Hamile éliwatqan qisas

Ixtiyariy muxbirimiz abduweli ayup
2018.01.23
xizmet-gruppisi-kent-kadir-dehqan.jpg Kentke chüshken kadirlar déhqanning öyide. 2017-Yili qish xoten.
RFA/Abduweli Ayup

2014-Yilning otturilirida lyudawan qamaqxanisida tunji bolup bir Uyghur kamér bashliqini körüp heyran qalghan idim. 1-7 Kamérigha yötkelgen künüm égiz boyluq ablizkam méni yaghach supigha orunlashturup qoydi. Adette her qétim kamér almashsam “Mehbusluq meshiqi” ni qayta bashtin kechürettim. Qamaq hayatimda körgen bundaq özgiche “Yéngi mehbus” luq mu'amilisi we tunji iltipat méni muzdek sémunt yerde péyim tartiship qélishtin, xalaning qéshida süydük chachrap yétishtin saqlap qaldi.

Adette her qandaq kamérgha tunji kirgen mehbus 15 kün'giche hajetxana ochiqining yénida yétishqa we tamaq yéyishke mejbur idi. Men bolsam u küni kechte taxta kariwattin orun aldim. Alahide buyrutulghan kadirlar tamiqini uning bilen “Éling, béqing” déyiship bille yep olturup özümning lenetlik kamérda ikenlikimni bir pes bolsimu untughan idim.

Ablizkam korladin bolup parixorluq bilen eyiblen'gen iken. Parangliship qarisam, uning chétilghini korlani zilzilige salghan parixorluq délosi iken. Bu ishqa chétilip mollaq atqan mu'awin sheher bashliqi bilenmu bille yatqan ikenmen. 2-5 Kamérda yatqan chaghlirimda adette zuwan sürmeydighan, gundipaylar toxtimay tamaka, tamaq we méwe-chéwe sunup turidighan jang famililik kamér bashliqi esli korlaning mu'awin sheher bashliqi iken. Uning tunji kirgen küni künde bir qétim bérilidighan qaynaq soda, qaynaqsu usulidighan chélekte hemmeylenni qaritip qoyup yuyuniwalghanliqi peqet ésimdin chiqmaydu. Her qanche étibarliq mu'amile qilinip gundipay yuyunuwal, dégen teqdirdimu uning 18 adem bir kün ichidighan chayni tengshep yuyunushi nepritimni qozghighan idi.

Ablizkam bashliq bolghan kamérda közlirim meynetlik, peskeshlikni azraq körüp sel rahetlendi. Burun yatqan kamérlarda yéngi mehbuslar anidin tughma qilinip axturulatti. Kona mehbuslar yéngilirigha artilip haywaniy qiliqlar bilen bozek qilishatti. Bir birini pahishilerge xas sözler bilen azarlaytti, chongi kichikige kusar yuyghuzatti. Ablizkam bolsa bundaq ishlargha öch idi. Shundaqraq shepini körse “Dil azar, xuda bizar” dep yol qoymaytti. Qiziq yéri, méning ölchemlik xitayche bilen tosushlirimni “Chüshenmigen” xitay mehbuslar ablizkamning Uyghurche warqirashlirini chüshinip shük bolatti.

Ablizkam bilen bezide korladiki dostlar heqqide parangliship qalattuq. U bir aghinemning “Abduwelige nechche milyon ketse mana men bar, qéni qaysinglar yol qilalaysiler?” déginini anglighan iken.

Bir qétim uning “Ukam, tuxum alsam karidorda tamaq toshughan Uyghur balilar bezen bir ikkini artuq bériwétidu, yésem kishining heqqini yégen bolamdim-ya!” déginige heyran qalghan idim. Bichare, kompartiyege kadir bolup shunche ishligen, parixorluq bilen qamalghan bilen Uyghurning qénigha singgen “Kishining heqqini yémeslik, bashqilarning diligha azar bermeslik, ajizni bozek qilmasliq” dégen miras chüshenchilerge angsiz sadiq idi. Ichimde bashlan'ghuchnimu pütküzmigen ablizkamni korlaning mu'awin sheher bashliqi bolghan janggha sélishturup qalattim. Jang kamérgha penjiridin sunulghan nazunémetlerni hélila chatriqini qashlighan qoli bilen yeytti, seherde bashqilarni teret qilishtin tosup özi hemme teripi dümlen'gen kamérni chiqirindi puriqigha tolduruwétetti.

Bir küni ablizkam, - ukam, Uyghurlarda yüz milyon neq puli bar ademni tonumsiz? - dep sorap qaldi. Men undaq puli bar bir qanche ademni tonusammu ündimey, so'alini özige qayturup berdim: - méning bar idi. Men 80-yillardin bashlap soda qildim, kenttin ösüp yézigha rehbermu boldum, yüz milyon somdin artuq neq pulum bar idi, baghlam baghlam qipqizil qeghez. Mana hemmisi hökümetning boldi. Bir ömür ishlep, soghuqta tonglap, tomuzda terlep pul tépip bay bolduq deptimiz, jahan bizningkidek hörkireptimiz. Axiri kompartiyeni bay qiptuq. Mawu bizge göliyidighan gundipaydeklerge chaghanda bir qeghez tashlap bersek, aldimizda itning qiliqini qilatti, mana emdi heptide bir yataq tekshürimiz dep ademni yalingachlap nechche dongghaytip, nechche sekritip itning künini körsitiwatidu, - dep közige liqqide yash aldi.

Ablizkam özini sekkiz ayliq waqtida ana qarnidin okul bilen chüshürüwétilgen bir hamilening qisasini tartiwatimen dep qaraytti. Uning déyishiche, kamérning aq tamlirigha qarisila aq xalatliq séstraning qolidiki ölük bowaq közige körünidiken, uxlisa sayning téshidek yétip ketken bowaqlarni kömüp chüsheydiken. U korlagha tewe qara yulghun yézisida ishlewatqanda bir ayal pilandin sirt hamilini yenggip kélish üchün turpan'gha qéchip ketken iken. Ablizkam pilanliq tughutqa mes'ul kishini bashlap bérip hamilidar ayalgha okul salghuzuwetken iken. U shu geplerni dewatqanda yette yérim ayliq bolup tughulghan, testerek ey bolghan bolsimu hazir bir doxturxanida ishlewatqan jiyen qizim köz aldimgha kéliwélip aldimdiki hamile qatilining yüzige tükürgüm kelgen idi. Sekkiz ayliq hamile dégen tirik bir jan, ana töt köz bilen kütüwatqan bir söygü quyashi, allah yaratqan bir möjize idi. Shundaq, u hamile ölüp ketti, bu hoquqdar, bay adem eyni chaghda u hamilining okul bilen ölginini pisentige almighan bolushi mumkin, mana emdi shu ajiz hamilining rohi bu küchlük ademni kéchiliri uyqusiz qoyup, qara basturup, lewlirige tola qorqqaq chiqirip, qisas almaqta idi.

***Mezkur maqalide otturigha qoyulghan pikirler aptorning shexsiy qarashliri. Radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.