Công cuộc bảo vệ môi trường, giảm thiểu ô nhiễm muốn đạt được hiệu quả cần có sự tham gia của toàn cộng đồng. Biện pháp giáo dục, tuyên truyền được các cơ quan chức năng tiến hành lâu nay vẫn chưa đạt được kết quả mong đợi.
Gần đây một nhóm sinh viên tại Hà Nội triển khai dự án tuyên truyền bằng hoạt động nghệ thuật và để người dân cùng tham gia như là một phương cách mới trong công tác giúp nâng cao ý thức người dân, nhất là dân chúng thôn quê, về môi trường xanh, sạch.
Dự án ‘Đi và Mở’
Nhóm thực hiện dự án là những sinh viên hiện đang học tập tại Hà Nội. Bản thân họ được học hành và thực tế môi sinh tại khu vực thủ đô và vùng phụ cận khiến họ nghĩ đến công việc phải làm để mong sao những dòng sông trong khu vực không còn ô nhiễm như hiện nay.
Bạn Diệu Quỳnh, một thành viên trong dự án, nói về tình trạng ô nhiễm sông hồ nơi bạn này sinh sống như sau:
Ở Hà Nội không có con sông nào đạt tiêu chuẩn về nước sạch cả. Việc ô nhiễm không chỉ ảnh hưởng đến mỹ quan thành phố hay chung chung mà ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống người dân.
Đối với sông Nhuệ nói riêng và các sông khác nói chung, người dân sinh sống rất sát sông, và chịu ảnh hưởng trực tiếp từ sự ô nhiễm của con sông đó.
Ngoài ra chúng em nhận thấy việc tuyên truyền về môi trường rất nhiều và thực tế ‘bão hòa’; tuy nhiên chưa có biện pháp tuyên truyền nào tác động đến người ta một cách mạnh mẽ. Chúng em muốn sử dụng một hình thức khác, mới mẻ hơn để làm cho người ta thấy dễ tiếp thu hơn là thông qua nghệ thuật. Và lần này chúng em chọn hình thức nhạc kịch.
Dự án mà nhóm các sinh viên trẻ như bạn Diệu Quỳnh thực hiện có tên Dự án Nhạc kịch Cộng đồng ‘Đi và Mở’. Trưởng ban đối ngoại của dự án, bạn Đam Trang, giới thiệu về mục tiêu của dự án như sau:
Dự án của chúng em có hai mục đính chính: thứ nhất nâng cao ý thức của bà con bảo vệ tài nguyên nước sông Nhuệ, thúc đẩy bà con có sự chủ động từ phía bà con để có thể khắc phục tình trạng này; thứ hai chúng em mang nghệ thuật đến những nơi mà người ta chưa biết đến loại nghệ thuật đó.
Lần này chúng em chọn đem nhạc kịch đến hai làng ven sông Nhuệ; đồng thời giúp họ thưởng thức nghệ thuật và qua đó nâng cao nhận thức cho bà con.
Công việc thực hiện
Theo các bạn cho biết vào ngày 11 tháng 8 vừa qua, nhóm triển khai cuộc thi vẽ tranh mang trên “Ước Mơ Xanh’ tại trường tiểu học xã Cự Khê, huyện Thanh Oai, thành phố Hà Nội. Cuộc thi này được bạn Đam Trang tổng kết như sau:
Trước đó chúng em tổ chức một cuộc thi vẽ tranh ở địa phương dành cho trẻ em cấp 1. Cuộc thi mang tên Ước Mơ Xanh, chủ đề của cuộc thi là ‘Dòng sông trong mắt em’. 300 học sinh tiểu học tham gia cuộc thi. Khi thi các em cũng được tham gia thiết kế các biển báo về môi trường theo cách sáng tạo của các em, đồng thời vẽ ra những bức tranh về dòng sông quê mình. Thể hiện hiện trạng của dòng sông quê, hay quá khứ khi dòng sông quê còn đang trong sạch, hoặc tương lai như thế nào, hoặc giải pháp cứu lại dòng sông là gì. Các em có thể nói lên suy nghĩ của bản thân qua tranh các em vẽ. 30 bức được giải nhất sẽ được mang ra trưng bày.
Chúng em cũng mong muốn thông qua hoạt động này cả người lớn thấy được tiếng nói của các em và có động lực để cùng nhau thay đổi. Các em là chủ nhân tương lai của khu vực làng nghề đó, nếu các em có ý thức về môi trường ngay từ bây giờ thì chúng em tin là không phải ngay hiện nay nhưng ít nhất trong tương lai các em làm điều gì đó để dần cứu lại con sông.
Như tên của dự án là Nhạc kịch Cộng đồng ‘Đi và Mở’, nhóm xây dựng vở nhạc kịch mang tên “Dòng sông không chảy ngược’. Vở nhạc kịch này được 16 diễn viên là các bạn trong nhóm biểu diễn cùng với những diễn viên khác chính là những người dân địa phương tại thôn Cự Khê đảm trách.
Nội dung của vở nhạc kịch ‘Dòng sông không chảy ngược’ được bạn Diệu Quỳnh, cũng một thành viên của nhóm biên kịch cho biết:
Vở kịch có hai phần: phần thứ nhất là phần thời chiến và phần thứ hai là phần thời bình. Trong phần thời chiến, chúng em sử dụng những ca khúc mà ở Việt Nam gọi là nhạc đỏ vì dụ như những ca khúc như ‘Tạm biệt chim én’, “Điệp khúc tình yêu’, ‘Khát vọng’ hay ‘Giai điệu tổ quốc’. Trong phần thứ hai về thời bình, chúng em sử dụng chủ yếu nhạc nước ngoài, nhưng chúng em viết lại lời để phù hợp hơn với nội dung của vở kịch.
Đạo diễn chính là một bạn đã học đạo diễn sân khấu ở bên Pháp về. Bên cạnh sự hướng dẫn của bạn ấy, còn có sự hướng dẫn của rất nhiều chuyên gia trong lĩnh vực về môi trường cũng như trong lĩnh vực nghệ thuật ở Việt Nam. Diễn viên là những diễn viên không chuyên, được casting mặc dù các bạn ấy chưa từng qua trường lớp đào tạo nào về khoa diễn xuất.
Vở kịch kéo dài 1 tiếng rưỡi.
Chúng em có sẵn một kịch bản, mà kết thúc của câu chuyện khá mở. Kịch bản được gửi về cho địa phương để họ suy nghĩ xem có những giải pháp nào để làm cho con sông Nhuệ trở nên sạch đẹp hơn, không còn ô nhiễm nữa. Đó là phần mà chúng em để cho người dân tự sáng tạo và tự diễn ý tưởng sáng tạo của họ. Hằng tuần chúng em đều có những chuyến đi xuống địa phương xem họ cần có những hỗ trợ gì về diễn xuất hay cách dàn dựng sân khấu…
Nhạc kịch ‘Dòng sông không chảy ngược’ được dàn dựng và trình diễn theo phong cách nhạc kịch tại Broadway, New York. Sân khấu dựng ở sân đình làng có diện tích rộng gần 50 mét vuông với 3 lớp rèm.
Kết quả ban đầu
Sau đêm diễn đầu tiên, một người dân địa phương tham gia trong chương trình cho biết ý kiến như sau:
Em thấy vở nhạc kịch đó rất hay, ý nghĩa và có thực tế với làng em, vì nội dung vở kịch liên quan đến làng em. Trước kia ngôi làng cũng trong sạch, hiền hòa; sau này bị ô nhiễm rác thải do nước ô nhiễm của các làng nghề thải ra. Vở kịch cũng nói về sự ô nhiễm của các làng nghề.
Một điểm hay nữa của vở kịch là có sự liên kết giữa các diễn viên và các người dân sống ở chính ngôi làng em, người dân tham gia các hoạt cảnh và diễn xuất cùng các diễn viên. Điều đó tạo nên sự thân thiện và mọi người gắn kết lại với nhau hơn.
Em nghĩ sau khi xem xong, có thể mọi người chưa hiểu rõ hết nội dung của vở nhạc kịch. Tuy nhiên sẽ có tác động dần dần vào người dân.
Các giải pháp mà họ đưa ra trong vở kịch rất hay, và hợp lý theo em nghĩ.
Khó khăn- thuận lợi
Tuy nhiên để có thể thực hiện ý tưởng, nhóm các bạn trẻ của dự án Nhạc kịch Cộng đồng Đi và Mở không thể tự mình thực hiện, họ nhận được tư vấn từ các cơ quan chuyên môn như Trung tâm Đào tạo và Truyền thông Môi trường của Bộ Tài Nguyên- Môi trường. Bên cạnh đó là hổ trợ về chuyên môn của các tổ chức như Trung tâm Nâng cao Năng lực Cộng đồng (CECEM), Trung tâm Giáo dục và Phát triển (CED), Trung tâm Sống và Làm việc vì Môi trường (Live and Learn Vietnam), Trung tâm bảo tồn và Phát triển Tài nguyên nước (WARECOD).
Bạn Đam Trang trình bày về những khó khăn và thuận lợi khi triển khai dự án:
Trở ngại rất nhiều. Đầu tiên tất cả các bạn tham gia vào dự án này đa số đều không có chuyên ngành về môi trường cũng như chuyên ngành về nghệ thuật ca múa nhạc, diễn xuất. Nên chúng tôi làm công việc này với tư cách hoàn toàn là những người không chuyên. Nên ban đầu cũng khó khăn khi suy nghĩ làm thế nào có thể đưa ra những giải pháp thiết thực cho bà con về con sông này. Cuối cùng chúng em nhận ra rằng những giải pháp trực tiếp phải do bà con đưa ra vì chúng em không phải là những người sống trực tiếp tại đó. Cho nên không nên đưa ra những phương pháp áp đặt họ phải làm. Chúng em khắc phục việc này bằng cách để cho người dân cùng trực tiếp diễn xuất trong phần giải pháp. Nội dung vở kịch xoay quanh câu chuyện cứu con sông, trên sân khấu họ có thể diễn xuất luôn những giải pháp cứu con sông.
Chúng em cũng nhận được sự hỗ trợ của những người có chuyên môn về môi trường nên điều đó giúp công việc được đơn giản hơn nhiều.
Tiếp đến là về nghệ thuật, vì không chuyên nên từ khâu viết kịch bản cho đến diễn xuất của diễn viên đều gặp khó khăn. Nhưng rồi chúng em nhận được sự hỗ trợ của các nghệ sĩ, nhiều nhất của bác Giang Còi. Bác ấy giúp cho chúng em về kịch bản nên cuối cùng cũng có một kịch bản hợp lý hơn và ‘trưởng thành’ hơn kịch bản gốc.
Ngoài ra còn có khó khăn về mặt tài chính vì chúng em toàn là sinh viên cả nên huy động tài trợ chỉ từ các công ty và các tổ chức phi chính phủ từ bên ngoài. Đối với một dự án hơi lạ như thế này cũng không phải dễ dàng.
Còn một việc nữa là địa phương này cách xa Hà Nội từ 15 đến 20 cây số, tham gia dự án toàn sinh viên mà chủ yếu là nữ, chúng em dùng xe máy đi khảo sát vùng ấy khá thường xuyên nên rất mệt. Tuy nhiên cũng rất vui vì thứ nhất được khám phá những điều mình chưa biết, và thứ hai khi nói chuyện với bà con thì họ rất phấn khởi về ý tưởng này.
Mục Khoa học- Môi trường kỳ này tạm dừng tại đây. Hẹn gặp lại quí vị trong chương trình kỳ tới.