ថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ២០១២ នេះ ធ្វើឱ្យជនរងគ្រោះខ្មែរនឹកឃើញឡើងវិញនូវព្រឹត្តិការណ៍ដ៏ជូរចត់ កាលពីជិត ៤០ មុន។ ១៧ មេសា ជាថ្ងៃប្រវត្តិសាស្ត្រ ជាថ្ងៃដែលពលរដ្ឋកម្ពុជាចាប់ផ្ដើមស្លាប់បាត់បង់ជីវិតជិត ២ លាននាក់។
ពលរដ្ឋកម្ពុជាជាច្រើននៅចាំបានថា ថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសា កាលពី ៣៧ ឆ្នាំមុន ជាថ្ងៃដែលពលរដ្ឋកម្ពុជា ត្រូវបង្ខំឱ្យចាកចេញពីផ្ទះសម្បែងនៅទីក្រុងភ្នំពេញ និងទីក្រុងដទៃទៀតនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជា ទៅរស់នៅតាមជនបទ អស់រយៈពេលជាង ៣ ឆ្នាំ ដោយមិនបានវិលត្រឡប់មកវិញ។
ពេលនោះគឺថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥។
ថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ ជាពេលដែលកងទ័ពខោអាវខ្មៅខ្មែរក្រហមពីគ្រប់ទិស សម្រុកចូលទីក្រុងភ្នំពេញ ក្រោមពាក្យថា រំដោះទីក្រុងភ្នំពេញពីរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ដឹកនាំដោយលោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ ដែលពួកគេចាត់ទុកថា ជាបរិវាររបស់ចក្រពត្តិអាមេរិក។
អ្នករងគ្រោះក្រោមរបបខ្មែរក្រហមមួយរូប ឈ្មោះ សុខ គីម ដែលរស់នៅភូមិកោះនរា ក្នុងសង្កាត់និរោធ ខណ្ឌមានជ័យ ក្រុងភ្នំពេញនៅឆ្នាំ ១៩៧៥ បានឱ្យដឹងពីហេតុការណ៍នៅពេលនោះថា គាត់បានឃើញកងទ័ពខ្មែរក្រហម វ័យក្មេងៗ សម្រុកចូលទីក្រុងភ្នំពេញ។
លោកស្រី សុខ គីម៖ «ទ័ពគេនោះគេដើរមកក្មេងៗ ខ្លះអូសកាំភ្លើងអត់ចង់រួចទេ។ ដើរទៅគេថា ស្រូតយើងស្រូត ចូលភ្នំពេញ»។
ជ័យជម្នះថ្ងៃទី ១៧ មេសារបស់កងទ័ពខ្មែរក្រហម ក៏ជាការបញ្ចប់សង្គ្រាមវិនាសកម្មរយៈពេល ៥ ឆ្នាំ ដែលច្បាំងបង្ហូរឈាមគ្នា រវាងកងទ័ពខ្មែរក្រហម និងកងទ័ពសាធារណរដ្ឋខ្មែរ គាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក។
អ្នករស់នៅតាមទីក្រុងធំៗ ជាពិសេសទីក្រុងភ្នំពេញ ទាំងស្រីទាំងប្រុស បាននាំគ្នាចេញមកទទួលរាក់ទាក់កងទ័ពខ្មែរក្រហម ដែលកំពុងដើរជាជួរៗ ចូលទីក្រុង។ អ្នករស់នៅក្នុងទីក្រុងសង្ឃឹមថា ជ័យជម្នះរបស់កងទ័ពខ្មែរក្រហមនៅពេលនោះ នឹងធ្វើឱ្យជីវិតរបស់ពួកគេបានធូរស្បើយមិនខាន ពីព្រោះទីក្រុងភ្នំពេញនៅពេលនោះ កាន់តែចង្អៀតដោយសារជនភៀសសឹកជាងមួយលាននាក់ ចូលមកជ្រកកោន នៅពេលដែលសង្គ្រាមចាប់កើតមានចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៧០ មក។
អ្នករស់នៅទីក្រុងភ្នំពេញមួយរូប ឈ្មោះ វង្ស ម៉ាច រំឭកឡើងវិញថា នៅពេលដែលគេចូលមកក្នុងក្រុងដំបូង កងទ័ពខ្មែរក្រហមទាំងនោះហាក់មានមិត្តភាពខ្លះដែរ។
លោក វង្ស ម៉ាច៖ «ថ្ងៃ ១៧ មេសា ខ្មែរក្រហមចូលមកក្រុងភ្នំពេញ ឃើញគេដើរទាំងជួរៗ ស្លៀកខ្មៅពាក់ខ្មៅ ហើយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរឈរអមសងខាងផ្លូវទះដៃអបអរជាមួយនឹងគេ ថាបានជោគជ័យ បានសុខសន្តិភាព។ មកម្ដងហ្នឹងដូចជាញញឹមញញែម គេក៏មិនទាន់ធ្វើអីយើងៗ ក៏មានការទុកច្រើន»។
ក៏ប៉ុន្តែ មិត្តភាព និងក្ដីសង្ឃឹមរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរទាំងនោះមិនទាន់បានយូរប៉ុន្មានផង ក៏ត្រូវរលាយបាត់អស់ គឺនៅពេលដែលកងទ័ពខ្មែរក្រហម ចាប់ផ្ដើមបណ្ដេញប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ឱ្យចេញពីទីក្រុងជាបន្ទាន់ ដោយយកលេសថា ជាការងាយស្រួលបោសសម្អាតខ្មាំង ដែលនៅលាក់ខ្លួន។
អតីតអ្នកទោសគុកទួលស្លែងមួយរូប គឺលោក ជុំ ម៉ី បញ្ជាក់ថា ពលរដ្ឋណាមិនព្រមចាកចេញ ត្រូវកងទ័ពខ្មែរក្រហមបាញ់សម្លាប់។
លោក ជុំ ម៉ី៖ «ទាំងគេទាំងខ្ញុំ មុនដំបូងលើក។ រួចហើយវាថា ពុកម៉ែបងប្អូនទាំងអស់ ឥឡូវអង្គការឱ្យចេញពីភ្នំពេញចំនួនប្រហែល ៥ ថ្ងៃ។ កាលណាយើងនៅទីក្រុងភ្នំពេញហ្នឹងខ្លាចអាមេរិកាំងទម្លាក់គ្រាប់បែកមក។ ម្ល៉ោះហើយឱ្យចេញទៅប្រហែលជា ៥ ថ្ងៃ។ មិនបាច់យកស្អីទៅទេ។ ខ្លះក៏រៀបចំចេញទៅ ខ្លះក៏មិនបានរៀបចំចេញទៅ ហើយអ្នកណារឹងទទឹង វាក៏បាញ់សម្លាប់នៅទីនោះទៅ»។
អ្នកនៅរស់រួចផុតពីរបបខ្មែរក្រហម បានចាត់ទុកថ្ងៃ ១៧ មេសានោះ ថាជាថ្ងៃជីវិតចាប់ផ្ដើមរងទុក្ខលំបាកបំផុត ដែលមិនងាយនឹងបំភ្លេចបាន។
អ្នករងគ្រោះដោយសាររបបខ្មែរក្រហមមួយរូប ឈ្មោះ សុខ គីម មានប្រសាសន៍ថា នៅពេលគាត់រំឭកដល់ថ្ងៃ ១៧ មេសា ជាថ្ងៃដែលគាត់មានការឈឺចាប់បំផុត ព្រោះជាថ្ងៃ ដែលគាត់បានបាត់បង់ប្ដី និងកូន។
លោកស្រី សុខ គីម៖ «ជាថ្ងៃចងកំហឹងមួយ ដែលយើងព្រាត់ប្រាសប្ដីប្រពន្ធ ហើយវេទនា។ កាលណោះចូលឆ្នាំថ្ងៃ ១៧។ ថ្ងៃចូលឆ្នាំហ្នឹងគេចូលមក។ ព្រលឹមឡើងគេថា ចេញៗ ថ្ងៃ ១៧ គេជម្លៀសដំបូង ម៉ោងប្រហែលជា ៧ ឬ ៨ ព្រឹក។ ចេញមួយភ្លែតគេបោសសំអាតខ្មាំង។ ហើយខ្ញុំប្ដីប្រពន្ធ ចេញទៅអត់មានអីសោះ ក្ដៅ ហើយទៅនៅរោង។ វេទនា»។
អតីតយោធាខ្មែរក្រហមមួយរូប ឈ្មោះ សូ សារឿន នៅខេត្តតាកែវពេលនោះ ថ្លែងថា ពលរដ្ឋដែលជម្លៀសចេញពីក្រុងភ្នំពេញទៅតាមផ្លូវជាតិលេខ ២ នៅពេលនោះ ជួបការលំបាកច្រើន។
លោក សូ សារឿន៖ «នៅតាមផ្លូវជាតិលេខ ២ យើងហ្នឹង ពួកជម្លៀសចេញពីភ្នំពេញវេទនា ហើយតាំងពីរែក។ គិតទៅអ្នកមានឡានច្រើនតែអស់សាំងចោលតែម្ដង។ ចាស់ជរាដើរមិនរួច មានកូនមានចៅគេរុញរទេះរុញអីអ៊ីចឹងទៅ។ ណែនអមសងខាង (ផ្លូវ) ដូចបុណ្យអ៊ីចឹង។ ទាហានគេចងទាំងខ្សែៗ។ គេចងតែដៃមួយចំហៀងទេ តែមានគេអ្នកបណ្ដើរ។ កាំភ្លើងវាភ្ជង់ជាប់រហូត។ មួយខ្សែខ្ទង់ ១០០ ឬ ២០០ ទៅ»។
អតីតយោធាមួយរូបទៀត ឈ្មោះ ប្រាក់ សឿន បានផ្ដល់ហេតុផលថា ថ្នាក់លើរបស់គាត់ បានបញ្ជាឱ្យជម្លៀសឱ្យអស់ចេញពីទីក្រុង ដើម្បីជាការងាយស្រួលរៀបចំក្រុងឡើងវិញ។
លោក ប្រាក់ សឿន៖ «ពេល ១៧ ភ្លាម កងទ័ពរំដោះចូលទៅហ្នឹង ចាប់ផ្ដើមជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុង។ ខាងកងទ័ពចេះតែចាប់ពួកទាហានជាបន្តបន្ទាប់។ ពួកប្រជាជន មានឡានមានម៉ូតូអីអត់មានឱ្យបើក ឬឱ្យបញ្ឆេះម៉ាស៊ីនទេ គឺឱ្យរុញ អូសតាមផ្លូវហ្នឹងរហូត។ អត់មានឱ្យបើកបរទេ។ បើកទ្វាកាន់ចង្កូតរុញម្ខាង។ អត់ឱ្យតៃកុងអង្គុយទេ ដាក់តែខោអាវ និងអង្ករ»។
ការជម្លៀសប្រជាពលរដ្ឋពីទីក្រុងទាំងអស់ ឱ្យទៅរស់តាមសហករណ៍ និងនៅទូទាំងប្រទេស បានធ្វើឱ្យមនុស្សជិត ២ លាននាក់ស្លាប់បាត់បង់ជីវិត ដោយសារតែការសម្លាប់ ការបង្អត់បាយ និងការធ្វើការងារហួសកម្លាំង។
អតីតមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហមលំដាប់ទីពីរ គឺលោក នួន ជា កាលពីថ្ងៃទី ១៩ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០១២ បានជម្រាបអង្គជំនុំជម្រះសាលាដំបូងនៃតុលាការខ្មែរក្រហមថា ការជម្លៀសពលរដ្ឋពីទីក្រុងភ្នំពេញនៅថ្ងៃ ១៧ មេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ គឺជាការត្រឹមត្រូវ ពីព្រោះនៅទីក្រុងមិនមានស្បៀងអាហារគ្រប់គ្រាន់។
លោក នួន ជា៖ «ខ្ញុំគិតថា ខ្ញុំគួរតែត្រូវបានផ្ដល់ឱកាសពន្យល់ទៅប្រជាជនកម្ពុជាថា ការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីភ្នំពេញ គឺពិតជាត្រឹមត្រូវ និងជាការចាំបាច់ទៅតាមច្បាប់អន្តរជាតិ»។
ចាប់ពីថ្ងៃទី ១៧ មេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ថ្ងៃទី ១៧ មេសា ឆ្នាំ ២០១២ នេះ មានរយៈពេល ៣៧ ឆ្នាំហើយ។ បច្ចុប្បន្ន មានមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ចំនួន ៣ រូប គឺលោក នួន ជា ខៀវ សំផន និង អៀង សារី ត្រូវសាលាក្ដីខ្មែរក្រហមជំនុំជម្រះក្ដី ទាក់ទងទៅនឹងការដឹកនាំប្រទេសកម្ពុជា រយៈពេលជាង ៣ ឆ្នាំ ធ្វើឱ្យមនុស្សស្លាប់ជិត ២ លាននាក់។ ក្នុងនោះ ការជម្លៀសប្រជាពលរដ្ឋដោយបង្ខំ ចំនួន ៣ លើក ក៏ជាអង្គហេតុនៃបទឧក្រិដ្ឋពាក់ព័ន្ធមួយ ដែលត្រូវលើកយកជំនុំជម្រះដែរ។
ថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសា ត្រូវបានមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ចាត់ទុកថា ជាថ្ងៃប្រវត្តិសាស្ត្រធំធេង ដែលពួកគេបានឈ្នះសង្គ្រាមលើអាមេរិក។ ក៏ប៉ុន្តែ ពលរដ្ឋខ្មែរបានចាត់ថ្ងៃទី១៧ មេសាជាថ្ងៃអាក្រក់បំផុតនៅក្នុងជីវិត ព្រោះថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសានេះ គឺជាចំណុចចាប់ផ្ដើមនៃវិនាសកម្មគ្រប់បែបយ៉ាង នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៧៥ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។