Lenetlik miras

Qamalghinimgha 36 kün bolghanda qolgha élindim. Uqturushni ürümchide qilin'ghan tunji soraqtin kéyin yoqap ketken perhat we gülbahar dégen ikki saqchi élip keldi. Bular tengritagh rayonluq j x idarisining iqtisadiy razwédka etritidin idi. Uqturushqa “Qanunsiz meblegh yighish jinayiti” dep yéziliptu.

Qeshqerde tutqanda “Meblegh chiqirishta saxtikarliq” déyilgen idi. Qarighanda, bular manga qandaq jinayet artishni bilelmey xéli herej tartiwatqan bolsa kérek. Perhat kétidighan chaghda “Bilemsen, shéng shiseyning ürümchidiki türmilirining biri mushu, adettiki ademler yatidighan yer emes bu! rabiye qadirmu mushu yerge qamalghan!” dédi.

Quliqimgha musht urghandek anglan'ghan bu gepning néme meqsette déyilgenlikini uqalmidim.

Saqchilar ketkendin kéyin meshiq kamiridin adettiki kamirigha yötkeldim. Üstümdiki siyasiy jinayetchiler kiyidighan da'imliq haqaretke, töhmetke, cheklesh we yekleshlerge seweb bolidighan qizil kiyimning ornigha adettiki jinayetchilerning külreng kiyimi almashti. “Uh!” dep rahet bir nepes éliwaldim. Yéngi kiyimde müremni bésip turghan bir taghdin azad bolghandek yéniklep qalghan boldum, emma yürek hélihem körünmes bir qara changgalda tinimsiz tépirlaytti.

Yéngi kamirida peqet men birla Uyghur bolup yatidighan yérim sémont yer, qalghanlarning orni uzun taxtay kariwat idi. Bir qanche heptigiche ghing qilmidim. Qarisam yéngi kirgen xitay mehbuslar udul kariwatqa chiqidu, peqet menla muzdek sémont yerde yatimen. Sewebini kamér bashliqidin sorap heyran qaldim. Men qizil kiyim kiymigen bilen yenila siyasiy mehbus ikenmen. Kamér bashliqi méning qamaqxanining kompyutéridiki arxipimdin “Adwokat bilen körüshtürülmeydu, munasiwetlik ishlarda ürümchi sheherlik j x idarisi dölet bixeterlik tarmaq etritidiki rexmitulla bilen alaqe qilinsa bolidu,” dégen xetni körüptu.

Siyasiy mehbus ikenlikim, resmiy qolgha élin'ghanliqim, emma adwokat bilen körüshtürülmeydighanliqim déloning uzirap kétishige bésharet idi. Bu délo zadi qanchilik sozulidu, qandaq höküm qilinidu, bular na'éniq. Kamérida bir yildin artuq yétipmu téxiche sotqa chiqmighan mehbuslarni körgen idim. Birdem bolsimu méngemdin teshwishlerni heydesh üchün ghingship baqtim, yadimgha sapla “Tenlerim yapraq”, “Qara sewda”, “Qara tupraq”, “Qara hijran” dégendek naxshilar keldi. “Bu qara hijran tünining intihasi yoqmidur,” dégen misrani ötkür ependim belkim türmide yazghan bolghiydi. Ésimge abdullaning “Uzaq yol” dégen naxshisi keldi. “Bowam shundaq mangghaniken, apet yüki tangghanken” dégen misralar xiyalimni bowilargha élip ketti.

Ulugh bowamning ürümchidiki shéng shisey türmiside öltürülgenlikini eslidim. Ulugh bowam (bowamning dadisi) qadir shemshidin 1938-yillarda yéngisarda tutulup, ürümchige yalap kétilgenche xewiri bolmighan iken. Belkim, u men qamalghan mushu kamérgha tirik kömülgendur. Rehmetlik japakesh adem ikenduq, tiriship tijaret qilip ürümchi, kucha we qeshqerde öy-zéminliq bolghan iken. Xojaniyaz haji qeshqerge kelgende oghligha we mehellidiki pidakar yashlargha chiberquttin bir tutash kiyim tiktürüp, qorallandurup urushqa yolgha salghan iken. Urush ayaghliship général mexmut muhiti qeshqerdiki yumilaq sheherge orunlashqanda bowam ghopur qadir xas mehrem boluptu. Général mexmut muhiti hindistan'gha ketkende qadir shemsidin yighin bahanisi bilen tutuluptu.

Belkim ulugh bowamni qeshqerdin harwida yaki qara mashinida élip mangghan bolghiydi. U ölümge qarap sozulghan shu qorqunchluq seperde, özi qoral sétiwélip urushqa yolgha salghan qiran yigitlerning jesetlirini körgendu. Ularning hörlük üchün aqquzghan qanlirini, jenggahlarda armanda ochuq ketken közlirini oylighanmidu? ularni ata-anisidin ayrip jengge salghinigha pushayman qilghanmidu?

Merhum qadir shemshidinning bowam ghopur qadirdin bashqa ürümchide ikki, kuchada bir qizi bar ikenduq. Ulugh bowam ürümchidiki zey kamérda yétip pütmes soraq, tügimes qiynaqlarni bashtin kechürüwatqanda bir sheherde turupmu dadisini körelmey, telmürüp olturghan qizliri heqqide némilerni oylighan bolghiydi? kelgüsidiki hör, xatirjem, bextlik bir hayat üchün barliqini béghishlighan shu pidakar boway, ewladliriningmu özi yatqan hepsige mehkum bolidighanliqini؛ adaletsizlik, tengsizlik we tügimes zulumlarning ulargha miras qalidighanliqini tesewwur qilghan bolghiymidi?