Qamaqtiki shahmamut

2013-Yili nuyabirdin bashlap qamaqxanida Uyghur mehbuslar köplep qaldi. Pütünley dégüdek xitaylardin bolghan oghri, qatil, paraxor, kazzap qamilidighan qamaqxana karidorida anche-munche Uyghurning sayisi körünidighan boldi. Uyghurlar köpeygenche tüzüm chingiyip baratti. Zulumni egeshtürüp keyni-keynidin kiriwatqan bu balilarni siyasiy mehbus dése peqet ishen'güm kelmeytti. Ular Uyghurlar tarixta qurghan döletlerdin emes, ghulja we qeshqerde qurulghan ikki jumhuriyettinmu bixewer idi. Emeliyette ular ürümchide anche-munche dindin sawaq élip qalghan chaghda nan yaqidighan, rémuntchiliq qilidighan, bina chaqidighan yashlar idi.

Manga eng uzun kamirdash bolghan, ayet ögitip qoyghan, mungluq ghezelliri bilen köngülni awunduridighan, ürümchide nawayliq qiliwatqanda tutulghan yerkenlik inimizning ismi shahmamut idi. U ismidiki “Shah” sözini se'idiye xanliqining shahlirigha baghlap méni xosh qilghan bilen, abduqadir damollamning kimlikini bilmey, özini “Sizdek kompartiye neshriyatida chiqarghan kitablarda yézilghan damollamni tonimaymiz” dep aqlighanlarning biri idi. U da'im “Shehit atajan” dégen özbékche naxshini oquytti, “Jihad, hijret” dégen témilarda gep bashlisa teleppuzi özbékchige kétetti.

Bezde u ötkür ependimning “Séning weslingge ey dilber bolay qurbane, qurbane” dégen misralirini “Séning weslingge ey rebbim” dep özgertip oquytti. Men qesten “Séning bextingge ey xelqim” dep özgertip uni tériktürettim. U da'im “Allah axirette millitingge néme qilip berding dep sorimaydu,” dep méni milletchilikte eyipleytti. Men bolsam “Shundaq, allah sendin sorimaydu, emma mendin soraydu, chünki allah héchkimni qurbi yetmigen ishqa teklip qilmaydu,” dep reddiye bérettim.

Bir küni téléwizorda nélsun mandéla heqqide höjjetlik filim bérildi. Taza diqqet bilen körüwatsam shahmamut qesten aldimdin tola ötüp bi'aram qildi. Axiri men, - ukam malal qilmisangchu, xosh bolay, - dédim jile bolup. - Kimu u, qara adem, siz shunche köz üzmey qarap ketken? - dep soridi u saddilarche. Uninggha nélson mandélaning kimlikini bir éghiz gep bilen bayan qilip bolalmayttim. Köprek chüshendürey désem chan'ghidek Uyghurche sözlesh xeterlik idi. Shunga sözsiz filimni körüp tügettim. Andin uninggha xitayche ögetken bolup nélson mandéla heqqide sözlep berdim. Shunche jazalinish xewpige qarimay hayajan bilen sözlep tursam, u gépimni bölüpla - siz unche maxtap ketken bilen u dégen kapir, haman dozaxqa kiridu! démesmu, qarap turupla qaldim. Andin achchiqimda - men eger xelqimni nélson mandéladek hörlükke érishtürelisem dozaxqa kirsemmu razi! - dep tashlidim.
Töwe, shundaq dep bolupla töwe qildim. Shu chaghda ghezeptin dégenlirimge xéli waqitlarghiche ichimni müshük tarmilighandek bi'aram boldum.

Shahmamutning keypi shundin kéyin buzuldi. Uni ming teste qayil qilghan xitayche öginishmu sugha chilashti. Men uninggha xitayche ögitishni gundipaylargha nechche on qétim dep, höjjet yézip bérip yürüp aran hel qilghan idim. Oqutquchiliq manga huzur, öginish uninggha netijilik tuyulushqa bashlighan idi. Shu qétimliq ziddiyettin kéyin u hetta chégra ayriymen, dep manga qarimidi, men buyrutqan alahide tamaqnimu jayiz emes dep bir aydek yéyishni ret qildi.

Bir küni gundipay shahmamutni chaqirip kamirining rujikidin bir jüp paxtiliq ayaqni sunup berdi. Hemde uninggha pushayman qilish heqqide bir munche tenbih we tehdit arilashqan geplerni qildi. Arida men terjimanliq qildim. Uninggha gundipayning xitayche öginishni tapilighanliqini, xitayche sözligüdek bolsa putigha sélin'ghan kishendin azad qilinidighanliqini dédim. Shu kündin bashlap arimiz tüzilip qaldi. Hayatim yene menege érishti.

Dékabirning axirqi künliride shahmamut soraqqa héliqi paxtiliq ayaqni kiyip chiqip kétip lata xey bilen qaytip kiriptu. Sewebini sorisam özi bilen tutulghan ustazigha karidorda gundipay körmeste ayaqni sélip bériptu. Siyasiy mehbuslar kündüzde we kéchilik nöwetchilikte muzdek sémunt yerde sa'etlep turatti. Yalang qat lata xey ürümchining dékabirdiki soghiqigha hergiz paylimaytti. Rast gepni désem, pulgha bir nerse sétiwalghili bolmaydighan u yerde shahmamutqa bérilgen paxtiliq ayaqqa bekla hesitim kelgen idi. Tapinimdin téship méngemge chiqip kétidighan soghuqtin mushundaq bir ayighim bolsa qutulup kéteridim dep oylighan idim.

Shahmamut tutulup deslepki soraqta akisi shahdawut bilen ustazining özidin burun tutulghanliqidin xewer tapqan iken. Ustazi adette bir téléfonni uzaq ishletmeydiken, shu chaghda bixestelik qiliptu. Ustazi teripidin bir qétimliq chet'elge urulghan téléfon we yötkelgen pul onnechche talipini qarangghu kamirigha bend qiptu. Halbuki, shahmamut buni héch bir zaman ustazidin körmey, allahning orunlashturushi dep qaraytti.