Ông Lê Minh Hoan - Tân Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khi trả lời báo chí nhà nước Việt Nam mới đây đã cho rằng, hợp tác xã đóng vai trò đặc biệt trong việc phát triển nông nghiệp Việt Nam.
Theo vị Tân Bộ trưởng, Việt Nam thời gian qua chỉ đi tìm những tập đoàn doanh nghiệp lớn đầu tư sản xuất nhằm thay đổi nền nông nghiệp của địa phương, trong khi đó lại xem nhẹ phát triển về hợp tác xã nông nghiệp. Theo ông Hoan, cần hướng tới khi vận hành hợp tác xã không chỉ đóng vai trò trung gian mà phải tham gia vào chuỗi giá trị của một ngành, một vùng nông sản...
Tiến sĩ Lê Đăng Doanh, nguyên là Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, khi trả lời RFA hôm 20/4 từ Hà Nội, nhận định:
“Tôi ủng hộ ý tưởng đổi mới hợp tác xã, và là một hình thức liên kết tự nguyện, hợp lý, có hiệu quả để tiến lên sản xuất lớn... Đối với các hộ nông dân nghèo thì tiến lên sản xuất lớn bằng cách gia tăng đầu tư và mua thêm đất đai là điều không tưởng. Vì vậy cho nên phải ủng hộ việc đổi mới hợp tác xã, và tôi hy vọng là ông Lê Minh Hoan, ông Bộ trưởng mới, có thể tìm ra một mô hình hợp tác xã thuận lợi để thu hút người nông dân. Xin lưu ý là ở Nhật Bản, các hợp tác xã trong nông nghiệp đều rất hấp dẫn và công khai minh bạch, có hiệu quả. Tôi không nghĩ rằng ông Bộ trưởng sẽ lập lại cái mô hình hợp tác xã cũ đã bị phá sản trước đây.”
Đối với các hộ nông dân nghèo thì tiến lên sản xuất lớn bằng cách gia tăng đầu tư và mua thêm đất đai là điều không tưởng. Vì vậy cho nên phải ủng hộ việc đổi mới hợp tác xã, và tôi hy vọng là ông Lê Minh Hoan, ông Bộ trưởng mới, có thể tìm ra một mô hình hợp tác xã thuận lợi để thu hút người nông dân.
-Tiến sĩ Lê Đăng Doanh
Theo Luật Hợp tác xã năm 2012, Hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể, đồng sở hữu, có tư cách pháp nhân, do ít nhất bảy thành viên tự nguyện thành lập và hợp tác tương trợ lẫn nhau trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm nhằm đáp ứng nhu cầu chung của thành viên, trên cơ sở tự chủ, tự chịu trách nhiệm, bình đẳng và dân chủ trong quản lý hợp tác xã.
Trong khi đó, hợp tác xã theo mô hình bao cấp trước đó có tính chất bắt buộc, đã thất bại và gần như ngừng hoạt động vào năm 1986, khi Việt Nam bắt đầu cải cách kinh tế.
Vào năm 2017, Chính phủ Việt Nam chính thức cho ra mắt Ban chỉ đạo Đổi mới và phát triển kinh tế tập thể, nhằm thúc đẩy thành lập các hợp tác xã kiểu mới theo luật hợp tác xã năm 2012, để xây dựng nông thôn... trên cơ sở tự nguyện của các thành viên, và quyền sở hữu tài sản của các thành viên được công nhận.
Tuy nhiên, theo Tân Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Lê Minh Hoan, từ năm 2017 đến nay, việc phát triển hợp tác xã nông nghiệp đã không được coi trọng.

Người nông dân Việt Nam nói gì về việc gia nhập hợp tác xã để sản xuất nông nghiệp? Ông Hai, một người trồng lúa ở Cần Thơ, khi trả lời RFA hôm 20/4 cho biết ý kiến của mình:
“Phát triển thì phát triển, nhưng hợp tác xã đã xưa rồi, mà không biết làm gì cứ đòi hợp tác xã... để tự người dân người ta muốn là gì người ta làm phát triển. Nhà nước nên ủng hộ dân. Ví dụ dân muốn làm gì cho ích nước lợi dân thì cho người ta làm... Chứ vô hợp tác xã là vô tập thể, cái gì cũng phải vô hợp tác xã giải quyết... cái này thì dân cũng vô èo ọt à... Người ta đi tới từng nấc đi lên, còn cái này mấy ổng đi trở lại, hồi xưa hợp tác xã đã banh chành hết trơn rồi... Như tại địa phương tui, vô tập đoàn (hợp tác xã) tính công điểm cho đã, tui làm hai ba năm trời, rút cuộc tính công điểm không có đồng bạc luôn. Bây giờ thưa ai nói ai? Thấy mấy ông này làm cái chuyện tui cũng bất mãn dữ lắm.”
Còn ông Ba, một nông dân ở huyện Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long thì cho biết ông chỉ có vài công lúa, làm nhỏ lẻ nên ai sao ông vậy:
“Ở đây mình mần là mình chiết công ra mình mần… còn ví dụ như cắt lúa hay cày xới gì thì cơ giới mần không à, mình mướn người ta... Ví dụ như tương lai ở đây có công ty, vô hợp tác xã... thì lúc đó mình cũng đâu làm nhỏ lẻ được… vì cũng là tập thể... bị vì ở đây ai sao mình vậy đó em...”
Như tại địa phương tui, vô tập đoàn (hợp tác xã) tính công điểm cho đã, tui làm hai ba năm trời, rút cuộc tính công điểm không có đồng bạc luôn. Bây giờ thưa ai nói ai? Thấy mấy ông này làm cái chuyện tui cũng bất mãn dữ lắm.
-Chú Hai
Người nông dân lo ngại việc trở lại hợp tác xã kiểu cũ cũng không phải là không có lý do, khi những giải pháp ở tầm vĩ mô thường được các chuyên gia cho là rất hay... nhưng khi áp dụng ở địa phương lại không được như vậy. Chính nguyên Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ, vào năm 2017 là Trưởng Ban chỉ đạo và phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã, cũng từng nói rằng nhiều địa phương vẫn không phân biệt được hợp tác xã kiểu mới khác với kiểu cũ như thế nào.(!?)
Tiến sĩ Đặng Kim Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn, khi trao đổi với Đài Á Châu Tự Do về vấn đề này cho rằng, muốn Việt Nam trở thành một nền nông nghiệp tiên tiến thì phải thay đổi... từ một nền sản xuất dựa trên mở rộng diện tích, lấy sản lượng làm chính, cạnh tranh bằng giá rẻ, hướng vào các thị trường dễ tính… sang thành một nền nông nghiệp hướng về giá trị vững bền, công bằng, dựa trên khoa học công nghệ và quản lý. Theo Tiến sĩ Đặng Kim Sơn, đây là một bước chuyển có thể nói là hết sức căn bản. Sau đó, để nông nghiệp phát triển được thì phải còn tùy thuộc vào việc có tái cơ cấu nông nghiệp thành công hay không? Ông Sơn đưa ra khuyến nghị:
“Phải thay đổi được khâu tổ chức sản xuất: chín, mười triệu hộ nông dân nhỏ lẻ phải thu hẹp lại thành vài triệu thôi và số này phải là các trang trại lớn. Các hộ nông dân Việt Nam phải liên kết lại với nhau thành các hợp tác xã mạnh. Thứ nữa là phải hình thành nhiều doanh nghiệp nông nghiệp, các doanh nghiệp này phải trong cả sản xuất, chế biến và kinh doanh.”
Theo Tiến sĩ Đặng Kim Sơn, nếu quyết tâm chính trị không đủ mạnh, nếu không huy động được tính sáng tạo, nội lực từ trong dân, thì không thể nào có được sự thay đổi to lớn.