Trà Mi, phóng viên đài RFA
Theo thống kê của Tổ chức y tế thế giới WHO, số người bị lao kháng thuốc (XDR-TB) tại khu vực Châu Á-Thái Bình Dương hiện chiếm 1/3 trong tổng số các bệnh nhân trên toàn cầu, và Việt Nam nằm trong các nước bị chủng lao này hoành hành nặng nề nhất. Bệnh nhân lao kháng thuốc tại Việt Nam hiện được điều trị, chăm sóc như thế nào?
Về đánh giá của tổ chức WHO đối với tình hình bệnh lao, nói chung, và đặc biệt là lao kháng thuốc tại Việt Nam, một chuyên gia lâu năm kinh nghiệm trong việc điều trị lao phổi tại Việt Nam là bác sĩ Đăng Trân, công tác tại Trung tâm Lao và Phổi Phạm Ngọc Thạch, thừa nhận:
“Việt Nam hiện giờ cũng đang trong trào lưu chung của thế giới thôi, tức là có kết hợp với HIV nên lao cũng có khuynh hướng tăng lên và nó nặng nề ở các bệnh nhân lao-HIV. Lao đa kháng thuốc, lao siêu kháng thuốc, hay lao kháng thuốc lan rộng cũng giống như trên thế giới vậy, và chúng tôi cũng đang có chương trình chữa các bệnh này.”
Người bệnh không tuân thủ phác đồ điều trị
Theo giới chuyên môn trong nước, nguyên nhân gây nên tình trạng lao kháng thuốc bùng phát tại Việt Nam chủ yếu là do người bệnh không tuân thủ phác đồ điều trị, sử dụng thuốc không đúng cách, không đúng liều lượng.
Trong thời gian điều trị, có lúc bệnh nhân thấy bệnh khá ổn định thì hoặc lơ là hoặc bỏ điều trị. Có trường hợp lại tự mua thêm thuốc hay tự ý bớt thuốc đi vì mệt mỏi khi phải đưa quá nhiều thuốc vào người. Vì thế, vi trùng lao trong người bệnh nhân dần có cơ hội trở nên kháng thuốc.
Điều này không chỉ có hại cho tình trạng của riêng từng bệnh nhân, mà còn đe doạ đến sức khoẻ cộng đồng, như phát biểu của chị Thanh, một cán bộ tuyên truyền y tế sức khoẻ cộng đồng tại Hải phòng, chuyên về các bệnh truyền nhiễm tại Hải Phòng:
Để điều trị các bệnh nhiễm trùng, trong đó có lao, thì đã khá vất vả rồi, chứ nói gì đến lao kháng thuốc. Đây là vấn đề rất cần được xã hội quan tâm, bởi vì những bệnh nhân trị lao kháng thuốc hay bệnh nhân HIV mà kháng thuốc mà lây cho người khác thì cái chủng kháng thuốc đó nó sẽ lây lan ra cộng đồng và khiến mức độ lây lan của bệnh tăng nhanh. Và như thế thì rất là nguy hiểm cho xã hội.
“Để điều trị các bệnh nhiễm trùng, trong đó có lao, thì đã khá vất vả rồi, chứ nói gì đến lao kháng thuốc. Đây là vấn đề rất cần được xã hội quan tâm, bởi vì những bệnh nhân trị lao kháng thuốc hay bệnh nhân HIV mà kháng thuốc mà lây cho người khác thì cái chủng kháng thuốc đó nó sẽ lây lan ra cộng đồng và khiến mức độ lây lan của bệnh tăng nhanh. Và như thế thì rất là nguy hiểm cho xã hội.”
Thế nhưng điều đáng quan ngại hơn là tại Việt Nam, tuy các bệnh nhân lao được điều trị miễn phí theo chương trình mở rộng của nhà nước, nhưng đến khi họ chuyển sang giai đoạn trầm trọng là lao kháng thuốc thì hoàn toàn không nhận được sự hỗ trợ nào, trong khi đó thì chi phí trị liệu lại quá cao so với thu nhập người dân, khiến nhiều bệnh nhân phải đành ôm bệnh chờ chết, phó mặc cho số phận. Bác sĩ chuyên khoa lao phổi Đăng Trân cho biết thêm:
“Tất cả trong điều trị lao đều hoàn toàn miễn phí, nhà nước tài trợ thuốc lao hoàn toàn miễn phí. Chỉ có đối với lao siêu kháng thuốc, lao kháng thuốc lan rộng, cho tới bây giờ thì ngưòi bệnh phải bỏ tiền và giá thành thì so với thuốc ngoại nhập cũng hơi đắt.
Một tháng bệnh nhân phải tốn trung bình khoảng 2 triệu đồng. Một đợt điều trị 18 đến 24 tháng thì bệnh nhân mất khoảng 50 đến 70 triệu đồng nên ít người có khả năng theo đuổi công cuộc điều trị này.”
Ngày càng trầm trọng
Và có lẽ cũng chính vì thế mà tình trạng lao kháng thuốc ở Việt Nam ngày càng trầm trọng hơn? Bác sĩ Trân đồng tình:
“Vâng. Có những người mà mình đã giải thích cho họ biết lao kháng thuốc lan rộng này, song họ không có khả năng điều trị, hoặc họ cố vớt vát trong giai đoạn đầu họ điều trị theo mình, nhưng được nửa chừng, độ 5 tháng, 6 tháng hoặc một năm thì họ không còn khả năng nữa.”
Nhà nước tạo điều kiện giúp bệnh nhân lao điều trị miễn phí, đó là điều rất đáng khích lệ, thế nhưng đến khi bệnh nhân bị lao kháng thuốc, lâm vào tình trạng hiểm nghèo, thì không được tiếp tục hỗ trợ. Ý kíên của người dân trước tình trạng này ra sao? Một cư dân miền Trung có quan tâm nhiều đến lĩnh vực y tế-xã hội, bức xúc:
“Tình hình lao kháng thuốc tại Việt Nam rất nghiêm trọng, rất phổ biến, nhưng tôi thấy nhà nước không có được sự quan tâm cần thiết. Với tư cách một người dân, tôi mong nhà nước Việt Nam phải quan tâm hơn nữa, quan tâm một cách nghiêm túc và với tinh thần trách nhiệm.
Tình hình lao kháng thuốc tại Việt Nam rất nghiêm trọng, rất phổ biến, nhưng tôi thấy nhà nước không có được sự quan tâm cần thiết. Với tư cách một người dân, tôi mong nhà nước Việt Nam phải quan tâm hơn nữa, quan tâm một cách nghiêm túc và với tinh thần trách nhiệm.
Tôi nghĩ nhà nước có thể huy động các nguồn lực trong nước cũng như quốc tế miễn là họ có tinh thần trách nhiệm để làm điều đó. Vấn đề không phải là tài chính đâu, mà đây là vấn đề trách nhiệm. Mình có thể xin hỗ trợ của Liên hiệp quốc, Châu Âu, Hoa Kỳ.
Ví dụ như Mỹ đã giúp đỡ minh trong việc điều trị bệnh AIDS, thì tôi nghĩ rằng họ cũng có thể giúp mình chống lại bệnh lao kháng thuốc. Cho dù mình có khó khăn đến cỡ nào nhưng chuyện sức khoẻ của một dân tộc, với tư cách là người lãnh đạo đất nước, anh phải làm.
Như bệnh AIDS trước đây có thời gian người ta lơ là nhưng khi quốc tế để ý giúp đỡ, khuyến cáo họ, và họ đã làm tương đối hiệu quả. Bệnh lao kháng thuốc cũng là một bệnh cực kỳ nguy hiểm. Nhưng nếu họ nói không có tiền hỗ trợ cho bệnh nhân để bệnh lao lan tràn thì tôi thấy vô trách nhiệm vô cùng.”
Mong được hỗ trợ
Một bệnh nhân HIV/AIDS ở Hà Nội từng bị lao và cũng từng chứng kiến nhiều người đồng cảnh ngộ bị lao kháng thuốc tử vong, chia sẻ:
“Em đã từng được điều trị lao từ năm 97 và đến nay em vẫn khoẻ mạnh. Vì vậy, em rất mong muốn những người không may bị lao kháng thuốc sẽ được tiếp tục hỗ trợ, tiếp tục điều trị. Ngay tại nhóm của em trong năm vừa rồi đã có 22 bệnh nhân bị lao kháng thuốc và đã tử vong rồi.
Họ phải chết vì không theo được, điều trị lao kháng thuốc rất đắt tiền trong khi họ đã bị nhiễm HIV, phải uống thuốc kháng virus, thuốc này đã được miễn phí rồi, đến khi điều trị lao cũng được miễn phí nhưng bị kháng thuốc thì không thể nào theo điều trị nổi, nên họ đã tử vong.
Việt Nam còn nghèo, hầu như những dự án can thiệp bằng thuốc miễn phí đắt tiền thì tụi em toàn được hưởng từ những tài trợ của nước ngoài, các tổ chức phi chính phủ, cho nên đấy cũng là vấn đề để vận động rất lớn mà tiếng nói của bọn em không biết đi được đến đâu. Tuy nhiên, cũng rất mong muốn được hỗ trợ điều trị.
Họ nói xã hội hoá nhà nước nhân dân cùng làm nhưng vì những nguồn quỹ không thể đáp ứng được những số tiền lớn như vậy. Cho nên đối với bọn em bây giờ cũng chỉ biết bó tay chấp nhận thôi chứ chẳng biết làm sao cả.”
Em đã từng được điều trị lao từ năm 97 và đến nay em vẫn khoẻ mạnh. Vì vậy, em rất mong muốn những người không may bị lao kháng thuốc sẽ được tiếp tục hỗ trợ, tiếp tục điều trị. Ngay tại nhóm của em trong năm vừa rồi đã có 22 bệnh nhân bị lao kháng thuốc và đã tử vong rồi.
Và quan điểm của chính những người chuyên về các công tác xã hội, chăm lo sức khoẻ cộng đồng, như chị Thanh:
“Rất muốn được đề nghị được nhà nước quan tâm hỗ trợ cho những người bệnh lao kháng thuốc. Là những người làm công tác xã hội, bọn em chỉ có thể lồng ghép trong các dự án của mình để có thể đưa vấn đề này ra để các cấp thẩm quyền xem xét thôi, chứ còn tiếng nói của tụi em thì chắc là khó rồi.
Nhà nước nên xem xét những cái nguồn như từ quỹ bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, cũng nên vận động cho những người bị bệnh hiểm nghèo mua bảo hiểm. Đó chính là xã hội hóa y tế, nhà nước và nhân dân cùng làm.
Như vậy sẽ thuyết phục hơn việc mình vận động xin hỗ trợ không thôi. Nếu có các dự án nước ngoài, từ các tổ chức quốc tế , các tổ chức phi chính phủ mà họ nghiên cứu, quan tâm, hỗ trợ thì đấy là một vấn đề rất tốt. Tụi em sẵn sàng lên tiếng ủng hộ.”
Mảng tuyên truyền
Người cán bộ tuyên truyền y tế cộng đồng tại Hải phòng cũng đưa ra vài đề xuất khác giúp giải quýêt tình trạng lao kháng thuốc ở Việt Nam:
“Tất cả các tổ chức hoạt động xã hội, y tế, các tổ chức phi chính phủ có thể viết đề cương, dự án rồi xin các nguồn tài trợ. Vấn đề điều trị lao dẫn đến lao kháng thuốc là do nhiều người rất coi thường mạng sống, coi thường việc tuân thủ điều trị.
Cho nên, mảng truyền thông, tuyên truyền cũng rất quan trọng, không đơn giản chỉ cần thuốc lao miễn phí, mà song song với việc vận động hỗ trợ điều trị lao kháng thuốc thì cũng nên phổ biến các tài liệu truyền thông để mọi người thấy được tầm quan trọng của việc điều trị, giúp hạn chế tình trạng lao kháng thuốc.”
Nhiều người cho rằng để khống chế được tình trạng lao kháng thuốc đang ngày càng lan tràn tại Việt Nam, không chỉ dựa vào việc người dân cần hiểu được tầm quan trọng của việc điều trị, mà chính nhà nước, chính các cấp có thẩm quyền cũng cần phải nhận ra được tính thiết yếu của cuộc chiến chống vi trùng lao kháng thuốc đối với sức khoẻ cộng đồng:
“Nếu nhà nước lơ là trong vấn đề chữa trị bệnh lao kháng thuốc thì đó không phải là điều bất hạnh cho chính bản thân những người bị bệnh, mà đây là sự bất hạnh cho cả xã hội.
Đây là việc mà bất kỳ quốc gia nào, chính phủ nào cũng phải làm hết, vì cái sức khoẻ của một dân tộc, nó là một vấn đề rất lớn lao. Một đất nước muốn phát triển thì người dân phải khoẻ mạnh trước đã.”
Mới tuần trước, Tổ chức Y tế thế giới WHO đưa ra lời cảnh báo về tình trạng lao kháng thuốc cực mạnh XDR-TB đang bùng phát, lây lan nhanh chóng tại khu vực Châu Á-Thái Bình Dương, đồng thời kêu gọi các nước trong vùng tăng cường kiểm soát, ngăn chặn loại vi trùng gây chết người này.
Thông tin trên mạng
- HƯỚNG- DẪN QUẢN LÝ ÐIỀU TRỊ BỆNH LAO - ÐA KHÁNG THUỐC CỦA TỔ CHỨC Y TẾ THẾ GIỚI NĂM 1997
- Multidrug-Resistant Tuberculosis Fact Sheet
- What Is Multidrug-Resistant TB (MDR TB)?