Yash démidi, démes moysipit

Ixtiyariy muxbirimiz abduweli ayup
2017.12.12
xoten-bazar-qeri-yash.jpg Xoten qaraqash nahiye bazirida kétiwatqan qéri-yash Uyghurlar. 2017-Yili séntebir.
RFA/Abduweli Ayup

2014-Yili mayning axirqi künliridin bashlap kamérlarni Uyghur mehbuslar qaplap ketti. Deslep kirgenler ichide yashlar köp idi.

Waqit ötkenche ottura yash, yashan'ghan hetta aq saqal kishilermu kamérlargha solinishqa bashlidi. Qamaqta küni eng tes bolidighini ashu moysipitlar idi. Etidin kechkiche qétip diqqette olturush, til-haqaret we tayaqlar bilen bolidighan mehbusluq meshiqi, sani cheklen'gen chong kichik hajet, anche munche bikarliq “Gösh” chiqip qalidighan “Azab shorpisi” we kéchilep nöwette turushlargha jan toshimaytti. Bolupmu yashta chong, heriketliri epsiz, közliri nursizlinip, xatirisi ajizlighan kishilerge asan emes idi.

Shu künlerde her küni kamérning ishikidiki rojektin bir bowayni soraqqa élip méngilghan halda körettim. Boway mangalmisa kérek, bir mehbus yüdüp élip chiqip, yüdüp qayturup kéletti. Uchisigha sériq mehbus kiyimi kiygen, chach, saqal pütünley aqarghan bu boway manga dadamni eslitetti. Her qétim boway soraqqa élip méngilghanda keynidin qarap qalattim we qaytip kirmigüche ichimni müshük tarmilighandek bi'aram bolattim. Karidordiki sa'etning tilliri toxtap qalghandekla bilinetti. Bowayning haligha qarap dadamning tügep kétishidiki hékmetni chüshen'gendek bolattim. Dadamning mushundaq künlerni körmeste allahqa qaytqanliqi könglümge teselli bolatti. Shu demlerde soraq qiliniwatqan boway üchün du'a qilattim, “Allah bendilirige méhribandur, hemmini bilgüchi, hékmet bilen ish qilghuchidur” dep shükür éytattim.

Bir küni men bilen kamérdash, qomushköl (wéyxuliyang) terepte tutulghan abduraxmanmu soraqqa élip méngilghan bowayni körüp, “Hey isit, ashu bowayghimu qol saptu, ejeb charisiz yarilip qaptuq he abduweli aka! kichikimde bu adem manga ayet ögetken. Peyghembirimizning hékayilirini sözlep bergenliride anamdin, peyghembirimizmu mushu ademdek köyümchanmidi, dep sorighinim hélimu ésimde!” dédi manga qarap pichirlap.

Uning éytishiche boway qomushköldiki meschitning aldida mozduzluq qilattiken. U etraptiki Uyghur balilardin bowayning qolida heptiyek oqumighini az iken. Kamérdiki tikquduqluq (ludawanliq) ikkiylenmu bowayning gépini anglap bir birige qariship lewlirini chishleshti.

Abduraxmanning dadisi kan weqeside qaza qiptiken. U shu chaghda besh yashta bolup dadisining ölüm künide bélige aq baghlan'ghannila esliyeleydiken. U toluqsiz otturida oquwatqan chaghlirida mehellide aq chékish ewj aptu. Derexlerge xroyinkeshler ishletken shpirislarni sanjilip, hetta chekmigenlerni arigha almaydighan ish chiqiptu. Shu chaghlarda boway aq chékidighan balilargha nesihet qilip ularning öyige birdin jaynamaz tarqitip bergen iken.
-Méni shu boway adem qilghan, dédi abduraxman bir küni. - U küni men kona aditim boyiche oyunchuqxanida idim. Boway manga lengmen ekirip berdi we oynap bolghanda qéshigha chiqishimni éytti. U muzdek mozduzxanida barmiqim marap qalghan ayighimni yamighach manga-sen kimning oghli, kimning newrisi bilemsen? séning dadang mushu kan rayonida biz xeqtin chiqqan tunji inzhénér, bowang sopaxun bilen aqsughiche soqush qilip barghan qehriman. Men bowangni körmigen, emma dadang bek du'a alghan adem, her küni ishtin yénip öz öyige kirmey turup qérighanda tul qalghan momangni yoqlaytti. Dadang rehmiti bowangning wesiyiti bilen ta qaza qilghan'gha qeder qeshqerdiki tughqanlirigha her yili bir mashina kömür ewetip béretti. Dadang yash ketti, anang ishtin qalghan, ikki singling téxi kichik, senmu mundaq kün nede kech bolsa shu yerde yürseng qandaq bolidu, dep terbiye qilghanti. Hey. . . Shu gheyret qilghanche oqup kettim, kadirliq imtihandinmu ötüp emdi qolumgha ma'ash kirgende. . .

Abduraxman hékayisini tügetmey turupla ilham dégen bir mehbus gepke arilashti, -qilghanliri sanga yarisila yaxshi bolmaydu, “Ehli sunni weljama'e eqidisi” ge uyghun bolsa hésab, u kishining bizge ögetkini sapla bid'et emeller, sopi bolghach bizlerge bek öchlük qilatti, dédi u qollirini shiltip. Derhal ornumdin qopup néri kettim, adette bundaq diniy munazire xeterlik bolghanning üstige köngülsiz ayaghlishatti. Uning üstige kamérida “Halal we haram” toghriliq “Léksiye” sözlep balagha qalghinim yadimda idi.

Tünglüktin neyzidek chüshüp turghan aptapqa qaridim. Bu etiyaz kirgendin béri qamaqqa chüshken tunji quyash nuri idi. Abduraxmanmu yénimgha kélip tünglükke qaridi. U esli xoten'ge xizmetke chüshken iken. Ürümchige terbiyeleshke kélip mehellisidiki bir sorunida tutuluptu. Öy axturghanda kompyutérida beshinchi iyul weqeside qaza qilghan bir oqutquchisining resimi bayqalghanliqi jinayet bolup qaptu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.