មន្រ្តីស្រាវជ្រាវជាន់ខ្ពស់នៅរាជបណ្ឌិតសភាកម្ពុជា លោក នង កាឌីណាល់ បានរិះគន់ថា ការសំពះដែលជាអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្មែរនៅក្នុងការគួរសមគ្នានោះហាក់ដូចជាមិនសូវមានការនិយមដូចពេលមុនទៀតឡើយ ជាពិសេសចំពោះមន្រ្តីរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនដែលបង្ហាញវត្តមានរបស់ខ្លួននៅតាមបណ្តាញផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានជាដើម។
លោក នង កាឌីណាល់ មានប្រសាសន៍ដូច្នេះថា ៖ «ពេលដែលគាត់ចូលប្រជុំ ឬមួយសិក្ខាសាលា ឃើញភាគច្រើនពួកគាត់ចាប់ដៃគ្នា ប៉ុន្តែខ្មែរនិងខ្មែរទេ។ ឃើញនៅតាមកញ្ចក់ទូរទស្សន៍ ជាពិសេសឃើញតាមរូបភាពកាសែតអីហ្នឹង ឃើញអ៊ីចឹងដែរ»។
បុរសវ័យ ៥៥ឆ្នាំ ឈ្មោះ សុខ ចំរើន ជាប្រជាពលរដ្ឋនៅស្រុកល្វាឯម ខេត្តកណ្តាល បានមានប្រសាសន៍ពីបញ្ហានេះថា ៖ «ខ្ញុំនៅពីក្មេង ខ្ញុំឃើញទម្លាប់គេសំពះច្រើនជាងចាប់ដៃ ខ្ញុំនៅជនបទ មិនសូវមានអ្នកណាធ្វើការអីប៉ុន្មានទេ ខ្ញុំរស់នៅជនបទ ខ្ញុំឃើញបញ្ហាគេសំពះច្រើនជាងចាប់ដៃ។ ឪពុកម្ដាយខ្ញុំក៏ច្រើនតែណែនាំថា «ថោកអីនឹងដៃ ថ្លៃអីនឹងមាត់» ពេលដែលជួបគេ សំពះសួរគេទៅ ហើយចេញមកវិញជម្រាបលាគ្នាទៅ»។
នៅក្នុងបញ្ហានេះដែរ នាយករងវិទ្យាល័យព្រះបិតាឯករាជ្យ ក្នុងស្រុកគងពិសីរបស់ខេត្តកំពង់ស្ពឺ ឈ្មោះ ឌៀប គា ដែលមានវ័យជិត ៥០ឆ្នាំទៅហើយនោះ ក៏បានសម្តែងនូវការព្រួយបារម្ភថា ការសំពះរបស់ខ្មែរអាចនឹងឈានទៅរកការបាត់រូបរាង ប្រសិនបើមិនមានការយកចិត្តទុកដាក់ ឲ្យទាន់ពេលវេលានោះទេ។ លោក ឌៀប គា នាយករងវិទ្យាល័យព្រះបិតាឯករាជ្យ ក៏បានឲ្យដឹងទៀតថា លោកក៏មានការមិនពេញចិត្តចំពោះការគួរសមគ្នា ដោយការចាប់ដៃនេះដែរ។
លោក ឌៀប គា មានប្រសាសន៍ដូច្នេះថា ៖ «ទង្វើបែបហ្នឹង ខ្ញុំគិតថាហាក់ដូចជាមិនល្អទេ។ អត់ល្អដោយសារថា នេះមិនមែនជាទំនៀមទម្លាប់ស្វាគមន៍តាមរបៀបខ្មែរ វាជាទំនៀមទម្លាប់ស្វាគមន៍បែបបរទេសទៅវិញ»។
លោក អ៊ីវ ច័ន ដែលមាននាទីជាប្រធានវិទ្យាស្ថានភាសាជាតិនៃរាជបណ្ឌិតសភាកម្ពុជា ដែលបានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់បណ្ឌិតផ្នែកប្រវត្តិសាស្រ្តនៅអតីតសហភាពសូវៀត ហើយដែលបានធ្វើការស្រាវជ្រាវពីបញ្ហាប្រវត្តិសាស្រ្តនេះអស់រយៈពេល ២០ឆ្នាំទៅហើយនោះ បានឲ្យដឹងថា ៖ «ខ្ញុំក៏មានការព្រួយបារម្ភដែរចំពោះប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់របស់ខ្មែរយើងដែលទាក់ទងនឹងផ្នែកសីលធម៌... ការគោរពចាស់ទុំព្រឹទ្ធបុរស បងប្អូនអីអ៊ីចឹង ព្រោះអាហ្នឹងវាជាការមួយ ដែលធ្វើឲ្យយើងអាចរស់នៅដោយសុខដុមជាមួយគ្នា»។
ទាក់ទងទៅនឹងបញ្ហានេះដែរ លោក វង្ស ឯមសំអាន បណ្ឌិតផ្នែកសង្គមវិជ្ជាពីប្រទេសជប៉ុនតាំងពីឆ្នាំ២០០២ ហើយដែលបច្ចុប្បន្នលោកក៏ជាអ្នកស្រាវជ្រាវ ព្រមទាំងជាសាស្រ្តាចារ្យផ្នែកសង្គមវិជ្ជានៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញផងដែរនោះ បានឲ្យដឹងថា ៖ «បើសិនជាយើងនាំគ្នាធ្វើយ៉ាងនេះយូរៗទៅ វានឹងបាត់បង់ជារៀងរហូតតែម្ដង ព្រោះថាអ្នកជំនាន់ថ្មី នឹងយកអ្វីដែលថ្មីយកមកបញ្ចូលក្នុងសង្គមខ្មែរកាន់តែច្រើន។ ដូច្នេះខ្ញុំបារម្ភណាស់ ចំពោះការបាត់បង់វប្បធម៌ដែលដូនតាបន្សល់ទុក ព្រោះដូនតាទម្រាំតែធ្វើអ្វីដែលបានទុកមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ មិនដឹងជាគាត់ត្រូវការពេលវេលាប៉ុន្មានទម្រាំយើងក្លាយជាទម្លាប់»។
ជាមួយគ្នានេះផងដែរ រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ លោកស្រី ម៉ិញ កុសនី ក៏បានសម្តែងនូវការព្រួយបារម្ភចំពោះបញ្ហានេះដែរ ដោយលោកស្រីបន្ទោសថា ការថយចុះនៃការសំពះរបស់ខ្មែរ គឺដោយសារតែប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយមួយចំនួនមិនបានយកចិត្តទុកដាក់ពីបញ្ហានេះ។
លោកស្រី ម៉ិញ កុសនី មានប្រសាសន៍ដូច្នេះថា ៖ «ខាងទូរទស្សន៍គេគិតតែរឿងបញ្ហាពាណិជ្ជកម្មរកលុយចូលជាធំ ក្នុងការផ្សព្វផ្សាយពីរឿងបញ្ហាពិធីទំនៀមទម្លាប់សំពះរបស់ខ្មែរ ហាក់បីដូចជាគេមិនយកចិត្តទុកដាក់។ ចាក់នៅពេលដូចថា ម៉ោង ១០-១១យប់ បានគាត់ចាក់»។
ទាក់ទងនឹងការរិះគន់នេះ អគ្គនាយកទូរទស្សន៍ជាតិកម្ពុជា លោក កឹម គុណវឌ្ឍន៍ បានមានប្រសាសន៍ថា ៖ «ខ្ញុំគិតថាមិនតិចទេ អត្រាផ្សាយរៀងរាល់ថ្ងៃ»។
រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា លោក ម៉ក់ វ៉ាន់ បានបញ្ជាក់ឲ្យដឹងបន្ថែមផងដែរថា ៖ «កម្មវិធីសិក្សាយើងឲ្យក្មេងចេះគួរសម ចេះគោរពចេះអីហ្នឹងយើងមាន»។
ការសំពះរបស់ខ្មែរនេះ បណ្ឌិតផ្នែកប្រវត្តិសាស្រ្ត លោក អ៊ីវ ច័ន ដដែល បានឲ្យដឹងថា៖ «យើងមានប្រពៃណីគោរពចាស់ទុំហ្នឹង តាំងពីខ្មែរយើងមានកំណើតមក មានប្រពៃណីវប្បធម៌ផ្ទាល់ខ្លួន។ ខ្ញុំយល់ថាមុននឹងវាចូលមក ព្រោះកាយវិការនេះវាមាន ចំពោះស្រទាប់ប្រជាជនដែលគាត់អត់ទទួលវប្បធម៌ អរិយធម៌ពីក្រៅ»។
សូមបញ្ជាក់ផងដែរថា ខ្មែរមានរបៀបសំពះរបស់ខ្លួនជាច្រើនបែប។
លោកស្រី កែវ ណារុំ អ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកសិល្បៈវប្បធម៌ខ្មែរតាំងពីឆ្នាំ១៩៨០ រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ បានឲ្យដឹងតាមរយៈការរកឃើញរបស់លោកស្រីដូច្នេះថា ៖ «ដៃបន្ទូលទី១ យើងលើកបន្ទូលទៅលើ ទូលទៅលើវត្ថុសក្តិសិទ្ធិ យើងយកមេដៃទាំងពីរផ្គុំ ផ្គុំហើយ យកមេដៃដាក់កន្លែងប្រជុំចិញ្ចើម ទី២ដៃបង្គំ គឺដាក់ថ្វាយបង្គំគឺយើងគោរពចំពោះអ្នកមានគុណ យើងយកមេដៃដាក់លើចុងច្រមុះ ទី៣ យើងហៅដៃសំពះ យើងយកដៃយើងហ្នឹងសំពះនៅចន្លោះ ចង្កា និងចុងច្រមុះ ទី៤ ហៅថាដៃខមាទោសគឺ សុំទោស យើងយកមេដៃដាក់ត្រឹមដើមទ្រូង មួយទៀតយើងហៅថា ដៃប្រណម មានទម្រង់ដូចទេពប្រណម»។
អ្នកប្រាជ្ញខ្មែរខ្លះបានទទួលស្គាល់ថា ការរាក់ទាក់គ្នារបស់ខ្មែរ ដោយការចាប់រលាក់ដៃតាមបែបអឺរ៉ុបនោះមិនមែនជាការទទួលដោយចៃដន្យនោះទេ គឺដោយសារការទទួលឥទ្ធិពលមកពីខាងក្រៅ ដែលបានជះចូលក្នុងសង្គមកម្ពុជាតាំងពីច្រើនឆ្នាំកន្លងមកហើយ។
អនុប្រធានរាជបណ្ឌិតសភាកម្ពុជា លោក រស់ ចន្រ្តាបុត្រ ដែលបានទទួលសញ្ញាបត្របណ្ឌិតពីទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ហើយដែលបានធ្វើការស្រាវជា្រវពីបញ្ហាវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយតាំងពីឆ្នាំ១៩៧៨ មកបានឲ្យដឹងតាមរយៈការសិក្សារបស់លោកបណ្ឌិតនាពេលកន្លងមកដូច្នេះថា៖ «បើយើងនិយាយឲ្យចំ គឺថាយើងបានទទួលឥទ្ធិពលហ្នឹងមកពីបារាំង ពីអាណាព្យាបាលបារាំង»។
ក្នុងគំនិតដើម្បីអភិរក្សប្រពៃណីសំពះនេះ គ្រូឧទ្ទេសមជ្ឈមណ្ឌលគរុកោសល្យភូមិភាគបាត់ដំបង លោក សោម កិត្យាសីហ៍ បានអំពាវនាវថា ៖ «ម្នាក់ៗត្រូវតែភ្ញាក់រឭកឡើង ចូលរួមថែរក្សានូវរាល់មរតកដ៏ថ្លៃថ្លា ដែលបុព្វបុរសយើងបានបង្កើតមក។ បើសិនជាយើងមិនបានយកចិត្តទុកដាក់ថែរក្សាការពារទេ យើងគិតថា ទៅអនាគតជាតិខ្មែរយើងនឹងមិនអាចរុងរឿងបានទេ ដែលធ្វើឲ្យពិភពលោកគេលែងស្គាល់ខ្មែរ»។
បណ្ឌិតផ្នែកប្រវត្តិសាស្រ្ត លោក អ៊ីវ ច័ន និងបណ្ឌិតផ្នែកសង្គមវិជ្ជាយល់ស្របគ្នាថា ដើម្បីឲ្យខ្មែរមានទម្លាប់នៅក្នុងការសំពះដែលជាអត្តសញ្ញាណរបស់ជាតិខ្មែររីកស្រស់បំព្រងឡើងវិញនោះ គឺត្រូវចាប់ផ្តើមចេញពីការអប់រំនៅតាមគ្រួសារនិងនៅតាមសាលា ហើយជាពិសេសនោះ គឺត្រូវចាប់ផ្តើមពីមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់ជាមុនសិនដើម្បីជាគំរូសម្រាប់យុវវ័យជំនាន់ក្រោយ៕