លោក បួង វិបុល ជាមន្ត្រីដែលប្រចាំការនៅព្រំដែននាភាគពាយ័ព្យ បានថ្លែងបន្តថា ទំនិញ ផលិតផល និងសម្ភារៈដែលនាំចូលពីប្រទេសថៃ ភាគច្រើននាពេលបច្ចុប្បន្នគឺ ផ្លែឈើនិងសម្ភារៈសំណង់ ៖ «មានសំខាន់គឺផ្លែឈើនាំពីថៃ ហើយយើងឃើញមានដែក ស៊ីម៉ង់ត៍ និងគ្រឿងបរិក្ខារផ្សេងៗ សំណង់អី ក៏យកចូលពីខាងថៃមកដែរ ចេញទាំងកុងតឺន័រៗមក»។
មន្ត្រីព្រំដែនដដែលបានថ្លែងបន្ថែមថា ផលិតផលប្រើប្រាស់ក្នុងគ្រួសារប្រចាំថ្ងៃ ក៏ភាគច្រើនត្រូវបាននាំចូលពីប្រទេសថៃផងដែរ ដូចជាគ្រឿងសំអាងតុបតែងកាយ សម្លៀកបំពាក់ ភេសជ្ជៈ និងស្រាបៀរជាដើម។ ក្នុងនោះម្ហូបអាហារ ដែលរួមមាន សាច់ជ្រូក សាច់មាន់ បន្លែជាច្រើនមុខទៀត ក៏នាំចូលពីថៃផងដែរ។
ចំណែកឯប៉ូលិសសេដ្ឋកិច្ចមួយរូបប្រចាំនៅច្រកភ្នំដិន ក្នុងខេត្តតាកែវ ដែលជាប់នឹងព្រំដែនកម្ពុជា-វៀតណាម បានឲ្យដឹងដែរថា ទំនិញ បន្លែ ផ្លែឈើ ក៏មាននាំចូលពីប្រទេសវៀតណាមផងដែរ។ ជាមួយគ្នានេះ សម្ភារៈដែលបម្រើឲ្យវិស័យកសិកម្ម ដែលរួមមានជីគីមី បាវច្រកស្រូវ និងថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិតជាដើម បច្ចុប្បន្ន ក៏ត្រូវបាននាំចូលពីប្រទេសវៀតណាមដែរ។
ក្រុមអ្នកសិក្សាអំពីពាណិជ្ជកម្មនិងសេដ្ឋកិច្ច បានថ្លែងស្របគ្នាថា កម្ពុជានឹងនៅតែបន្តនាំចូលនូវផលិតផលទំនិញឬសម្ភារៈប្រើប្រាស់ពីប្រទេសជិតខាង ដូចជាប្រទេសថៃ និងប្រទេសវៀតណាម យ៉ាងហោចក្នុងរវាង ៥ឆ្នាំ បន្តទៅមុខទៀតនេះ។
លោកសាស្ត្រាចារ្យ ហួត ពុំ ដែលបង្រៀនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនៅសកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទនីតិសាស្ត្រនិងវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច បានថ្លែងថា តម្រូវការក្នុងស្រុកបានកើនឡើង ក៏ប៉ុន្តែកម្ពុជានៅមិនទាន់អាចផលិតនូវផលិតផលសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់ឲ្យឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការនៅឡើយទេ។
លោកសាស្ត្រាចារ្យ ហួត ពុំ មានប្រសាសន៍ដូច្នេះថា ៖ «ព្រោះយើងអត់ទាន់មានស្អីជំនួសបាន សំខាន់ទាល់តែយើងរកផលិតផលជំនួសបាន សូម្បីតែរឿងសាមញ្ញក៏ដោយ ប៉ុន្តែស្រុកយើងអត់ទាន់មាន។ តម្រូវការក្នុងស្រុកមាន តែអ្នកផ្គត់ផ្គង់វាអត់មាន ដល់ពេលអ៊ីចឹងទៅភ្លាមៗអត់កើតទេ បើថាយើងចង់កាត់ ទាល់តែមានអីជំនួស ឬអត់យកចូលពីប្រទេសពីរហ្នឹង យកចូលពីប្រទេសផ្សេង ឧបមាអ៊ីចឹងយើងអាចធ្វើបាន ប៉ុន្តែថាឲ្យកាត់បន្ថយមិននាំចូល ហើយយើងប្រើរបស់ក្នុងស្រុកយើងតែម្ដង អត់ទាន់កើតទេ។ ព្រោះតម្រូវការក្នុងស្រុកយើងមានជាបន្ត ប៉ុន្តែការផ្គត់ផ្គង់អត់មាន ហើយមួយទៀត បើយើងសិក្សាការប្រកួតប្រជែងរបស់យើងជាមួយប្រទេសជិតខាង យើងផលិត ក៏លក់អត់ឈ្នះពួកគាត់ដែរ គេនាំចូល ហើយគេថោកជាងយើងទៀត»។
នៅប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ ពាណិជ្ជករវៀតណាមនិងពាណិជ្ជករថៃ បានបើកពិព័រណ៍ផលិតផលរបស់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់នៅក្នុងក្រុងភ្នំពេញ។ ចំណែកឯប្រទេសកម្ពុជា ក៏បានព្យាយាមដាក់បង្ហាញផលិតផលរបស់ខ្លួននៅទីផ្សារអន្តរជាតិផងដែរ។ ថ្មីៗនេះ កម្ពុជាទើបបានដាក់តាំងផលិតផលរបស់ខ្លួននៅខេត្តណាននិញ នៃប្រទេសចិន។
រដ្ឋមន្ត្រីពាណិជ្ជកម្ម គឺលោក ចម ប្រសិទ្ធ បានថ្លែងនាពេលថ្មីៗនេះថា ពាណិជ្ជកម្មឆ្លងដែនរវាងថៃនិងកម្ពុជា ក្នុងឆ្នាំ២០០៧ គឺក្នុងទំហំទឹកប្រាក់ជាង ១.០០០លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ៖ «គ្រាន់តែឆ្នាំ២០០៧ ថៃនាំចូលមកយើងជាង ១.៤០០លានដុល្លារ យើងនាំទៅគាត់តែ ៤០លាន[ដុល្លារ]ទេ»។
ចំណែកឯកាសែតវៀតណាមមួយសរសេរថា ពាណិជ្ជកម្មឆ្លងដែនរវាងកម្ពុជានិងវៀតណាមក្នុងឆ្នាំ២០០៦ គឺមានចំនួន ១.០០០លានដុល្លារអាមេរិក។ កាសែតដដែលសរសេរបន្តថា ពាណិជ្ជកម្មឆ្លងដែនរវាងប្រទេសទាំងពីរ រំពឹងថា នឹងកើនឡើងចំនួន ២.៣០០លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក នៅឆ្នាំ២០១០ ហើយបន្តកើនឡើងរហូតដល់ ៧.០០០លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកនៅឆ្នាំ២០១៥។
អ្នកសិក្សាសេដ្ឋកិច្ចនិងជាប្រធានសមាគមអ្នកសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា គឺលោក ច័ន្ទ សុផល បានថ្លែងថា កម្ពុជាអាចកាត់បន្ថយការនាំចូលនូវផលិតផល ទំនិញ និងសម្ភារៈពីប្រទេសជិតខាងបាន ដរាបណា កម្ពុជាពង្រីកការផលិតដោយខ្លួនឯងឲ្យឆ្លើយតបនឹងតម្រូវការក្នុងស្រុក។
ដើម្បីជំរុញបរិមាណផលិតក្នុងស្រុក លោកថ្លែងថា ដរាបណាហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដែលរួមមាន ផ្លូវ ទឹក ភ្លើង ព្រមទាំងធុរកិច្ចផ្នែកវិនិយោគត្រូវបានកែលម្អ ៖ «រឿងអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចផ្ទាល់ឲ្យមានជាផលិតកម្ម ជាពាណិជ្ជកម្មហ្នឹង ដូចខ្ញុំជម្រាបជូនអម្បាញ់មិញហ្នឹងថា រឿងដំណាំស្រូវយើងខ្វះប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ដ ទីផ្សារមិនអីទេ គឺឈ្មួញគេចាំតែទិញទេ។ ហើយពាក់ព័ន្ធនឹងស្រូវនេះដែរ ជីមានតម្លៃខ្ពស់ណាស់ ហើយយើងខ្វះការប្រកួតប្រជែងច្បាស់លាស់ នៅក្នុងពាណិជ្ជកម្មជី ព្រោះជីដូចជាទិញពីប្រទេសគេទាំងស្រុង។ ហើយរឿងដី យើងមានសក្ដានុពលផលិតបានច្រើន ប៉ុន្តែបណ្ដាញនៅតាមជនបទ ខេត្តដាច់ស្រយាលខ្លះ គឺផ្លូវមិនទាន់រួចរាល់ នៅមានការយឺតយ៉ាវ អ៊ីចឹងបង្កើនល្បឿនក្នុងការធ្វើផ្លូវ ដើម្បីប្រទាក់ក្រឡានៅតំបន់ទាំងនោះ គឺជាសេដ្ឋកិច្ចនៅមូលដ្ឋានយើង។ ដោយឡែករឿងទាក់ទាញវិនិយោគហ្នឹង ក៏គួរតែខិតខំសម្រួលឲ្យវិនិយោគហ្នឹង ចូលបានល្អ ដោយបន្ថយគេហៅថាចំណាយក្រោមតុ ដែលយើងដឹងមកគឺថា នៅមានកម្រិតខ្ពស់»។
តំណាងរាស្ត្រមួយរូបមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គឺលោក ជាម យៀប ក៏បានថ្លែងដែរថា ផ្ទៃដីកម្ពុជានៅមានសក្តានុពលផលិតកម្មច្រើន ហើយលោកថ្លែងជំរុញទៅរដ្ឋាភិបាលយ៉ាងដូច្នេះថា ៖ «អ៊ីចឹងទេប្រការដែលសំខាន់គឺថា រាជរដ្ឋាភិបាលណែនាំដល់ក្រសួងកសិកម្ម ហើយក្រសួងកសិកម្មណែនាំដល់អង្គភាពក្រោមឱវាទ ដែលជាសមត្ថកិច្ច ដូចជា ខាងធារាសាស្រ្ដ ឬក៏ខាងបសុព្យាបាល ... ធ្វើម៉េចឲ្យប្រជាជនយល់អំពីការរៀបចំចិញ្ចឹមសត្វ ឬក៏ដាំដំណាំតាមផ្ទះគាត់ ឲ្យបានយល់កាន់តែខ្លាំងក្លាឡើង ហើយអានោះគឺជាកម្រៃមួយដែលសន្សំសំចៃខ្ពស់។ កាលណាគេដាំដុះបានច្រើន ជាពិសេសប្រពលវប្បកម្ម ហើយអ៊ីចឹងទេ ប្រសិនបើចូលរួមការងារបានច្រើនកាលណា គឺល្អកាលហ្នឹង យើងមិនបាច់នាំចូលទេ»។
ជាមួយគ្នានេះ លោក ហួត ពុំ សាស្ត្រាចារ្យសេដ្ឋកិច្ចបានថ្លែងដែរថា ៖ «ជាគោលការណ៍គឺ រាជរដ្ឋាភិបាល ដាក់គោលនយោបាយច្បាស់លាស់ ទាក់ទងនឹងវិស័យកសិកម្ម ឧបមាអ៊ីចឹង។ ឥឡូវគោលការណ៍ដើម្បីជំរុញវិស័យកសិកម្ម ត្រូវពង្រឹងទាំងអស់ ឧបមាថា ធារាសាស្រ្ដ ត្រូវឲ្យមានឲ្យពូកែ ហើយទាក់ទងជាមួយនឹងជីហ្នឹង ត្រូវតែរដ្ឋាភិបាលរកវិធីណាមួយផលិតខ្លួនឯង ឬនាំចូលពីប្រទេសណាដែលថោកជាង យកមកផ្គត់ផ្គង់ជំនួស ទៅរកទីផ្សារអី អាហ្នឹងដូចជាយុទ្ធសាស្រ្ដទូទៅធម្មតា យកតែគោលការណ៍ហ្នឹងមកអនុវត្តទៅ យើងអាចធ្វើបានហើយ»។
សូមជម្រាបថា នៅស្របពេលដែលពាណិជ្ជកម្មរវាងកម្ពុជាជាមួយនឹងប្រទេសវៀតណាមនិងប្រទេសថៃ មានទំហំទឹកប្រាក់ខ្ពស់នោះ គឺបើតាមឯកសារពីក្រសួងពាណិជ្ជកម្មកម្ពុជា គឺការដោះដូរពាណិជ្ជកម្មរវាងប្រទេសកម្ពុជានិងប្រទេសលាវ នៅមានកម្រិតទាបនៅឡើយ ដែលក្នុងមួយឆ្នាំគឺស្ថិតក្នុងរង្វង់ទឹកប្រាក់ ១លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកប៉ុណ្ណោះក្នុងមួយឆ្នាំ៕