Чағанлиқ мәктуп

Мән өмрүмдә чағанлиқ мәктуп язмиған. Хитайниң ичкири шәһәрлиридә 11 йилдин артуқ яшап бир қетимму чаған өткүзүп бақмиған. Әмма 2014-йили 1-айниң 31-күни ичкиридә әмәс, бәлки үрүмчидә чағанға дахил болдум. Түгрә түгдүм, әмма қиймидики неминиң гөши, дегән соални меңәмдин һәйдәп болалмай йүриким қийма қилиниватқандәк соғуқ тәрләп кәттим. Арида туберкулйоз вә б-типлиқ җигәр кесилигә гириптар болған икки мәһбусму биз билән түгкән дәлдәң қулақларни түгридәк түгүлүп олтуруп йедим.

Икки тәрәптин 24 саәт көзитип туридиған камера мени түгриләрни йейишкә зорлиди. Йемисәмчу? маңа “диний әсәбийлик” қалпиқи билән җаза тәйяр иди. Чағанлиқ дәп шу бирла қетим зәһәрдәк қиммәт сетилған қорумилар, мевиләр вә ичимликләр пуллуқ болған билән бу түгрә һәқсиз иди. Бизниң “ашқун” яки әмәсликимизни айрийдиған бу сиясий түгрәни йедим, әмма һәр қанчә бәрдашлиқ бәрсәмму боғузумға йенип узақ қустум. Қизилөңгичим қанап кәтти болғай ахири қусуқ әмәс, қан янди. Халаниң очиқидин чиқиватқан сесиқчилиқ, ағзимдин еқиватқан қан, көзүмдин қуюлуватқан яшлар телевизорда яңраватқан шадиянә чағанлиқ садалар билән пүтүнләй зит иди.

Қусуп болалмай чиңқилип кәткән чекә томурлиримни увилап олтурсам камериниң ичи патипарақ болуп кәтти. Мәнму қалған мәһбуслардәк дәрһал пәгаһқа чүшүп ишикниң йениға берип тизилдим. Пүтүн хиялим қусуп ташлиған түгридә иди. Қусушниң қәстән әмәсликини испатлишим керәк иди. Әмма калламға дәрһал бир сәвәб кәлмәйвататти. Боғузум билән ашқазиним арисида тохтимай йенип биарам қиливатқан һарам түгрини толуқ чиқирип ташлаш үчүн бармақлиримни ағзимға салғиним раст иди. Әгәр бу камераға чүшкән болса, қусуштики қәстәнлик испатлинип қалатти.

Тәлийимгә гундипай қусушумниң сәвәбини соримиди. Әксичә чағанда һәр бирәйләнниң өйимизгә мәхсус чағанлиқ мәктуп йезишимизни буйруди. Хәтниң мәзмунида чоқум партийә-һөкүмәтниң қамақханида қиливатқан ғәмхорлуқи, идийә җәһәттин йетәклиши вә роһи җәһәттин давалашлириға болған разимәнлик ипадилиниши керәк иди.

Хәтни уйғурчә язсақ болидиғанлиқини аңлап қулақлиримға ишинәлмәй қалдим. Бу мән қамалған бәш айдин артуқ вақиттин буянқи тунҗи қетимлиқ уйғурчә хәт йезиш пурсити иди. Хәтниң мәзмуни немә болса болсун, өйүмгә мәндин, тирикликимдин бир хәвәр йәтсә йетәрлик иди. Анам хәтлиримни әтиварлайтти. Мениң толуқсиз оттуридин башлап язған конспиклиримни бейҗиңда оқуватқан чағлиримда анам мени сеғинсила даим оқуп йиғлап кетидикәндуқ. Алий мәктәпни пүттүрүп кәлгәндин кейин анамниң мән бейҗиңдики чағда айда бирәр парчә хош яқар-яқмас йезип қойған хәтлиримниму сақлап йүргәнлирини байқап бәкму хиҗил болған идим. Анам хетимни оқуса, қизлирим, аялим, қериндашлирим хәт язғидәк қурбум барлиқини билсә. . . Бәлким хатирҗәм болуп қалар, дәп ойлап қәғәз-қәләмниң маңа тегишини сақлидим.

Оқумиған адәмләрниң қандақ болидиғанлиқини һәқиқий һес қиливататтим. Аввал олтуруп камер башлиқиға, андин катип вә ашпәзгә хәт йезип беришим керәк икән. Бу кишиләр адәттә гәптә гачилашмиған билән әдәбий тилда қамлаштуруп бир җүмлә түзәлмәйтти. Бириниң дадиси, бириниң аниси йоқ, һәтта бәзиләрниң салам йоллиғудәк қериндашлириму бардәк қилмайтти. Әмма һәммисиниң көзи қәләм-қәғәздә иди.

Башқиларға хитайчә хәт йезип берип аран кәлгән уйғурчә салам хәт йезиш вақтим исрап болмақта, берилгән варақларму тола хата йезилип йиртилип түгәп бармақта иди. Хиялим хәқләр йезиватқан хәттә әмәс, қалаймиқан йиртиливатқан қәғәзләрдә иди.

Хәт йезишқа берилгән вақит қисқирип бир саәтчә қалған, қәғәзләрму йиртилип пәқәт йигирмә бәтла қалған иди. Мәһбуслар қәғәзләрни тола хата йезип йиртип исрап қиливәтсә маңа кәлгәндә йәтмәй қалмисун дәп, һәммисигә мән йезип беридиған болдум. Әтрапимға олашқан хитайларниң хәтлирини бир-бирләп йезип йолға салғач бир булуңда қизил җилиткисиниң яқиси билән йүзини йошуруп олтурған шаһмамутқа қаридим. У йиғлавататти. У 12 айдин бери һеч бир соал сорақсиз йетип кәткән иди, сиясий мәһбус болғини үчүн аилисигә хәт йезишқиму йол қоюлмиған иди.

Қәғәзләр бир-бирләп йиртилип ахирқи бир бәт қалди. Өйүмгә хәт йезишни әмди башлай дәп турсам баятин бери тамға тирнақлири билән немиләрнидур сиҗап олтурған абдувәли қешимға кәлди. У хроинға хумар болған болуп, чекимликкә пул йоқ оғрилиқ қилип тутулған иди.

Абдувәли чирайимға үмчәйгәндәк қарап, - ака маңа хәт йезип берәмсән? - дәп сориди. Бир қәғәзгә, бир униңға қарап туруп кәттим. Мақул дәй десәм, қәғәз пәқәт бирла варақ қалди. яқ дәй десәм, униң камерға соланған икки һәптидин бери тунҗи қетим бешини көтүрүп бир адәмгә гәп қилиши иди. Хироин хумари уни камерға қамалғандин буянқи икки һәптә ичидә равурус қийниған иди. У хумари тутуп варқириса камер башлиқи еғзиға пайпақ тиқип қойғанни аз дәп қара қишта ялиңачлап бешидин су төкүп зукам қиливәткән иди.

Абдувәлиниң мөлдүрләп турған чоң чирайлиқ көзлиригә қарап олтуруп кетип ахири нәпсимдин кәчтим. Униң бу қарашлири җийән оғлум мирадилға бәкла охшап кәтти. У хәтни маңа пичирлап дәп бәрди. Абдувәлиниң дадиси 2009-йили 5-июл кечиси йоқап кәткән икән. Икки оғул билән тул қалған ана тазилиқ ишчиси икән. Униң бир варақ қәғәз түгәй дәп қалғанда “ана, ахирида сизгә бир сирни демәй десәм, бу сир мени ақниң хумаридинму бәк қийнап кәтти. Сиз әмди шәхсий дохтурханида айда бир қан сетип акамни оқутимән демәң, униң ичкиридә оқуватимән, дегини ялған. Уму мәндәк ақ тамакиға өгинип қапту,” деди.

Бу қурларни йезип болуп бешимни көтүрүп қарап болғучә абдувәли өксүгән пети нери кәтти. Аңғичә вақитму тошуп камер башлиқи қолумдин қәләмни тартивалди.

***Мәзкур мақалидә оттуриға қоюлған пикирләр апторниң шәхсий қарашлири. Радийомизниң мәйданиға вәкиллик қилалмайду.