Xristi'an ashqun

Köktagh qamaqxanisigha yötkilip uzaq ötmey bulaqtagh rayonidiki bir butxanigha ot qoyghan bir xristi'an “Ashqun” men bar kamérgha qamaldi. Teleppuzidin xénenning xitaylirigha oxshaydighan bu yash tutqun'gha xitay mehbuslar sarang tapqandek mu'amile qilishqa bashlidi. Ürümchilik ghéni bolsa uning xitay buddistlar on nechche yilda aran püttürgen butxanigha ot qoyup bexiraman yürginige heyran idi.

Wang 2013-yili séntebirdin bashlap qamalghan bolup özini jinayetchi emes xurapatqa qarshi jengchi dep aqlaytti. U kamérdiki Uyghur mehbuslargha oxshash ashqunluqta eyiblen'gen bolsimu uninggha qizil siyasiy forma kiydürülmidi. Uning putigha Uyghur “Ashqun” mehbuslardek kishen taqilip tola soraq qilinmighach chirayida ghezep, qorqunch we azabtin esermu yoq idi.

Wanggha Uyghurlardin eng qiziqqini sidiq isimlik bir studént boldi. U bashqilarni chet'ellerdin kirgen ün-sinlar arqiliq “Hijretke qutratqan” dégen bahane bilen tutulghan bolup adette héch bir xitay mehbus bilen paranglashmaytti. Men kirgendin béri uning héch bir xitaygha gep qilghini, yaki béshini kötürüp qarap baqqinini körmigen idim. Kamérdiki deydighan'gha gep tapalmaydighan xitaylarni heyran qaldurghini bir Uyghur musulman bilen bir xitay xristi'anning qizghin söhbetliri idi. Aramchiliqla bolsa ikkisining gépi tügimeytti, bille tamaqlarni buyrutup yeytti.

Xitaylar wangni némishqidur yaman köretti. Kamérda uning eysa eleyhissalam dadisiz tughulghan dégen sözliri mesxirige qalatti. Hetta uni mehbuslar butxanigha ot qoyghan waqitta nérwidin kétip bolghan yaki xristi'an boldum dep bashqilarning ménge yuyushigha uchrap ketken dep qaraytti. Wang bashqilarning rast yalghandin étiqadi heqqide sorighan so'allirigha tepsiliy jawab bergen bilen eysa mesihke kinaye qilinsa sewri qilalmaytti.
Sidiqning nopusi qeshqerde bolup ata-anisigha egiship ürümchige chiqqan iken. U yigirme nechche yildin béri qeshqerge qaytqan waqti birer aygha barmighan bolghach tipik ürümchi teleppuzida sözleytti, xitaychisimu sudek idi. Sidiqning qeshqer heqqide bilidighanliri özi oqughan xitay shehiri wuxen heqqide bilidighanliridin az idi. Islam we xristi'anliq heqqide bilidighanliri özi oqughan déngizchiliq heqqide bilidighanliridin köp idi. Emma u xitaychini shunche rawan bilipmu xitaylardek taxta kariwatta yatalmaytti, ürümchide chong bolupmu téxiche ürümchi nopus alalmighan idi. Wangning xénen teleppuzi peqet özgermigen, aliy mektepkimu ötelmigen, ürümchidiki bir Uyghurning tamiqini yep baqmighan bilen nopusi ürümchide idi.

Sidiq bilen wangning kechlik aram élish waqtida bashqilargha oxshash qizil filimlargha waqit israp qilmay ichikip parang sélishliri manga qiziqarliq tuyulatti. Uyan buyan ötkech qulaq salsam büwi meryem ana, eysa eleyhissalam, adem ata we hawa ana heqqide mungdashqanliqini anglap qalattim. Gépige qoshuq salghulirim kélip kichik tillirim lipildap ketken bolsimu ularning qulaq yéqishliridin manga qarargha közi yoqtek idi.

Sidiq wanggha tamaq buyrutup béretti, hetta bir qétim xro'inkesh Uyghur mehbuslargha bermigen chirayliq bir maykisini kiydürüp qoydi. Bir yildin béri öyidin ne pul ne ich kiyim kirmigen wangning chirayi sidiqning puligha yewatqan kadir tamaqliri we xush mu'amilisi bilen échilip bashqilar her qanche mesxire qilsimu yaqa siqishmaydighan bolghan idi.

2014-Yili séntebirning axirliridiki bir jüme küni tuyuqsiz jiddiy halet pushtiki chélindi. Kamérning ishikliri jalaqlap échilip ikki qoralliq esker aptomatlirini betliship ishikning qéshida tik turdi. Hemmeylen buyruq boyiche kiyimlirimizni sélip anidin tughma halette adette boyundap qarashqimu yol qoyulmaydighan hawalanmida tamgha qarap turduq. Bu bezide heptide bir, yene bezide ikki heptide bir bolidighan chong tekshürüsh idi. Tekshürüshte tamaka, chaqmaq we bashqa tighliq buyumlarning bar yoqluqi nuqta qilinatti.

Adette ishikning qéshigha kélip uni buni sorap qoyupla kétip qalidighan qazaq gundipay u küni alghanlirimizni échip ghulach kérishke buyrudi. Shu deqiqide aldimda turghan wangning sidiqqa bir nerse qutquzuwatqanliqini körüp qorqup kettim. Sidiq aliqinidiki nersini éghzigha sélip turushigha gundipay körüp qaldi we warqirap uni bir tépik bilen yerge yiqitti. Közni yumup achqiche yüz bergen bu weqe seweblik séntebirning soghuqida yalingach jaghildap titrep birer sa'ettek turup kettuq.

Kamérda tamaka saqlighan, tekshürüshte sigartni yutuwélip izini yoqatqan dégen gunah bilen sidiq jazalinip ayrim kamérgha qamaldi. Kamérdiki bashqa mehbuslargha qa'idige xilap qilmishni yoshurghan dep gunah artilip kechlik tamaq bermigenning üstige kéche sa'et üchkiche uxlatmay diqqette olturghuzup qoydi.

Méning qarishimda kamérda wang bilen sidiq otturisidiki ijtima'iy orun we siyasiy salahiyettiki tengsizlik, asman zémin perq, köwrüksiz hang bolup hésablinatti. Bular ziddiyet menbelirining muhimliri bolup arida dostluqqa imkan yoq idi. Oxshash dini seweb bilen kirgen ikki mehbusning birining yerde yene birining pegahta yétishi, birining kishenlinip yene birining azade yürüshi öchmenlikke seweb bolushi kérek idi. Emma sidiq bilen wangning dostluqi bu qarashlirimning toghriliqigha saye tashlidi. Musulman sidiqni xristi'an wang üchün pidakarliqqa ündigen nerse néme? étiqadmu, étiqadtin halqighan insaniy dostluqmu? buni bilishke ajizmen. Emma wangning shundin kéyin kamérdiki Uyghur mehbuslargha téximu hésdashliq qilishqa bashlighanliqi kishini oylanduratti.

***Mezkur maqalide otturigha qoyulghan pikirler aptorning shexsiy qarashliri. Radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.