Hà Nội có thể sớm kiện Trung Quốc ra tòa quốc tế về vấn đề Biển Đông

Diễm Thi, RFA
2020.05.08
000_Hkg9816540.jpg Một chiến sĩ hải quân Việt Nam đang chụp ảnh một tàu bảo vệ bờ biển Trung Quốc gần giàn khoan dầu của Trung Quốc trong vùng biển tranh chấp ở Biển Đông ngày 14 tháng 5 năm 2014.
AFP

Tác giả David Hutt trên Asia Times ngày 07/05/2020 có bài phân tích về việc chính phủ Hà Nội đang cân nhắc việc kiện Bắc Kinh trước một tòa án trọng tài quốc tế về vấn đề Biển Đông.

Tựa đề bài viết của tác giả David Hutt là “Vietnam may soon sue China on South China Sea”, tạm dịch "Việt Nam có thể sớm kiện Trung Quốc về vấn đề Biển Đông". Theo đó, Hà Nội được cho là đang chuẩn bị hồ sơ kiện lên tòa trọng tài quốc tế chống lại yêu sách chủ quyền Biển Đông phi lý của Bắc kinh. Đây có thể là phản ứng của Việt Nam trước việc Trung Quốc ngày càng đe dọa và quấy rối trên tuyến đường hàng hải tranh chấp.

Các nhà quan sát tình hình Biển Đông tin rằng Hà Nội có thể nộp đơn kiện giống Philippines đã làm trước đây và đã thắng. Sau 4 năm nộp đơn, tháng 7/2016 Tòa án Trọng tài Thường trực La Haye đã ra phán quyết khẳng định Trung Quốc không có quyền lịch sử về đường lưỡi bò 9 đoạn mà Bắc Kinh sử dụng để đòi hỏi chủ quyền gần 90% diện tích Biển Đông. Trung Quốc từ chối tham gia vụ kiện và tuyên bố không chấp nhận phán quyết, vốn không có cơ chế buộc phải thực thi.

Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp, nhà nghiên cứu Đông Nam Á nói về việc này với RFA tối 8/5/2020:

“Trung Quốc tìm hiểu luật pháp quốc tế rất rõ nên họ không tham gia tranh tụng vụ kiện của Philipines ngay từ đầu, cho nên họ coi phán quyết năm 2016 là độc lập và đơn phương. Họ coi thế nên họ không nhận. Hành xử không công nhận là hợp pháp, tức họ có quyền không công nhận. Nhưng không công nhận không có nghĩa Trung Quốc có thể hành xử ngược lại phán quyết đó. Phán quyết có giá trị vĩnh viễn.”

Không còn lựa chọn

Đường lưỡi bò do Trung Quốc tự vẽ ở Biển Đông.
Đường lưỡi bò do Trung Quốc tự vẽ ở Biển Đông.
AFP

Theo phân tích của David Hutt thì Việt Nam ngày càng có thêm động lực thúc đẩy để đưa Trung Quốc ra tòa. Cụ thể, tàu khảo sát Hải Dương Địa Chất 8 hầu như cả năm 2019 đã quấy rối một liên doanh khai thác năng lượng với Nga tại vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam ở Biển Đông. Việc quấy nhiễu này năm nay lại tiếp tục, bất chấp đại dịch Covid-19.

Vào đầu tháng tư vừa qua, một tàu đánh cá Việt Nam bị một tàu tuần duyên Trung Quốc đánh đắm ở gần quần đảo Hoàng Sa. Đến ngày 13/04/2020, chiếc Hải Dương Địa Chất 8 lại tái xuất hiện trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Vài ngày sau, Trung Quốc đặt tên đảo, lập quận Tây Sa, Nam Sa tại quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, mà Việt Nam luôn khẳng định chủ quyền.

Dù việc đưa vấn đề ra tòa án quốc tế chỉ có thể mang lại cho Hà Nội một chiến thắng mang tính biểu tượng, bởi khó có khả năng Bắc Kinh tuân thủ bất kỳ một phán quyết nào có lợi cho Việt Nam. Nhưng dường như Việt Nam không có lựa chọn khác.

Tác giả David Hutt dẫn lời nhà phân tích Alexandre Vuving, giáo sư của Trung tâm nghiên cứu an ninh Daniel K Inouye ở Honolulu, Hawaii nhận định với Asia Times rằng Hà Nội có thể suy nghĩ không có chọn lựa nào khác ngoài việc đưa Trung Quốc ra trước tòa án quốc tế.

Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp cũng cho rằng Việt Nam không có con đường nào khác là phải kiện, bởi nếu cứ để như bây giờ thì Việt Nam chả có quyền gì cả, chỉ ‘nói mồm’. Philippines bây giờ họ ở trên thế khác hẳn Việt Nam. Từ khi có phán quyết thì Trung Quốc không dám làm gì Philippines, chỉ dọa bề ngoài thôi. Việt Nam phải kiện càng sớm càng tốt và khi nộp xong phải báo công khai cho cả thế giới biết. Đừng để quá trễ. Ông dự đoán sau Đại Hội 13 thì Hà Nội sẽ nộp đơn:

“Người ta đã có kế hoạch kiện. Bây giờ còn chờ xem là quyết định kiện vào lúc nào. Kèm theo kế hoạch ấy người ta chuẩn bị khá là kỹ là các thủ tục, các luận cứ, các tài liệu. Tất cả đã có hết rồi. Nhân sự cũng đã có. Bậy giờ chỉ còn chờ quyết định của Ban chấp hành trung ương là kiện lúc nào thì họ nộp luôn.

Thắng như Philippines là thừa sức bởi nền tảng của Việt Nam y hệt như Philippines. Hơn nữa, Việt Nam có khi còn mạnh hơn Philipines bởi được sự ủng hộ của giới luật gia và chính quyền các nước khác.

Cuộc điện đàm giữa ngoại trưởng Việt Nam và ngoại trưởng Mỹ gần đây có đặt vấn đề thủ tục pháp lý. Thật ra người Mỹ họ nói rất rõ, rằng nếu Việt Nam có khởi kiện thì họ sẽ ủng hộ bằng nhiều cách, hỗ trợ về mặt pháp lý; chuyên gia, thủ tục…”

Lợi thế cho Việt Nam

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng Bí thư ĐCS Việt Nam Nguyễn Phú Trọng tại Hà Nội vào ngày 12 tháng 11 năm 2017.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng Bí thư ĐCS Việt Nam Nguyễn Phú Trọng tại Hà Nội vào ngày 12 tháng 11 năm 2017.
AFP

Theo Reuters, một báo cáo được cho là của Viện Quan hệ quốc tế đương đại Trung Quốc (CICIR) thuộc bộ An ninh Quốc gia, cơ quan lãnh đạo tình báo cao nhất, cảnh báo “tâm lý chống Trung Quốc trên toàn cầu đang ở mức cao nhất, kể từ sau vụ đàn áp quảng trường Thiên An Môn năm 1989."

Đồng thời, đảng cộng sản Trung Quốc bị yếu đi trong nước, do tăng trưởng kinh tế bị sụt giảm trong năm 2020. Thêm vào đó là sự bất mãn đối với Trung Quốc đang xảy ra trên toàn cầu, chủ yếu do việc xử lý khủng hoảng coronavirus và thông tin không trung thực sau đó.

Điều này chưa từng xảy ra trong suốt 4 thập kỷ qua.

Trong khi đó, về phía Việt Nam, tác giả David Hutt viết rằng, đảng cộng sản Việt Nam được trong và ngoài nước khen ngợi vì cách xử lý dịch Covid-19 tốt và minh bạch một cách bất ngờ. Việt Nam còn có thể được hưởng lợi lớn khi Hoa Kỳ, Nhật Bản và các nước châu Âu tìm cách rời khỏi Trung Quốc. Hơn nữa, Việt Nam hiện là chủ tịch luân phiên ASEAN và là thành viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc nhiệm kỳ 2021-2022.

Ông David Hutt trích dẫn lưu ý của giáo sư Carl Thayer, đại học New South Wales, Úc rằng, vấn đề là Trung Quốc có quyền phủ quyết và Việt Nam vẫn còn mơ hồ về hành động pháp lý sẽ tiến hành và những vấn đề nêu ra. Thay vì khiếu nại ở Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, Việt Nam có thể áp dụng kiểu Philippines đã làm, tức là kiện theo UNCLOS, quy định về chủ quyền ranh giới trên biển.

Nếu vậy, Hà Nội cần phải quyết định sẽ kiện ở Tòa án Quốc tế về Luật Biển, hay Tòa án Công lý Quốc tế, hay Tòa Trọng tài, hay một Tòa Trọng tài đặc biệt.

Tiến sĩ Hà Hoàng Hợp đánh giá:

“Luật pháp quốc tế có một điểm không hoàn thiện là không có một tòa nào được phép xử về chủ quyền mà phải nộp qua LHQ. Việt Nam sẽ kiện dễ nhất là theo hướng Trung Quốc không có chủ quyền ở Biển Đông, sau đó dùng các biện pháp khác, các hành xử khác.”

Là một trong những người có góp phần vào nghiên cứu vấn đề Biển Đông; can dự vào cuộc chiến học thuật đối với các học giả cũng như nhà nước Trung Quốc trong cái gọi là chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông, cũng như trên cái gọi là Tây Sa và Nam Sa, ông Đinh Kim Phúc cho rằng muốn kiện Trung Quốc thì phải quốc tế hóa, công khai hóa, phi nhạy cảm hóa và minh bạch hóa quan hệ Việt Nam - Trung Quốc từ sau Hội nghị Genève 1954 cho đến nay.

Nhận xét về việc kiện Trung Quốc vào thời điểm hiện nay với những lợi thế như vừa kể, nhà nghiên cứu Biển Đông Đinh Kim Phúc nêu quan điểm của ông:

“Năm 1979, chính Trung Quốc bạch hóa Công hàm Phạm Văn Đồng 1958. Công hàm Trung Quốc gửi cho Ủy ban Ranh giới thềm lục địa của LHQ vào ngày 17/4/2000, Bộ ngoại giao Trung Quốc một lần nữa đã nhắc những vấn đề của công hàm Phạm Văn Đồng.

Quan điểm của tôi, đối với nhà nước Việt Nam hiện nay là chọn vấn đề đại cục trong vấn đề Việt Nam với Trung Quốc, hay chọn vấn đề độc lập thống nhất tổ quốc và toàn vẹn lãnh thổ?

Câu đó tôi xin nhường cho lãnh đạo của Việt Nam hiện nay!”

Tác giả David Hutt cũng cho rằng không rõ Việt Nam có bị áp lực của các đồng minh quốc tế hay không, cụ thể là Mỹ, trong biện pháp kiện Trung Quốc lên tòa trọng tài, với hy vọng tạo ra một án lệ thứ hai chống lại tham vọng trên biển của Bắc Kinh.

Việt Nam đang trong tình thế lưỡng nan khi những nỗ lực ngoại giao và phản đối công khai đã không thành công trong việc ngăn chận Trung Quốc. Nhưng quốc tế hóa tình hình có thể đẩy Việt Nam và Trung Quốc tiến gần đến điểm xung đột vũ trang, mà Hà Nội biết rằng không có cơ hội thắng nếu không có sự hỗ trợ mạnh mẽ từ bên ngoài.

Nhận xét

Bạn có thể đưa ý kiến của mình vào khung phía dưới. Ý kiến của Bạn sẽ được xem xét trước khi đưa lên trang web, phù hợp với Nguyên tắc sử dụng của RFA. Ý kiến của Bạn sẽ không xuất hiện ngay lập tức. RFA không chịu trách nhiệm về nội dung các ý kiến. Hãy vui lòng tôn trọng các quan điểm khác biệt cũng như căn cứ vào các dữ kiện của vấn đề.