Kamérdiki halal we haram

Shahmamutqa xitayche ögitishni dawam qildim. Uning ilgirilishi ishen'güsiz derijide téz boldi. Bir küni u karidordiki “Döliting bolmisa a'ileng bolmaydu” dégen xitayche jümlini chüshinip éghzi yumulmay qaptu. Uning aqsériq chirayida parlighan bilishning xushalliqigha jör boldum. Emma uninggha bir milletke bash tiqqudek, xeqning közige telmürmey azade olturghudek bir makanning neqeder zörürlükini déyishtin waz kechtim.

Ikkimizning neziridiki dölet perqliq idi. Méning dölitimde ilidiki neghmichi Uyghur qandaq hörmetlik bolsa, tarimdiki qira'etchi Uyghur oxshash izzetlik idi, xoten chuqu bazardiki wahabi Uyghur qandaq hör bolsa, tuyuq mazardiki tawapchi Uyghur shundaq erkin idi. Shahmamutning intilgini bir milletning emes, pütün ümmetning döliti idi. Uningche musulmanlarning birla döliti bolushi kérek bolup, eksiche bolghan döletler urush échishqa tégishlik idi. Uning qandaqla reddiye bersem birla jawabni tekrarlishigha qarap yadiliwaldimikin dégen idim. Rast dégendek türkiyege kélip seyid qutupning “Yol bu yerde” dégen kitabida eynen shu mezmunni kördüm.

Bir küni kamérgha isma'il isimlik chékermen Uyghur qamaldi. Shahmamut ikkimiz uning béshidin künde nechche waq su quyup ikki hepte ötkende aran xumardin chiqarduq. Uning ishtihasi xumari yoqapla échilip ketti. Ikkimiz nöwetliship pulgha buyrutidighan bir kishilik zeherdek qimmet tamaqni ücheylen yéyishke bashliduq.

Isma'il ürümchide tömür yol idarisi qorusida chong bolghachqa xitaychini sudek sözleytti. Siyasiy qashqisi bolmighach kamér bashliqidinmu, gundipaylardinmu qorqmaytti. U kirip kamér Uyghurche chaqchaq we külke bilen rohlinip qaldi. U bizgila emes karidorda tamaq toshuydighan Uyghur mehbuslarghimu Uyghurche gep qilishtin qorqmaytti. Qarshi terepke qamalghan shirikim dilyar obulning xewirinimu shu isma'il karidordiki mehbuslargha dep yürüp dep bergen idi.

Isma'il biz bilen parangliship yürüp set gep qilishtin uyilidighan, namaz oquydighan boldi. Bolupmu shahmamutni ilmi bar dep alahide hörmetleytti, yoshurun yézip bergen ayetni awazliq yadlap kétetti, emma tamaka chékishtin cheklinelmidi. Kamérgha sheperengmu kirelmeytti-yu, tamaka kiretti. Bichare isma'il xitaylarning chirayigha telmürüp bir shoriwalmighiche boldi qilmaytti. Shahmamut isma'ilgha üch qétim ayetlerdin misal élip nesihet qilip kar qilmighanda manga “Tamaka chekken adem bilen bir qacha tamaqni bille yéyish haram,” dédi. Emeliyette shu chaghda ikkilimizge qachisini 80 somdin élip yewatqan tamaqning yérimini isma'ilgha bérish tes kelmigen déyelmeymen.

Tamaqni bille yéyish toxtighandin kéyin kamérdiki Uyghurche külke toxtap köngüller muzlidi. Isma'il anglitip turup xitay mehbuslargha bizni qalaq dep yamanlap béretti. Menche isma'ilgha tamaqni bermeslik emes, namaz oqupmu étirap qilinmasliq we yeklinish éghir kelgen bolushi mumkin. Arimizdiki niza sürkülüshke özgergende xitay kamér bashliqining mushtumini tügüp “Siler mushundaq öm bolushinglar kérek” dégini ésimdin chiqmaydu. Shu chaghda üch musulman halal-haram dep taliship xitaylargha oyun qoyup bergen ikenmiz.

2014-Yili chaghanda niza chéngigha chiqti. Qamaqxanidin bayramliq her xil qoruma tarqitilidighan boldi. Qorumalar zeherdek qimmet bolup a'ilisidin pul kiridighan shahmamut, men we kamér bashliqi üchimizla chiqinalayttuq. Eslidinla kamérgha élinidighan sopun, sürtküch, löngge dégendek lazimliqlargha biz pul chiqiriwatqinimiz üchün, pütün kamérdiki 23 mehbusqa chaghanliq qoruma élip bérish ikkimizge éghir kelgendek idi. Shahmamut éghiz échip manga “U qorimilar halal emes, uning üstige mexsus chaghan'gha atalghan qorimilarni yések kapirning bayrimini tebrikligen bolimiz” dédi. Shuning bilen qalghan mehbuslargha qorumilarni buyrutmaydighanliqimizni, sewebi “Haram” liqini dep chüshendürüp balagha qaldim. Aran turghan isma'il “Haram emes, halal!” dep qaynap ketti. Eslidinla awazi yuqiri isma'il héli Uyghurche héli xitayche sözlep kamérni béshigha kiydi. Bashqa xitay mehbuslar bir millet ichidiki bu halal-haram munazirisige héch némini chüshinelmey qarap turushti.

Wéy famililik gundipay warang-churungni anglap kamérning aldigha kelgende hemmimiz sepras bolup turduq. Kamér bashliqi “Halal-haram” munazirisidin doklat bérelmey méni körsitip qoydi. Gundipay 751 dep nomurumni chaqirip néme bolghanni soridi. Özümche mu'ellimlikim tutup gundipaygha halal-haramdin ders ötüp kétiptimen, gepning yérimgha kéliwédim, ishikni échip “Chiqe! sanga néme halal, néme haram, ögitip qoyay” dep warqiridi. Rojektin sunulghan ishkel we kishen bilen put qolum chüsheldi. “Doklat!” dep dongghiyip ishiktin chiqishimgha bir tépik méni kamérgha kirgüzüwetti. Arqa arqidin tegken üch tépik bilen üch qétim yiqilip qoptum. Mendin kéyin shahmamutning qoligha ishkel sélip, ikkimizni ikki tereptiki meshiq kamérgha soliwetti.

Putlirim kishenlen'gen, qolum putumgha chétilghan shu bir heptide ne uyqu, ne hajet, ne tamaq héch birini epleshtürelmdim. Héliqi “Haram” dégen qorumilarni ademdek qolumda emes, ittek tumshuqumda yéyishke mejbur boldum. Hajitim qistighanda ishtinimni salalmay kim yardem qilar dep her bir xitayning chirayigha tilemchidek tikildim. Teritim sürtüksiz, kiyimlirim séliqsiz yürüp purap qéshimda héch kim yatmas, özümmu seskinip uxliyalmas halgha chüshtüm. Men siyasiy mehbus emes turup bu künni körgen idim. Shahmamutning néme künlerni körgenlikini tesewwur qilishtin hazirghiche qorqimen.