Tawuttiki mékiyan

Manga ikkinchi qétim sot échilghandin kéyin toluq bir ay ötüp ketken bolsimu, héch bir höküm chiqmidi.

Késim kütüp yatqan kamérdiki bashqa mehbuslar bir-birlep chiqip kétishke yaki türmilerge yötkilishke bashlidi. Hemmeylen türmini qamaqtin ming ela körüshetti. Ularning éytishiche, türmige yötkelse zawutlarda ishligili, toyghudek yaxshi tamaqlan'ghili, ishtin chüshkende belgilen'gen da'iride azade aylinip yürgili bolarmish.

Aylap, hetta beziliri yillap aptapsiz, dérizisiz qepesning ichige qamalghan tutqunlar burunraq hökümni qolgha élip türmige yötkilish üchün yoq jinayetlernimu bar körsitishke aldiraytti. Soraqta gunahini ten almay kéliwatqan aqchi, oghri we parixor mehbuslarmu kamérdiki on nechche sa'etlep diqqette qétip olturush, xaladin purqup turidighan sésiqchiliq, da'im qurt chiqidighan “Azab shorpisi” we heptide bir tekrarlinidighan yalingachlap sazayi qilishtin zérikip iqrar qilishqa bashlighan idi.

Fukangliq tunggan xey shiyawyang kamérda izchil iqrar qilmasliq bilen tonulghan we ikki yérim yildin béri muressesiz yétiwatqan kadanglardin biri idi. Chirayidin Uyghurgha quyup qoyghandek oxshaydighan, yéshi emdila yigirmining qarisini alghan bu bala néme üchündur Uyghur siyasiy mehbuslargha bir ghumi bardek qopalliq qilatti. Uning mehbusluq istazhi eng uzun bolghachqimu yaki tayanchi küchlük bolghachqimu kamérda héch teptartmastin xalighanche heriket qilatti. U aliy mektepte oqughanliqini pesh qilip, hemishe xitay we tunggan mehbuslarni sawatsiz dep yaratmaytti, mendin bashqilar bilen anche parangliship ketmeytti.

Men xey shiyawyanggha in'glizche ögitishni köktagh qamaqxanisigha yötkilip uzaq ötmeyla bashlighan idim. Uninggha ders ötken pursette taghdin-baghdin parang sélip waqit ötküzettim we diqqette olturup uyushup ketken putlarni erkin sunuwalattim. Axshimi ders teyyarlash, kündüzliri tekrar-tekrar ögitish, meshiq qildurush bilen künlirim menilik ötmekte idi. Her axsham in'glizche bir tékist yazattim, xey shiyawyang dada téma qilinsa bekrek yaqturup yadlaytti.

Waqit uzarghanche men in'glizche tékistlerning ichige kamérdiki Uyghur siyasiy mehbuslarning hékayisini qisturushqa bashlidim. Bolupmu kichikidin anisiz chong bolghan lopluq ablimitning kechmishini ötkinimde xey shiyawyangning közliri yashlan'ghan idi.

Ablimit  ürümchide bolghan bir partlashta ishlitilgen bayraqni yasash bilen tutulghan idi. U sekkiz yash chéghida anisi qatnash weqeside qaza qilghan iken. U üch ukisi bilen anisiz qalghandin kéyin késelchan dadisi we ukilirigha tamaq étip qarighan iken. Ablimit sözlep bergen kechmishler ichide bir weqe manga bekla tesir qilghan bolghach, bir küni shuni tékist qildim.

Tékistning ismi “Tawuttiki mikiyan” idi. Ablimit anisiz qalghandin kéyin oqushtin qélip késelchan dadisi we ukilirigha tamaq étip halidin xewer alidu. Bir küni u chüshlük tamaqqa tutush qilip chöp yéyiwatqanda ulargha kün arilimay kakilap bériwatqan mikiyan suprigha chépilip aram bermeydu. Tola qorup ketküzelmigen ablimitning ghezeptin noghuchni bir étishi bilen toxu yerge düm chüshidu. Shu bir toxuning tuxumi bilen tamaqqa tem kirgüzüwatqan ablimit ölüp qalghan tughumchan toxugha qarap ökünüp hörkirep yighlap kétidu. Uning téxi yéqindila anisini uzitip qoyghan ukiliri néme bolghanni uqalmay ablimitqa egiship yighlap kochigha chiqip haza achidu. Yigha awazini anglighan qoshnilar ablimitning késelchan dadisini qaza qilghan oxshaydu-dep yiraq yéqin'gha xewer qilishidu. Uruq-tughqanlar yighilip ishning bash axiri bilinip bolghuche jama'et bu xewerni anglap méyitni esirge ülgürtüsh üchün tawutni élip ablimitning öyige kélidu. Qarisa wapat bolghini adem emes toxu. Jama'et külke qiliship tawutqa toxuni sélip qaytip chiqidu.

Bu tékistni ötkinimde xey shiyawyangni külüp kétermu depmu oylighan idim. Emma u külmidi. Béshini töwen qilip péshanisini tutqan bolup közliridin sirghiwatqan yashlarni yoshurdi. U bir haza olturup ketkendin kéyin “Mu'ellim, manga bu siyasiy mehbuslarni aqlap terbiye bériwatisen bilimen. Bular heqqide in'glizche sözlewatqan bu hékayiliringni men ömrümde anglap baqmighan. Men peqet ularning neqeder qalaqliqini, yawayiliqini we yawuzluqini anglighan. Emeliyette menmu yétim. Ablimit anisiz yétim bolghan bolsa, mana men ata-anisi bar turup yétim bolghan. Méning anam tunggan, dadam xitay. Anam xitaygha tegkechke jemetimiz dadamni paturmay axiri ular ajriship ketken iken. Méni anam baqqan. Anam manga kichikimdin dadam ün'alghugha élip manga qaldurup ketken naxshilarni anglitip chong qilghan. Mana bügün'giche men dadamni körüp baqmidim. Her qétim dadamni qandaq bir kishi bolghiydi, dep eslisem késektek bir kona ün'alghu köz aldimgha kélidu” dédi.

Etisidin bashlap xey shiyawyang siyasiy mehbuslarning közige peqet kiriwalmaydighan boldi. Bolupmu u ablimit bilen ichidin chiqirip paranglishidighan bolup ketti. Menmu ablimitni anche ishenmey tursimu tola dep yürüp xey shiyawyangdin xitayche öginishke qayil qildim.

(Maqalidiki közqarashlar aptorgha xas bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu)