ក៏ប៉ុន្តែ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមួយចំនួន បានច្រានចោលចំពោះការលើកឡើងនេះ ហើយអះអាងថា ការប្រព្រឹត្តទៅរបស់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញគឺតាមតែនីតិវិធីប៉ុណ្ណោះ។
ក្រុមអ្នកវិភាគនិយាយថា ដើម្បីឲ្យដំណើរការត្រួតពិនិត្យច្បាប់ ឬលិខិតបទដ្ឋាន នានា របស់រដ្ឋាភិបាលមានលក្ខណៈមិនលំអៀង កម្ពុជាគួរធ្វើការកែទម្រង់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញឲ្យមានឯករាជ្យ ហើយត្រូវជ្រើសរើសបុគ្គលិកដែលជាមនុស្សមិនមែនជាសមាជិករបស់គណបក្សកាន់អំណាច។
លោក បណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុង ហៃ ដែលជាអ្នកឃ្លាំមើលការអនុវត្តន៍រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងនីតិរដ្ឋនៅកម្ពុជាមានប្រសាសន៍ថា ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជា និងច្បាប់ស្ដីពីការបង្កើតក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ មិនបានចែងច្បាស់លាស់អំពីឯករាជភាពនៃស្ថាប័ននេះ ប៉ុន្តែបានអនុញ្ញាតឲ្យសមាជិកនៃក្រុមប្រឹក្សានេះជាមនុស្សចេញពីគណបក្សផ្សេងៗ។ លោកបន្តថា ការចាប់ផ្ដើមបង្កើតក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញនៅកម្ពុជា ធ្វើឡើងមិនមានស្តង់ដារគ្រប់គ្រាន់ទេ។
បណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុង ហៃ ៖ «ស្ថាប័នកំពូលអ៊ីចឹងៗ គួរជាស្ថាប័នឯករាជ្យ ហើយសមាជិកទាំងឡាយគួរលាឈប់ពីគណបក្សនយោបាយប្រសិនបើខ្លួនជាសមាជិកគណបក្សនយោបាយ ឬមិនមែនជាគណបក្សនយោបាយ ហើយស្ថាប័នជ្រើសតាំងមិនឲ្យសារៈសំខាន់ទៅលើជំនាញខាងច្បាប់ឲ្យបានខ្លាំង។ ការចាប់ផ្ដើមបង្កើតស្ថាប័ននេះពីដំបូងឡើង គឺខុសតែម្ដងបែបតែងតាំងជាលក្ខណៈបក្សពួកនោះ»។
ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ គឺជាស្ថាប័នកំពូលមួយចាប់ផ្ដើមដំណើរការ កាលពីថ្ងៃទី ១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៩៨។ ស្ថាប័នសម្រាប់ការពាររដ្ឋធម្មនុញ្ញ បកស្រាយ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ច្បាប់ដែលរដ្ឋសភា និងព្រឹទ្ធសភាបានអនុម័ត ព្រមទាំងបកស្រាយសម្រេចអំពីករណីជម្លោះទាក់ទងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រ និង ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងសមាជិកព្រឹទ្ធសភា។
ក្រុមប្រឹក្សានេះមានសមាជិកចំនួន ៩ រូប។ សមាជិក ៣ រូបជ្រើសតាំងដោយព្រះមហាក្សត្រ ៣ រូបជ្រើសតាំងដោយរដ្ឋសភា និង ៣រូបទៀតជ្រើស តាំងដោយឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គការចៅក្រម។
សមាជិកទាំងអស់ត្រូវមានសញ្ជាតិខ្មែរពីកំណើត មានអាយុយ៉ាងតិច ៤៥ ឆ្នាំ មានបទពិសោធការងារយ៉ាងតិច ១៥ ឆ្នាំ និងមានសញ្ញាប័ត្រឧត្ដមសិក្សាឡើងទៅក្នុងវិស័យច្បាប់ រដ្ឋបាល ការទូត និងសេដ្ឋកិច្ច។
បច្ចុប្បន្នសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញទាំង ៩ នាក់នោះ មានលោក ឯក សំអុល លោកស្រី ស៊ុំ នីផា លោក ប៉ែន ថុល លោក ឈួរ លាងហួត លោក ព្រហ្ម ញាណវិចិត្រ លោក មឹន ស៊ាន លោកស្រី ចែម វេយ្យរិទ្ធ អ្នកអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ផាន់តារ៉ាវង្ស និងព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម សិរិវុឌ្ឍ។
លោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុង ហៃ មានប្រសាសន៍ថា ប្រសិនបើសមាជិកនៃក្រុម ប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញភាគច្រើនជាសមាជិករបស់គណបក្សកាន់អំណាចដូច្នេះនោះ ភាពស្របច្បាប់នៃក្រុមប្រឹក្សានេះក៏មានការខ្វះខាតផងដែរ។ លោកសង្កេតឃើញថា ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមិនសូវជំទាស់រាល់ច្បាប់ទាំងឡាយណាដែលរដ្ឋាភិបាល ឬរដ្ឋសភាស្នើឲ្យពិនិត្យលើធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់នោះឡើយ។
បណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ ៖ «រហូតមកទល់សព្វថ្ងៃនេះ ខ្ញុំឃើញករណី Ok នេះ ច្រើនជាងមិន OK ហើយករណីដែលជំទាស់នេះវាតិចណាស់ តាមមើលទៅ។ អាហ្នឹងអាចធ្វើឲ្យគេចោទប្រកាន់បានថា ស្ថាប័ននេះ មិនមាននិត្យានុកូលភាពពេញលេញ ដោយសារសមាជិកភាគច្រើនចេញពីគណបក្សតែមួយ គឺគណបក្សកាន់អំណាច។ ម្យ៉ាងទៀត សមាជិកនឹងមាននិន្នាការ ដែលគេពិបាកទុកចិត្តថាវា មានភាពឯករាជ»។
ជាគោលការណ៍ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមិនអាចលើកយកបញ្ហាណាមួយមកពិនិត្យ ដោយខ្លួនឯងបានឡើយ។ មានតែព្រះមហាក្សត្រ ប្រធានព្រឹទ្ធសភា ប្រធានរដ្ឋសភា នាយករដ្ឋមន្ត្រី សមាជិកសភាមួយភាគបួន និងតំណាងរាស្ត្រមួយភាគដប់ ឬតុលាការប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចសុំទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញឲ្យពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់បាន។
ពលរដ្ឋស៊ីវិល ក៏អាចលើកឡើងប្ដឹងទៅតុលាការអំពីបញ្ហាធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ ឬសេចក្ដីសម្រេចរបស់ស្ថាប័ននានារបស់រដ្ឋ ដូចជា ព្រះរាជក្រឹត្យ អនុក្រឹត្យ ប្រកាស និងសេចក្ដីសម្រេចរដ្ឋបាលផ្សេងៗ តាមរយៈរឿងក្តីរបស់ខ្លួនទៅតុលាការ។
តុលាការថ្នាក់ក្រោមត្រូវបញ្ជូនពាក្យបណ្ដឹងខាងលើនេះ ទៅតុលាការកំពូល ហើយតុលាការកំពូលជាអ្នកបញ្ជូនបណ្ដឹងនេះ បន្តទៅក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ប្រសិនតុលាការកំពូលយល់ឃើញថា សមហេតុផល។ ពាក្យថា ពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់ មានន័យថា ការពិនិត្យ និងបកស្រាយច្បាប់នានា ថាតើច្បាប់ទាំងនោះស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលជាច្បាប់កំពូលនៃរដ្ឋដែរទេ។
តំណាងរាស្ត្រគណបក្ស សម រង្សី លោក សុន ឆៃ មានប្រសាសន៍ថា កម្ពុជាជាប្រទេស ដែលប្រកាន់របបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យតែសំបកក្រៅប៉ុណ្ណោះ។ តែតាមធាតុពិតគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាក្ដោបក្ដាប់ស្ថាប័នជាតិទាំងអស់ ទាំងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ រដ្ឋសភា ព្រឹទ្ធសភា តុលាការ រដ្ឋបាល កងទ័ព មន្ត្រីរាជការ ទាំង នគរបាល គឺជាកម្មសិទ្ធិដាច់ថ្លៃរបស់គណបក្សកាន់អំណាច។
លោក សុន ឆៃ ៖ «រឿងដែលសំខាន់របស់ស្ថាប័ននេះ គឺបម្រើដាច់ថ្លៃឲ្យគណបក្សរបស់ខ្លួន ហើយយើងឃើញកំហុសឆ្គងតាំងពីការបង្កើតរដ្ឋធម្មនុញ្ញបន្ថែម កាលពីមានបញ្ហាគាំងស្ទះនយោបាយក្នុងឆ្នាំ ២០០៣។ គេឃើញដូចជាមានការបន្ថែមអត្ថបទលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដូចជាការបោះឆ្នោតកញ្ចប់រដ្ឋសភា និងព្រឹទ្ធសភាជាដើមហ្នឹង គឺសុទ្ធតែជាការធ្វើផ្ទុយអំពីគោលការណ៍ដើម នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញចេះតែថា ស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ មិនដែលចេះជំទាស់អីទេ»។
មាត្រា ១៣៩ ថ្មីនៃច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់កម្ពុជាចែងថា សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមិនអាចជាសមាជិកព្រឹទ្ធសភា សមាជិកសភា ចៅក្រម សមាជិករបស់រដ្ឋាភិបាល ជាប្រធាន ឬអនុប្រធានគណបក្ស ឬជាប្រធាន ឬអនុប្រធានសហជីពនោះឡើយ។
លោក សុន ឆៃ មានប្រសាសន៍ថា កម្ពុជាគួរជ្រើសរើសមនុស្សឲ្យមកបំពេញកិច្ចការក្នុងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញនេះ ជាមនុស្សប្រកបដោយគោលការណ៍ ដែលធ្វើកិច្ចការមិនស្ថិតក្រោមការគាបសង្កត់របស់បក្ស ឬទៅតាមលាភសក្ការផ្ទាល់ខ្លួនជាដើម។
លោក សុន ឆៃ ៖ «ច្បាប់យើង និងនីតិវិធីនៃការជ្រើសរើស ឬតែងតាំង ក៏ដូចជាការដកហូតដំណែងនោះ មានភាពធូររលង់ណាស់ ដោយឥទ្ធិពលរបស់បក្ស ឥទ្ធិពលរបស់អ្នកមានអំណាចហ្នឹងនៅតែមានលើការតែងតាំង ឬដកហូតមន្ត្រី ដែលត្រូវទទួលតំណែងក្នុងក្របខណ្ឌក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញនោះ។ ឧទាហរណ៍ ដូចជា មន្ត្រីខ្លះដែលតែងតាំងដោយព្រះមហាក្សត្រក្ដីក៏អាចមានការគាបសង្កត់ ឬក៏មានចំនួនមិនគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការសំដែងក្នុងក្រុមប្រឹក្សានោះដែរ ហើយចំណែកអ្នកដែលតែងតាំងដោយបក្សកាន់អំណាចក្តី ក៏ងាយស្រួលដកហូតទៅវិញតាមរយៈនៃការដែលគេតែងតាំងនោះដែរ»។
ឆ្លើយតបទៅនឹងការលើកឡើងរបស់ក្រុមអ្នករិះគន់ខាងលើ លោក ប៉ែន ថុល សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ មានប្រសាសន៍ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីតាមទូរស័ព្ទថា ស្ថាប័នរបស់លោក ជាស្ថាប័នមួយ ដែលគោរពច្បាប់យ៉ាងត្រឹមត្រូវជាទីបំផុត។
លោក ប៉ែន ថុល ៖ «ខ្ញុំអត់មានរឿងអីនិយាយអំពីកន្លែងខ្ញុំនោះទេ។ ព្រោះកន្លែងនេះជាកន្លែងមើលច្បាប់ រដ្ឋធម្មនុញ្ញទាំងអស់ ហើយក្មួយនិយាយអម្បាញ់មិញហ្នឹង។ ប៉ុន្មាននាក់ហ្នឹង គឺមកពីបីកន្លែង យ៉ាងហោចណាស់ក៏បីនាក់មកពីខាងព្រះមហាក្សត្រដែរ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំមិនត្រូវធ្វើអត្ថាធិប្បាយពីកន្លែងខ្ញុំទេ។ ប៉ុន្តែ គ្រាន់តែថា យើងគោរពច្បាប់ទាំងអស់ ហើយបើលោកនិយាយអ្វីក្រៅពីរឿងហ្នឹង ខ្ញុំអត់មានយោបល់អ្វីទៀតទេ។ អ្នកទាំងអស់ហ្នឹងតែងតាំងដោយព្រះមហាក្សត្រ ជ្រើសតាំងដោយសភា និងជ្រើសតាំងដោយឧត្ដមក្រុមប្រឹក្សានៃអង្គចៅក្រម។ ខ្ញុំអត់និយាយអំពីរឿងលំអៀង ឬមិនលំអៀងទេខ្ញុំសូមជម្រាបថាពួកយើងជាអ្នកគោរពច្បាប់ ហើយធ្វើតាមទាំងអស់។ បើលោកអ្នកណាយល់យ៉ាងម៉េច ជាសិទ្ធិរបស់គេ»។
លោក ព្រហ្ម ញាណវិចិត្រ សមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមួយរូបទៀត ក៏បានបញ្ជាក់ផងដែរថា ការជ្រើសតាំងសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ ធ្វើឡើងប្រកបទៅដោយតម្លាភាព។
លោក ព្រហ្ម ញាណវិចិត្រ ៖ «អ្នកដែលស្ថិតក្នុងសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមិនមែនជាមនុស្សរបស់ខាងណាៗ នោះទេ។ ពេលហ្នឹងគេមានប្រកាសឲ្យដាក់ពាក្យត្រឹមត្រូវ។ បើខាងសភាៗ គេប្រកាសឲ្យដាក់ពាក្យ ហើយខាងចៅក្រមក៏គេប្រកាស។ រីឯខាងព្រះមហាក្សត្រ លោកជាអ្នកតែងតាំង»។
ប្រធានអង្គការអ្នកច្បាប់ការពារសិទ្ធិកម្ពុជា លោកមេធាវី សុខ សំអឿន មានប្រសាសន៍ថា រដ្ឋសភាកម្ពុជាគួរកែប្រែមាត្រាមួយចំនួននៃច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដើម្បីផ្តល់លទ្ធភាពដល់ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញឲ្យមានស្វ័យអំណាចក្នុងការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពនៃមាត្រាមួយចំនួនក្នុងក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ដែលកំពុងរិតត្បិតដល់សិទ្ធិក្នុងការធ្វើបាតុកម្ម និងកូដកម្ម។
មេធាវី សុខ សំអឿន ៖ «យើងមានសិទ្ធិធ្វើបាតុកម្ម មិនគ្រាន់តែជាសេរីភាពទេ តែជាសិទ្ធិទៅទៀត។ ក៏ប៉ុន្តែសិទ្ធិនេះត្រូវចែងក្នុងច្បាប់មួយ។ ដូច្នេះ ក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញយល់ឃើញថា ឱ្យតែច្បាប់ហ្នឹងសរសេរយ៉ាងម៉េច គឺវាអ៊ីចឹងហើយ។ អត់យកអត់ប្រកាន់គោលការណ៍ណាមួយទេ»។
ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើលនិយាយថា ប្រសិនបើច្បាប់មួយចំនួន ដែលផ្ទុយពីឆន្ទៈ និងស្មារតីរបស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមិនអាចពិនិត្យលើធម្មនុញ្ញភាពនៃច្បាប់នោះ ដោយសារគ្មានការស្នើពីស្ថាប័នកំពូលៗ របស់រដ្ឋ តើពេលណាទើបសិទ្ធិរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរត្រូវបានធានា ហើយតើពេលណាទើបច្បាប់របស់កម្ពុជាមានស្តង់ដារល្អ ដែលផ្អែកលើគោលការណ៍សិទ្ធិមនុស្សនោះ?
អតីតសមាជិកក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ លោក សឿន សុប៊ែរត៍ មានប្រសាសន៍ថា ដើម្បីឲ្យក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញធ្វើកិច្ចការរបស់ខ្លួនបានពេញលេញ និងមានសមត្ថកិច្ចគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការការពារច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះ កម្ពុជាគួរពង្រីកវិសាលភាពនៃស្ថាប័នមួយនេះឲ្យទូលំទូលាយជាងមុន។
លោក សឿន សុប៊ែរត៍ ៖ «បើចង់ឲ្យក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញមានសមត្ថភាព ធ្វើការឲ្យបានពេញលេញ ធ្វើការឲ្យបានច្រើន ជាងហ្នឹងមានតែកែច្បាប់ហ្នឹងឲ្យក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញអាចពិនិត្យបណ្ដឹងផ្ទាល់ពីប្រជាពលរដ្ឋ ឬឲ្យក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញហ្នឹងអាចពិនិត្យច្បាប់ឯទៀតៗ ដែលគេយល់ថា រំលោភរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ជាពិសេស ច្បាប់សារព័ត៌មានហ្នឹង»។
ក្រុមអ្នកវិភាគនិយាយថា ច្បាប់របស់កម្ពុជាហាក់មានភាពប្រទាញប្រទង់រវាងសិទ្ធិរបស់ពលរដ្ឋ និងអំណាចរបស់រដ្ឋាភិបាល។ គេសង្កេតឃើញច្បាប់ និងលិខិតបទដ្ឋានផ្សេងៗ របស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមួយចំនួន មានភាពរឹតត្បិតដល់សេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋ ដូចជា ច្បាប់បាតុកម្ម ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ឬសេចក្ដីព្រាងច្បាប់គ្រប់គ្រងសមាគម និងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលជាដើម៕