4 neper qoralliq xitay eskiri arghamchigha ésilip peske chüshüshke bashlighan. Ularning puti yerge téger-tegmeyla gharning éghizida teyyarlinip turghan nizamidin bilen yaqup her biri ikkidin xitay eskirini quchaqlap özlirini pestiki xalastan deryasigha tashlaydu. Ular ikkisi örkeshlep éqiwatqan shiddetlik derya süyide 3 sa'etche éqip, yekenning kachung etrapida qirghaqqa chiqiwalidu. Gomindangning 4 neper eskiri suda tunjuqup yaki tash-qiyalargha urulup ölidu.

Nizamidin ependi öz eslimiside jenubiy front, yeni tashqorghan-qaraqurum liniyesidiki urush toxtighandin kéyin taki partizanlar buyruq boyiche tarqitiwétilgen'ge qeder özining herbiy razwédka xizmiti bilen shughullan'ghanliqini tilgha alidu. U bu jeryanda yeken, qaghiliq, mekit we guma teweliridiki gomindang küchlirining ehwalini bilish üchün nechche on qétim mexpiy razwédka wezipisige ewetilgen iken. U herbiy razwédkida qollan'ghan uchur élish we jiddiy ehwalda düshmen'ge taqabil turush charilirinimu öz eslimiside sanap ötidu.

Aridin 40 yilche waqit ötkende, yeni 1986-yili yazda nizamidin ependi öz yurti qaghiliqni ziyaret qilish pursitige érishidu. U bu jeryanda 1940-yillardiki milliy inqilab mezgilide urush qilghan tagh-dawanlarni qaytidin kézidu. Shu qétimliq seperde nizamidin ependige ikki kishi hemrah bolidu. Uning biri oghli jür'et nizamidin, yene biri eyni waqittiki “Shinjang géziti” ning muxbiri, hazir awstraliyede yashawatqan bextiyar böre ependi idi. Bügün ziyaritimizni qobul qilghan bextiyar böre ependi 1986-yilidiki bu seperning öz hayatidiki bir burulush nuqtisi bolup qalghanliqini, qaraqurum taghlirida nizamidin ependining inqilab izliri qalghan chopan, azghansal, qoshrap, kachung we “Sheytan ghari” qatarliq jaylarni ziyaret qilghanliqini hayajan ilkide tilgha aldi.

(Dawami bar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.