“Xuda ulughmu, kompartiyemu”

Qamaqxanida közitishimche kamérdiki Uyghur mehbuslar köpinche siyasiygha we chékimlikke baghlinip qamalghanlar iken. Kamérda eng échinishliq qiynilidighinimu mushular iken. Bengge mehbuslarni kamérda xumar qiynisa, siyasiy mehbuslarni soraqxanida saqchi, kamérda mehbus we gundipay tengla qiynaydiken. Xiro'inkeshlerning künde birer qétim bedini qichiship, qol-puti titrep téni qiynaqqa chüshse, siyasiy mehbusning rohi we téni her minutta, her yerde tengla qismaqqa élinidiken.

Qamaqxanilarda gundipaylar yéngi kirgen mehbuslarni heptide bir inchike sorashturup, xatire qaldurup chiqatti. Bundaq chaghlarda men terjimanliq qilghach özüm xalimighan bezi so'al-soraqlargha guwahchi bolup qalattim. Bir küni yéngi kirgen ikki mehbustin ehwal igilen'gen bolup, biri xiro'in yene biri atalmish “Qanunsiz diniy kitab” saqlap tutulghan iken.

Xiro'inkeshni soraq qilish jeryanida gundipay qandaqtur bir qanuniyetni bayqighandek manga qarap: - bilemsen Uyghurlarni ikki nerse xarab qilidu. Biri zeher, yene biri din. Bolupmu eng yamini din, din dégen Uyghurlarni esebiyleshtüridighan zeher bolmay néme! marks dinni epiyun dégen iken. Uyghurlarning ehwali hazir epiyun chékip xarab bolghan bir top benggilerdin perqlinip ketmeydu. Qara, bu ikki Uyghur mehbusni! ikkilisi zeherlen'gen, biri dindin, yene biri zeherlik chékimliktin. Bolupmu dindin zeherlen'gen mawu daraza özi zeherlen'genni az dep bashqilarnimu zeherlimekchi bolghan téxi,- dédi.

Soraqchilarmu mushundaq geplerni qilip ademni dastixanda chiwin yewalghandek bi'aram qilatti. “He'e” dégüng esla kelmeydu, “Yaq” déseng balagha qalisen. Shu chaghda inkassiz jim turush xeterlik bolghachqa, yötelgen bolup ishkel sélin'ghan qolum bilen aghzimni tutuwalghan idim.

Soraq nöwiti siyasiy mehbusqa kelgende gundipayning chirayi birdinla tutuldi. Soraqta ürümchide kawapchiliq qilidighan qara sheherlik bu bala özi saqlighan kitabning qanunsizliqidin bixewerlikini éytti. Menmu shundaq déyilishini arzu qilattim. Shunga xushalliqimda téximu béyitip, nahayiti qamlashturup terjime qilip berdim. Gundipay bir manga, bir mehbusqa qarap turup ketkendin kéyin mehbusqa:

-Xuda dama gongsendang da (xuda ulughmu kompartiyemu)?- dep xitayche sözni Uyghurche teleppuzda soridi. Mehbusning shu'an qapiqi türüldi. Hich ikkilenmey turup:

“Xuda da” (xuda ulugh), dep jawab bériwédi, gundipay ichiwatqan chayni mehbusning yüzige chéchip warqirap ketti. Urup kétermu dep qorqup kétiwédim, undaq qilmidi. Emma mehbusning soraq xatirisige bir némilerni yézip qoydi. Qarasheherlik inimiz kamérgha kirgendin béri qoligha sélin'ghan ishkelni kishen sélin'ghan putigha chétip qoyushqan idi. Kishen uning oshuqini zéde qilip yiringlitiwetken bolup kamér yiring purap ketken idi. Soraq qilin'ghan shu küni kéchide uni yurtigha élip ketti. Bichare birer aydek töt putluq bolup yashap bedini könüp ketkenmu qandaq, qol puti boshitilghandin kéyinmu derhal öre bolalmay ömiligen péti élip méngilghan idi.

Bu ishni her qétim oylighinimda gundipayning uni “Xuda ulughmu kompartiyemu” dep jawab bérishke zorlap, keynidin soraq xatirisige özi bilgenche uni buni yéziwalghanliqi ghezipimni qozghaydu. Qamaqtiki gundipaylarning xizmet netijisi délo pash qilghanliqi bilen yüksilidighan bolghachqa ular mehbuslarni aldap, ghezeplendürüp, arigha “Qulaq” sélip ashundaq ipade we iqrarlarni yéziwélishatti. Héliqi gundipayning manga “Din epiyunmu, emesmu” dep, qarasheherlik mehbusqa “Xuda ulughmu, kompatiyemu” dep jawabqa zorlishi délo pash qilish üchün idi.

Égiz boyluq, közliri chongqur qarasheherlik inimizning ismi ésimdin kötürülüp qaptu. Ésimde qalghini uning “Xuda ulugh!” dégen merdane awazi. Men gerche u chaghda “Din epiyunmu, emesmu” dégen so'algha inkas bildürmey aqilliq qilghan bolsammu, inimizning “Xuda ulugh!” dégen qorqmas sadasi aldida qilghanlirim aqilliq emes bir ajizliq bolup menggü pütmes tartuqtek ésimdin chiqmaydu.