Soraqchi nurmemet

Qamaqtiki qara künlerde soraqchilardin kipenchiray en jingkün, aghzi buzuq muxter emet we nurmemetler ésimdin chiqmaydu. En jingkün sözligen “Tebligh” liri, muxter salghan tehditliri, nurmemet esebiylerche waqirashliri we sebiylerche aldashliri bilen soraqlarni tamamlighan idi.

Nurmemet soraqning axirqi künliride “Méni östürüp qoy” dégende közümge bekla bichare körün'gen idi. Uning üstümdiki siyasiy qizil kiyimni bikar qilimen dégini yalghan chiqqan bilen “Silerni ikki yildin üch yilghiche késidu” dégini rast chiqti. Dégendek, arimizdin eng yuqiri késilginimiz ikki yil boldi. Nurmemetning soraq jeryanida qilghan qistash, aldash we qéydashliri wasite, ösmekchi bolghini meqset idi.

Nurmemet soraqni tikquduq (lyudawan) qamaqxanisida yéngidin bashlighan idi. U yérim kéchide chaqirip chiqip mendin dilyar bilen tunji qétim nede körüshkenlikimizni soridi. Shu deqiqide qandaq jawab bérishning eng bixeter bolidighanliqini oylidim, ésimge dilyarning tor dunyasida dangq chiqarghan “Oyghan'ghandin kéyin” dégen romani keldi. Bu roman torda milyon qétimdin artuq chékilgen idi. Tordiki milyunlighan oqurmenning biri bolup jawab bersem bashqilar chétilip qalmaytti.

- Hey, kimingni exmeq qilisen? dilyar sen bilen xxx ning öyide körüshken deydighu? - dep warqiridi nurmemet. Toghra, shu yerde körüshkinimiz rast, emma undaq désem, “Sorunda yene kimler bar, néme déyishken, séning 80-yillardiki oqughuchilar herikitining rehbiri xxx bilen néme munasiwiting bar?” dégendek so'allarning sorilishi éniq idi. Shunga nurmemetning közige tikilip turup:

-Belkim dilyar toghra éyitqandu, emma méning ésimde yoq. Men bir yazghuchi, ademlerni chirayidin emes yazghan eserliridin tonuymen. Shunga dilyarni “Oyghan'ghandin kéyin” dégen romanidin tonumisam sorunlarda on qétim uchrashsammu ésimde qalmaytti. Men tunji qétim dilyar bilen “Elküyi” torida roman élan qilghandin kéyin edebiyat we romanlar heqqide parangliship tonushqan, - dédim.

-Undaqta, dilyarning akisi dawut obulqasimni choqum tonuysen, umu yazghuchi, “Shinjang medeniyiti” ge maqale yazidiken'ghu! - dédi nurmemet aldimgha déweylep. Uning bu so'ali méni oylandurup qoydi. Qarighanda, u méni kattilarning qatarigha, chongraq birer da'irige qoyup bir goruhning teshkilatchisi qilmaqchidek qilatti. Emma uning “Yazidiken” dégen bayanidin dawut obulqasimning zadi kimliki, néme yazidighanliqidin bixewerliki chiqip turatti.

-Men adette “Shinjang medeniyiti” ni oqumaymen, u zhurnalgha maqale yazidighanlar bizni zamandin qalghan muqam bilen toqamgha söreydu. Méningche, bolsa hazirqi dewrde muqamning ornigha maykol jéksonni, toqamning ornigha toyotani dessetmey bolmaydu - dégech uning chirayini közettim. Bu geplirim uning neziridiki méning amérikida oqughan, “Tereqqiyatperwer” salahiyitimge mas keldimu jawablirimgha ishendi. Netijide u dawut obulqasimning öyide hemdastixan bolghan kishiler toghriliq soraqni tashlap men bilen jékson we amérika heqqide taghdin-baghdin parang sélishqa chüshti.

Nurmemetning manga ishletken soraq taktikiliri her xil idi. Bezide qesten méni torgha ulan'ghan kompyutérning aldida qoyup tamaka chekkili chiqip kétetti. Bezide téléfonini yénimda “Untup” tamaqqa chiqip kétetti. Yene bezide méni azraq yip uchi bilen teminlisemla képilge qoyup béridighan bolup gollimaqchi bolatti. Men bolsam uning aldashlirighila emes warqirashlirigha, zerbilirigimu adetlenmekte idim, chünki bu ghezep we zerbilerning héch biride qestenlik we nepret yoq idi. U qilghan zulumning héch biri kamiridiki xorluqtek 24 sa'et dawamlashmaytti. Soraqchilar hökümetke peqet 8 sa'et ishleydighan memur idi. Qamaqtiki bikarliq memurlarning dümbisini uwlitishliri, teritini tökküzüshliri bolsa kéche-yu kündüz yüz bérip turatti. Shunga soraqta nurmemetning qilghanlirigha sewr qilishta bek qiynilip ketmidim.

Nurmemet bashlighan soraqlargha bara-bara özümning amérikida, türkiyede musapirliqta anglighan bilgenlirimni qoshup uzun jawab bérishke bashlidim. Chünki soraq qanche uzun dawamlashsa méning dériziliri ochuq soraqxanining sap hawasidin nepeslinidighan waqtim shunche uziraytti. Pakiz hajetxanida ademdek olturup teret sunduralayttim, soraqqa chiqip kirgiche kök asman, yéshilliqlar, qushqachlar we her xil kiyin'gen adwokatlarni köreleyttim. Bir soraqchi karidroda manga ündidardin ustazim ilham toxti bilen yandash chiqirilghan resimimni körsitip qoyghan idi.

Nurmemet ösüsh temesi bilen soraqni taki öktebirning bashlirighiche boldi qilmidi. Hetta u men qolgha élinip bolghandin kéyinmu “Zor yip uchi” gha érishmek üchün tatliq geplerni, chirayliq wedilerni we qorqunchluq aqiwetlerni kötürüp ikki-üch qétim keldi.

Nurmemet axirqi qétim kelgende bir xitay gundipayni chaqirip manga yip-yéngi qishliq mehbus kiyimi aldurup berdi. Shu kéchisi tügmilirige qeder achchiq ter puraydighan kona kiyimdin qutulup yéngi yumshaq chapanni béshimgha yastuq qilip yaxshi uxlidim. Nurmemetning xitay gundipaygha: - bu dégen Uyghurlardin chiqqan doktor, amérikida oqughan, xenzuchidin bashqa yene töt xil til bilidu. Jinayetchi bolsimu, mushundaq oqumushluq bolsa bashqiche bolidiken. Mushundaq jinayetchidin mingi bolsimu soraq qilip zérikmeyttim, - dédi. Andin manga qarap “Mawu xitaylar bizni pütünley sawatsiz oghri, aqchi körüp qalmisun. Sen bilen bir maxtiniwalay” dégen idi.

***Mezkur maqalide otturigha qoyulghan pikirler aptorning shexsiy qarashliri. Radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.