Qumulluq “Esker” we qeshqerlik “Molla”

Jang famililikning dilyar bilen 1-8 nomurluq kamérda bille yatqanliqi méni hayajan'gha salghan idi. Chünki qamalghandin béri dilyar soraqqa élip chiqilghanda uni karidorda uchritip qalghandin bashqa ehwalidin héch bir uchur alalmighan idim. Salametliki we mijezi seweblik uningdin izchil ensirep kéliwatqan idim. Dilyarning bir puti aqsaytti, mijezide qarshiliq küchlük, herikitide qet'iylik we tewrenmeslik mujessem idi. Halbuki, soraqta bezi chaghda qet'iy irade esqatsa, bezide özgirishchan tedbir kargha kélip qalatti. Xitayda soraqchi aldidiki kishini jinayet gumandari emes, belki jinayetchi hésablaytti. Adette soraqchilargha kériki soraq xatirisi bolup, ular üchün mehbusning kimliki, qandaq jazalinishi muhim emes idi. Tutqundiki qarshiliq keypiyati soraqchining jehlini qaturup soraq xatirisining yaman niyette, düshmenlik bilen yézilishigha bahane bolup béretti.

Jang famililikning éytishiche, dilyar toxtimay erz yazidiken. Esli qamalghuchilarning hoquq-menpe'etliri belgilimisi boyiche bolghanda bizning erz qilmaq, uruq-tughqanlar bilen körüshmek, adwokat teklip qilmaq qatarliq hoquqlirimiz bar idi. Bu belgilimidiki hoquqlarni her bir mehbus xitayche yadlashqa mejburlansaqmu, emma héch birimiz uningdin behrimen bolalmayttuq. Dilyar rastchil bolghachqa yadlan'ghan quruq qa'idilerni emelge ashurush üchün tiriship béqiptu. Jang famililik aptonom rayonluq teptish mehkimisining bashliqning ismi nishan ibrahim ikenlikini dilyarning toxtimay shu kishige yazghan erzliridin biliwaptu.

Dilyarning qamaqta achliq élan qilghini méni nechche kün bi'aram qildi. Esli menmu shu qarargha kelgen, emma qanchilik ünümi bolar, dégen délighulluq we köz aldimdiki échinishliq jaza méni tosup qoyghan idi. Bu heriketning netijisini anglap jangdin dilyarni sorighinimgha pushayman qildim. Dilyarning éghzigha shlanka tiqilip “Azab shorpisi” ichürülüptu. Menmu qamalghandin bashlap üch ay saqlap béqish, yenila xewer bolmisa, ya ölüm ya körüm dep heriket qilishni niyet qilghan idim. Emma achliq élan qilghan bir mehbusning géligha shlanka tiqip qiziq yésiwilek shorpisi mangdurush jazasini körüp waz kechken idim. Her qétim dilyarning achliq élan qilghini ésimge kelse héliqi mehbusning sarghiyip ketken chirayi, qey qilip közliridin yash quyulghanliqi, aghriqtin soghuq terlep siyip tashlighanliqi köz aldimgha kéletti.

Siyasiy jinayetchi emeslikim 2014-yili martning axirida ayding bolghan bolsa kérek, bir adwokat keldi. Uningdin dilyar we memetsidiqning ehwalini sorighan bolsammu béshimizdiki kamérani ishare qilip zuwan sürmidi.

“Halal-haram” heqqide gundipaygha léksiye sözlep jazalan'ghandin kéyin chiqqan kamér dilyar yatqan kamérning qarshisida iken. Adwokatim kélip her qétim sirtqa élip chiqilghanda uning külümsirep qarap turghan chirayini körettim. Uning qet'iylik chiqip turghan közliri manga “Adalet haman ghelibe qilidu,” dewatqandek tuyulatti.

Dilyar bilen axirqi körüshken künimiz hélimu ésimde. U küni ikkilimiz azad iduq. Men bir kocha bashqarmisining teklipi bilen ürümchide “Balilar amanettur” dégen témida léksiye sözligen idim. Léksiyedin kéyin “Baghdash” torida boluwatqan “Xojaniyaz hajining ürümchige chiqishi” dégen munazire heqqide parangliship qalduq. Gep xojaniyaz hajining qeshqerde qurulghan sherqiy türkistan islam jumhuriyitining re'isi bolushi mesilige yötkelgende,

-Xojaniyaz haji dölet qurmaqchi emes, adalet berpa qilmaqchi idi. Qeshqerdiki mollilar uni siyasiygha sörep kirgen. Xojaniyaz haji bir esker, zulumgha qarshi bir jengchi, uni jumhuriyetke re'is qilip qoyush xata bolghan, -dédi dilyar.

-Dilyar, désem-démisem bu gépingiz bilen siz qumulluq bolghandikin özingizni xojaniyaz haji démekchi we “Men adaletsizlikke qarshi qanuniy yol bilen meydan'gha chiqqan, qeshqerlik ikki ziyaliy siyasetke tiqip qoydi”, dégen bésharetni bériwatisizghu deymen, -dep chaqchaq qildim.

Dilyar her zaman estayidil idi, adette chaqchaq qilmaytti. Uning chirayini sel özgertip közlirini chimchiqlitip ketkinige qarap külgüm keldi we uning chüshendürüshlirige purset bermey chaqchaq qilghinimni eskertip parang témisini buriwettim.

***Mezkur maqalide otturigha qoyulghan pikirler aptorning shexsiy qarashliri. Radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.