Chaghanliq mektup

Men ömrümde chaghanliq mektup yazmighan. Xitayning ichkiri sheherliride 11 yildin artuq yashap bir qétimmu chaghan ötküzüp baqmighan. Emma 2014-yili 1-ayning 31-küni ichkiride emes, belki ürümchide chaghan'gha daxil boldum. Tügre tügdüm, emma qiymidiki némining göshi, dégen so'alni méngemdin heydep bolalmay yürikim qiyma qiliniwatqandek soghuq terlep kettim. Arida tubérkulyoz we b-tipliq jiger késilige giriptar bolghan ikki mehbusmu biz bilen tügken deldeng qulaqlarni tügridek tügülüp olturup yédim.

Ikki tereptin 24 sa'et közitip turidighan kaméra méni tügrilerni yéyishke zorlidi. Yémisemchu? manga “Diniy esebiylik” qalpiqi bilen jaza teyyar idi. Chaghanliq dep shu birla qétim zeherdek qimmet sétilghan qorumilar, méwiler we ichimlikler pulluq bolghan bilen bu tügre heqsiz idi. Bizning “Ashqun” yaki emeslikimizni ayriydighan bu siyasiy tügreni yédim, emma her qanche berdashliq bersemmu boghuzumgha yénip uzaq qustum. Qizil'önggichim qanap ketti bolghay axiri qusuq emes, qan yandi. Xalaning ochiqidin chiqiwatqan sésiqchiliq, aghzimdin éqiwatqan qan, közümdin quyuluwatqan yashlar téléwizorda yangrawatqan shadiyane chaghanliq sadalar bilen pütünley zit idi.

Qusup bolalmay chingqilip ketken chéke tomurlirimni uwilap oltursam kamérining ichi patiparaq bolup ketti. Menmu qalghan mehbuslardek derhal pegahqa chüshüp ishikning yénigha bérip tizildim. Pütün xiyalim qusup tashlighan tügride idi. Qusushning qesten emeslikini ispatlishim kérek idi. Emma kallamgha derhal bir seweb kelmeywatatti. Boghuzum bilen ashqazinim arisida toxtimay yénip bi'aram qiliwatqan haram tügrini toluq chiqirip tashlash üchün barmaqlirimni aghzimgha salghinim rast idi. Eger bu kaméragha chüshken bolsa, qusushtiki qestenlik ispatlinip qalatti.

Teliyimge gundipay qusushumning sewebini sorimidi. Eksiche chaghanda her bireylenning öyimizge mexsus chaghanliq mektup yézishimizni buyrudi. Xetning mezmunida choqum partiye-hökümetning qamaqxanida qiliwatqan ghemxorluqi, idiye jehettin yéteklishi we rohi jehettin dawalashlirigha bolghan razimenlik ipadilinishi kérek idi.

Xetni Uyghurche yazsaq bolidighanliqini anglap qulaqlirimgha ishinelmey qaldim. Bu men qamalghan besh aydin artuq waqittin buyanqi tunji qétimliq Uyghurche xet yézish pursiti idi. Xetning mezmuni néme bolsa bolsun, öyümge mendin, tiriklikimdin bir xewer yetse yéterlik idi. Anam xetlirimni etiwarlaytti. Méning toluqsiz otturidin bashlap yazghan konspiklirimni béyjingda oquwatqan chaghlirimda anam méni séghinsila da'im oqup yighlap kétidikenduq. Aliy mektepni püttürüp kelgendin kéyin anamning men béyjingdiki chaghda ayda birer parche xosh yaqar-yaqmas yézip qoyghan xetlirimnimu saqlap yürgenlirini bayqap bekmu xijil bolghan idim. Anam xétimni oqusa, qizlirim, ayalim, qérindashlirim xet yazghidek qurbum barliqini bilse. . . Belkim xatirjem bolup qalar, dep oylap qeghez-qelemning manga tégishini saqlidim.

Oqumighan ademlerning qandaq bolidighanliqini heqiqiy hés qiliwatattim. Awwal olturup kamér bashliqigha, andin katip we ashpezge xet yézip bérishim kérek iken. Bu kishiler adette gepte gachilashmighan bilen edebiy tilda qamlashturup bir jümle tüzelmeytti. Birining dadisi, birining anisi yoq, hetta bezilerning salam yollighudek qérindashlirimu bardek qilmaytti. Emma hemmisining közi qelem-qeghezde idi.

Bashqilargha xitayche xet yézip bérip aran kelgen Uyghurche salam xet yézish waqtim israp bolmaqta, bérilgen waraqlarmu tola xata yézilip yirtilip tügep barmaqta idi. Xiyalim xeqler yéziwatqan xette emes, qalaymiqan yirtiliwatqan qeghezlerde idi.

Xet yézishqa bérilgen waqit qisqirip bir sa'etche qalghan, qeghezlermu yirtilip peqet yigirme betla qalghan idi. Mehbuslar qeghezlerni tola xata yézip yirtip israp qiliwetse manga kelgende yetmey qalmisun dep, hemmisige men yézip béridighan boldum. Etrapimgha olashqan xitaylarning xetlirini bir-birlep yézip yolgha salghach bir bulungda qizil jilitkisining yaqisi bilen yüzini yoshurup olturghan shahmamutqa qaridim. U yighlawatatti. U 12 aydin béri héch bir so'al soraqsiz yétip ketken idi, siyasiy mehbus bolghini üchün a'ilisige xet yézishqimu yol qoyulmighan idi.

Qeghezler bir-birlep yirtilip axirqi bir bet qaldi. Öyümge xet yézishni emdi bashlay dep tursam bayatin béri tamgha tirnaqliri bilen némilernidur sijap olturghan abduweli qéshimgha keldi. U xro'in'gha xumar bolghan bolup, chékimlikke pul yoq oghriliq qilip tutulghan idi.

Abduweli chirayimgha ümcheygendek qarap, - aka manga xet yézip béremsen? - dep soridi. Bir qeghezge, bir uninggha qarap turup kettim. Maqul dey désem, qeghez peqet birla waraq qaldi. Yaq dey désem, uning kamérgha solan'ghan ikki heptidin béri tunji qétim béshini kötürüp bir ademge gep qilishi idi. Xiro'in xumari uni kamérgha qamalghandin buyanqi ikki hepte ichide rawurus qiynighan idi. U xumari tutup warqirisa kamér bashliqi éghzigha paypaq tiqip qoyghanni az dep qara qishta yalingachlap béshidin su töküp zukam qiliwetken idi.

Abduwelining möldürlep turghan chong chirayliq közlirige qarap olturup kétip axiri nepsimdin kechtim. Uning bu qarashliri jiyen oghlum mir'adilgha bekla oxshap ketti. U xetni manga pichirlap dep berdi. Abduwelining dadisi 2009-yili 5-iyul kéchisi yoqap ketken iken. Ikki oghul bilen tul qalghan ana taziliq ishchisi iken. Uning bir waraq qeghez tügey dep qalghanda “Ana, axirida sizge bir sirni démey désem, bu sir méni aqning xumaridinmu bek qiynap ketti. Siz emdi shexsiy doxturxanida ayda bir qan sétip akamni oqutimen démeng, uning ichkiride oquwatimen, dégini yalghan. Umu mendek aq tamakigha öginip qaptu,” dédi.

Bu qurlarni yézip bolup béshimni kötürüp qarap bolghuche abduweli öksügen péti néri ketti. Angghiche waqitmu toshup kamér bashliqi qolumdin qelemni tartiwaldi.

***Mezkur maqalide otturigha qoyulghan pikirler aptorning shexsiy qarashliri. Radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.