ពួកគាត់ច្រើនប្រើប្រាស់សត្វដំរីជាយានជំនិះ ដើម្បីធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ពីតំបន់មួយទៅតំបន់មួយជាដើម។
ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន ពួកគាត់បែរជាខ្លាចដំរី និងមានក្ដីព្រួយបារម្ភចំពោះសត្វដំរី ដែលផ្អើលចេញពីព្រៃធំមកព្រេច ឬដេញជាន់បោកនឹងប្រមោយរបស់វា និងបំផ្លាញផលដំណាំរបស់ពួកគាត់នៅក្នុងភូមិ។
អ្នកជំនាញខាងអភិរក្សសត្វដំរីនៅកម្ពុជាបានសន្និដ្ឋានថា បញ្ហានេះ បណ្ដាលមកពីការកាប់ព្រៃធម្មជាតិជាលក្ខណៈទ្រង់ទ្រាយធំ និងការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីនៅតំបន់នោះ។
សត្វដំរីដែលនៅសេសសល់តិចតួច និងកំពុងមានអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលជួយអភិរក្សនោះ បានផ្លាស់ប្ដូរទីលំនៅពីតំបន់ ដែលវាធ្លាប់រកស៊ីជាញឹកញាប់នៅក្នុងអំឡុងពីរឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។
អ្នកភូមិជនជាតិភាគតិច នៅភូមិព្រែកស្វាយ ឃុំថ្មដូនពៅ ស្រុកថ្មបាំង ខេត្តកោះកុង។ ពួកគាត់បានឲ្យដឹងថា ហ្វូងសត្វដំរីក្នុងមួយហ្វូងៗ មានប្រមាណជាង ៣០ ក្បាល បានចូលមកស៊ីដំណាំអ្នកភូមិនៅតំបន់នេះ។
ពួកគាត់បន្តថា ពីមុនដំរីទាំងនោះ វារស់នៅក្នុងព្រៃជ្រៅក្នុងប្រជុំភ្នំធំៗ ឆ្ងាយពីភូមិ។ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន វាបានផ្អើលរត់ចេញពីព្រៃមករំខានដល់ការរស់នៅ និងស៊ីដំណាំ ស្រែចម្ការក្បែរភូមិអ្នកស្រុក និងដេញព្រេចអ្នកដើរល្បាតព្រៃ និងអ្នកចាំចម្ការទៀតផង។
សំឡេង៖ «ដេញគ្នារត់មែនទែននោះណា ដល់តែបានក្រមាមួយទៅ វាហែកក្រមានោះ ហើយមនុស្សរត់បាត់មក វាមិនព្រេចមនុស្សអីទេគ្រាន់តែដេញ កម្លាំងខ្ញុំទៅល្បាតម្តងៗ វាដេញខ្លះរត់ជ្រុះស្បែកជើងជ្រុះក្រមាជ្រុះអី វាយកមកស៊ីយកមកបំផ្លាញអស់ខ្ទេចខ្ទីអស់»។
ស្ត្រីជនជាតិជងឈ្មោះ ពា ឆេង មានវ័យប្រមាណ ៤០ ឆ្នាំ រស់នៅភូមិព្រែកស្វាយ ឃុំថ្មដូនពៅ មានប្រសាសន៍ថា នៅខែប្រាំងមានដំរីហ្វូងមានតូចមានធំ តែងនាំគ្នាមកលេងទឹកស្ទឹងអារ៉ែងជិតកន្លែង ដែលអ្នកភូមិប្រើប្រាស់ទឹកស្ទឹងនោះដែរ។
ស្ត្រីជនជាតិជងឈ្មោះ ពា ឆេង៖ «អូ! ដំរី...ដល់ហើយលោកអើយ។ ខ្ញុំពីឆ្នាំទៅ ដាំមិនទាន់បានពីចំអាមផង វាមកបោចខ្ទេច គ្មានសល់អីតិចទេ។ គិតចម្ការមួយប្រាំ ប្រាំមួយវង់បានផលមកបានតែជាង ១០ បាវ។ អាធ្វើខ្លួនហើយ ក៏បោច។ អាមិនទាន់ធ្វើខ្លួនក៏បោច។ បើនិយាយពីដូង ស្លា ម៉ែឪមីងមាខ្ទេចខ្ទីអស់ គ្មានបាននៅសល់អីទេ។ មានដូងវាកាច់ដូង មានស្លាវាកាច់ស្លាមានបាវស្រូវនៅរោងណា វាទាញក្រវាត់។ រោងអីហ្នឹង វាបោចខ្ទេច។ អូយខ្ញុំបារម្ភតែវាបោចស្រូវខ្ញុំទៀតទេ»។
មេឃុំថ្មដូនពៅ ស្រុកថ្មបាំង ខេត្តកោះកុង លោក កែវ សារឿន មានប្រសាសន៍ថា បញ្ហាដំរីផ្អើលចេញពីព្រៃធំសព្វថ្ងៃនេះ ជាបញ្ហាប្រឈមរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅតំបន់របស់លោក។ ដំរីអាចបង្កអសន្តិសុខដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ធ្វើឲ្យពួកគាត់ពិបាកនឹងប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតប្រចាំថ្ងៃ ដូចជាធ្វើស្រែចម្ការជាដើម។
លោក កែវ សារឿន៖ «ពីមុនមក វាសុខសប្បាយអត់អីទេ។ ឥឡូវដំរីវាមកអុកឡុក វាបាត់បង់ទីជម្រករបស់វា។ ពីមុនវាធ្លាប់នៅត្រពាំងរូង នៅអីពីនោះមក។ ឥឡូវវាមកនៅនេះវាស្ងាត់។ ម្ល៉ោះហើយដំរីវាកើនឡើងបំផ្លាញដំណាំប្រជាពលរដ្ឋពី ២ ឆ្នាំហើយ ធ្វើឲ្យប្រជាជនភ័យខ្លាចហើយបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ពួកគាត់ច្រើនណាស់ខាងឃុំរបស់ខ្ញុំ ហើយដើរល្បាតឥឡូវ ក៏បារម្ភពីដំរីដែរ។ ខ្លាចដំរីជាងអីទៅទៀត»។
ទោះជាបែបនេះក្តី ពលរដ្ឋមិនអាចតបតនឹងដំរី ឬធ្វើអ្វីមួយបណ្ដាលឲ្យដំរីទាំងនោះរងរបួស ឬគ្រោះថ្នាក់ដល់ស្លាប់ឡើយ។ ផ្ទុយទៅវិញ ពលរដ្ឋទាំងអស់មានភារកិច្ចរក្សាការពារដំរីទាំងនោះ ព្រោះដំរី គេចាត់ទុកជាសត្វមានតម្លៃ និងកម្រ ដែលត្រូវការពារដោយច្បាប់ និងក្រុមអភិរក្សសត្វដំរីយកចិត្តទុកដាក់បំផុត។
ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ស្ត្រីជនជាតិភាគតិចជង បានអំពាវនាវដល់អាជ្ញាធរ អ្នកអភិរក្សដំរី ដែលពួកគាត់ចាត់ទុកជាម្ចាស់ដំរី ត្រូវជួយរកវិធីទប់ស្កាត់ដំរី កុំឲ្យមកបំផ្លាញដំណាំរបស់អ្នកភូមិ និងត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះការខូចខាតដំណាំរបស់ពួកគាត់។
ស្ត្រីជនជាតិភាគតិចជង៖ «នែពួកអស់លោកបើចង់ឲ្យពួកខ្ញុំដេញដំរីណា...ទាល់តែមានដែកប្រហោងចាក់ចង្កេះវាបានបានទៅ។ តែបើយើងទុកពូជអត់ទេ ប្រជាពលរដ្ឋខ្លាចដំរីមហាហើយ។ គ្រាន់តែឮសូរឮឈ្មោះនោះ ហើយដានដំរីអាចម៍ដំរី...អូ! មិនហ៊ានទៅទេ!»។
ទាក់ទងនឹងបញ្ហានេះ ប្រធានក្រុមអ្នកអភិរក្សដំរីកម្ពុជានៃអង្គការសត្វព្រៃ និងរុក្ខជាតិអន្តរជាតិ លោក ជា វីរៈ មានប្រសាសន៍ទទួលស្គាល់ថា ក្នុងរយៈពេលប្រមាណជាពីរឆ្នាំកន្លងមកនេះ ដំរីនៅតំបន់ជួរភ្នំក្រវាញ ពិតជាផ្អើលចេញពីតំបន់ព្រៃស្រោងធំៗ ចុះមកតំបន់ចម្ការរបស់អ្នកស្រុកច្រើនពិតមែន។ជាពិសេស នៅស្រុកមួយចំនួននៃខេត្តកោះកុង មានដូចជា ស្រុកថ្មបាំង ស្រែអំបិល កំពង់សីលា គិរីសាគរ និងស្រុកបុទុមសាគរជាដើម។
លោក ជា វីរៈ ៖ «ភូមិព្រែកស្វាយចាស់ហ្នឹង ប្រជាពលរដ្ឋបង្ខំចិត្តរត់ចោលភូមិ ហើយនៅអត់បានទេ។ ដំរីវាមកបំផ្លាញរាល់យប់រាល់ថ្ងៃ។ វារត់ចេញពីខាងតាតៃ ខាងជីផាតវាមកផ្តុំគ្នានៅភូមិព្រៃស្វាយ នៅចន្លោះជីផាតហ្នឹង»។
លោកបន្តថា បញ្ហានេះបណ្ដាលមកពីមានការរំខានពីមនុស្សប៉ះពាល់ដល់តំបន់វារស់នៅ។ ជាពិសេសគម្រោងវិនិយោគវារីអគ្គិសនីនៅតំបន់។
លោក ជា វីរៈ៖ «រដ្ឋាភិបាលបានអភិវឌ្ឍន៍វារីអគ្គិសនីតំបន់មានដំរី។ ដល់អញ្ចឹងធ្វើឲ្យដំរីជ្រួលច្របល់។ វារីអគ្គិសនីខ្លះ អាពេលកំពុងសាងសង់ហ្នឹង គឺសកម្មភាពមនុស្សឡានអីគឺគគ្រឹកគគ្រេងតែម្ដង។ តែអារុករកឈើប្រណិតប៉ុនកំភួនដៃកំភួនជើងអីហ្នឹង វាមិនប៉ះពាល់រំខានអីដូចអាកាប់ព្រៃសម្បទានធំៗ ទេ»។
សកម្មភាពរបស់ដំរីនៅតំបន់នោះកន្លងមក ក្រៅពីបំផ្លាញផលដំណាំ ផ្ទះសម្បែងរបស់កសិករ ដំរីក៏ធ្លាប់បានបង្ករបួសធ្ងន់ធ្ងរដល់មនុស្ស និងរហូតបាត់បង់ជីវិតក៏មាន។
លោក ជា វីរៈ៖ «រយៈពេល ២ ឆ្នាំនេះ ដំរីព្រេចសម្លាប់មនុស្សអស់ពីរនាក់។ ម្នាក់ដំបូងគេនៅជើងភ្នំពេជ្រនិលម្នាក់ កាលពីចុងឆ្នាំ ២០១១។ ម្នាក់ទៀតនៅដើមខែ ២ ឆ្នាំ ២០១២ សម្លាប់នៅអណ្ដូងទឹក នៅពេលគាត់ទៅរកអនុផលព្រៃឈើ ហើយគាត់ដេកនៅក្នុងព្រៃ»។
លោកបានឲ្យដឹងដែរថា ដើម្បីទប់ស្កាត់បញ្ហានេះ អង្គការលោកបានផ្តល់នូវឧបករណ៍សម្រាប់ដេញដំរី ឬធ្វើឲ្យដំរីខ្លាចមួយចំនួនដល់ប្រជាពលរដ្ឋ។ ឧបករណ៍ទាំងនោះមានដូចជា កាំជ្រួចបាញ់ ផាវ ដំបងអគ្គិសនី បាញ់ថ្មស្អុយជាដើម។
ប៉ុន្តែ ប្រជាពលរដ្ឋបានឲ្យដឹងថា ឧបករណ៍ទាំងនោះប្រើមានប្រសិទ្ធភាពបានតែម្ដងពីរប៉ុណ្ណោះ។ ពេលប្រើក្រោយទៀត ដំរីវាដឹងវាក៏លែងខ្លាចឧបករណ៍ទាំងនោះទៀតដែរ។
លោក ជា វីរៈ បានអះអាងថា នៅពេលគេបញ្ចប់គម្រោងសាងសង់វារីអគ្គិសនីនៅតំបន់នោះ ដំរីនឹងវិលទៅរកកន្លែងដើមរបស់វាវិញហើយ ហើយស្ថានភាពភ័យព្រួយនឹងដំរីនឹងកាត់បន្ថយបានជាបន្តបន្ទាប់។
ការសិក្សាស្រាវជ្រាវកាលពីថ្មីៗ នេះ អំពីដំរីនៅតំបន់ជួរភ្នំក្រវាញ ចាប់ពីខេត្តពោធិ៍សាត់ រហូតមកដល់ខេត្តកោះកុង បានឲ្យដឹងថា សត្វដំរីនៅតំបន់នោះ មានជាង ២០០ ក្បាល។ ដោយឡែកនៅក្នុងខេត្តកោះកុងមានប្រមាណជាង ៦០ ក្បាល ដែលស្ថិតក្នុងគម្រោងរក្សសត្វដំរីមើលថែរក្សាសព្វថ្ងៃនេះ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។