Tumar weqesi

Xoten ilchi tewekkül yézisidiki bir Uyghurning oyi. 2017-Yili qish.

2014-Yili tomuzning axirqi künliri idi. Etigende nashta qiliwatsaq kamér jalaqlap échildi. Hemmimiz derhal qachilirimizni tashlap ishikning ikki teripide diqqetke tizilduq. Ishikte égiz boy bir balining kawa chéchiki kiyimlik turuqi köründi. “Hey yene bir Uyghur siyasiy bolup qolgha chüshüptu-de!” dédim ichimde ulugh kichik tinip.

Yéngi tutqunning burutliri emdila xet tartqan idi. Shu yashtiki jiyenlirim ésimge keldi. Men ularning süydükini kéchip oynashliridin tartip, öyge ot qoyushliri we mektepke barmay ensiritishlirige qeder shahit bolghinim üchün bir balini mushu yashqa yetküzmekning neqeder teslikini bilettim. Ata-ana emdila uh dep yigit bolghan oghligha mestliki kélip olturghanda körülgen bu palaket éghir kéletti. “Bicharining ata-anisi, bolupmu kéche uxlimay böshükning béshida tünep chiqqan anisi biteley, néme künni körüwatqandu!” -dégenlerni oylidim. 

Külreng mehbus kiyimi kiyishken, öskileng saqalliq, chirayliri xapighan yigirmige yéqin ademning arisida burutliri emdila xet tartqan bu bala néme déyishi, néme qilishini bilmey qarap turatti. Uning ismi yaqupjan bolup gundipayning éytishiche gu'angjudin tutulghan iken. Uni bir qanche kündin kéyin xoten'ge élip mangarmish.

Ablizkam mundaqla bir köz ishariti qiliwédi, perman kütüp turghan bir pomzek xitay yaqupjanni yalingachlashqa bashlidi. Uni xijalet bolmisun dep tamgha qariwaldim. Bir chaghda qaras-qurus qilghan awaz chiqip qaldi. Qarisam, ikki xitay uning qolini qayrip astigha bésiwaptu. Étilip bérip birining shillisidin tartip qopuruwettim. Yene biri peylimge qarap derhal qolini boshatti. 

Bir chette qarap turghan ablizkamning zoruqup yötelgen awazi anglandi. Uning tamakidin nurini yoqatqan chirayi qaridap bir manga, bir qolchomaq pongzekke némilerni déyishke temshilip bolup toxtap qaldi. Pongzekning qolida chirayliq keshtilen'gen yürek shekillik bir tumar turatti. Yaqupjanni ornidin turghuzup tügülgen mushtlirini boshattim. Andin “Chidiwet, ötüp kétidu, bu musht tügidighan yer emes, lew chishleydighan yer” dep asta pichirlidim. Qolliri qayrilip boghuchlan'ghanda közini mit qilmighan yaqupjan manga qarap hallinip öksüp öksüp yighlap ketti. Bicharining éghzi gepke kelmey “Anam. . . Anam” deytti. Qarighanda, u anisi pütüp bergen tumarni tartquzup qoyghini üchün yighlawatqandek qilatti. Uning qandaq qilip tumarni kamirigha élip kireliginige heyran qaldim. 

Charaslap ketken nérwilirim boshap özümge kelginimde qorqushqa bashlidim. Siyasiy mehbusqa yan bésish xeterlik idi. Köz aldimgha yene ikki qolum putumdiki kishen'ge chétilghan, yémey désem achliq qiynighan, yisem teretke olturalmighan künler kéliwélip yürikim sélishqa bashlidi.

Asta yer tégidin ablizkamgha qaridim. U xuddi méning qarishimni kütüp tughandekla, “Sizning destingizdin bu kamirini bashquralamdimen-yoq, izzitingizni qilip he dep bersem, patanggha minemsiz nému?” - dep gürkiridi. Men emeliyette uning manga néme déyishini emes, gundipay kelse néme déyishimni we uning qandaq chüshenche bérishini oylawatattim. 

Tebligh bilen tutulghan ilham dégen mehbus derhal ablizkamgha yan bésip “Tumar saqlighandikin obdan boldi, tumar ésish dégen bid'et!” dep qoshuq saldi. Her seher bamdatni qorqmay oqup uzun-uzun du'a qilidighan ablizkamgha “Bid'et” dégen gep bilen jan kirdi bolghay, “Ukam qilghan ishingiz bilen imandin chiqip ketmeng jumu?” dep göleydi. Ilham bilen ablizkamning qaysigha jawab bérishni, néme déyishni uqmay tamgha qarap turup “Hey, qaranglar biz hazir néme bid'et, néme sünnet ayriydighan yerde emes. Men peqet shu balini tayaq yep ketmisun dédim” dédim-de chishimni chotkilighan bolup turubigha éngishtim. 

Yaqupjanni yalingachlighan xitay tumarni mesxire qilip bir pes külüshmek qildi, andin tumarni bir birige qaritip tepkili turdi. Yaqupjanning xitildap yighlighini yighlighan idi. Bir minut öter-ötmey tumar tépilip aldigha kéliwédi u derhal qolini uzatti. Pomzek xitay chaqqanliq bilen yaqupjanning qoligha dessiwaldi-de, tumshuqigha birni tepti. Qalghanlar oliship kélip yaqupjanning ong kelgen yérige tépishqa bashlidi. Aldi keynini oylashqimu ülgürmey özümni tumarning üstide qan'gha milinip yatqan yaqupjan'gha attim.
Kamiridiki ala-topilang achquchlar sharaqlap ishik échilghanda toxtidi. Tépiklerde égilip ketken közeynikimni taqap bolghuche bir gundipay kirip shillemdin tutqan péti kamiridin élip chiqip ketti.

***Mezkur maqalide otturigha qoyulghan pikirler aptorning shexsiy qarashliri. Radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.