អ្នកច្បាប់សិទ្ធិមនុស្ស៖ លោក ហ៊ុន សែន បង្កើនយុទ្ធនាការយកច្បាប់ជាអាវុធ បង្ក្រាបសំឡេងប្រឆាំង
2023.01.02
រូប៖ ហ្វេសប៊ុកគណបក្សភ្លើងទៀន និងលោក ហ៊ុន សែន
ខណៈឆ្នាំចាស់ផ្លាស់ចូលឆ្នាំថ្មី គណបក្សកាន់អំណាចកាន់តែបង្កើនយុទ្ធនាការកំទេចសំឡេងប្រឆាំងតាមរយៈការប្រើច្បាប់ និងតុលាការជាអាវុធ ។
អ្នកឃ្លាំមើលការអនុវត្តច្បាប់នៅកម្ពុជាមើលឃើញថា កម្ពុជាក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក នាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដោយយកច្បាប់ជាធំ (Rule of Law) កាន់តែធ្លាក់ចុះខ្សោយ ហើយការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដោយយកច្បាប់តុលាការជាឧបករណ៍ (Rule by Law) កាន់តែមានសន្ទុះខ្លាំងឡើងគួរឱ្យព្រួយបារម្ភ។
តើការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដោយយកច្បាប់ជាធំ និងការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដោយយកច្បាប់ជាឧបករណ៍ ខុសប្លែកគ្នាបែបណា?
វិបត្តិនយោបាយ និងបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សកាន់តែមានកំដៅខ្លាំង ស្របពេលឆ្នាំថ្មី ឆ្នាំ២០២៣រំកិលចូលមកដល់។ គណបក្សកាន់អំណាច បានបង្កើនយុទ្ធនាការថ្មីមួយកំរិតទៀត ក្នុងការបង្ក្រាបអ្នករិះគន់ នោះគឺការកំទេចបក្សប្រឆាំងទាំងផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ ទាំងផ្នែកនយោបាយ ដោយប្រើច្បាប់ជាអាវុធ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានគំរាមរឹបអូសយកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់បុគ្គលទាំងឡាយណាដែលហ៊ានរិះគន់ ថាមានការលួចបន្លំសន្លឹកឆ្នោត។
លោក ហ៊ុន សែន៖ «ថា អាណានិយាយចោរ គឺប្ដឹងអាហ្នឹង អត់មានទុកទេពីថ្ងៃណេះទៅ។ ឥឡូវឮថា [លោក សុន ឆ័យ ប្ដឹងទៅឧទ្ធរណ៍] ប្ដឹងឡើងទៅសាទុក្ខហើយ។ ខាងគណបក្សប្រជាជនអត់ត្រូវការប្ដឹងសាទុក្ខទេ ព្រោះប្ដឹងបានតាមបំណងហើយ។ ឥឡូវឧទ្ធរណ៍ចេញម៉ោ កាត់ឱ្យយើងបាន៤.០០០.០០០ (បួនពាន់លាន) រៀល ហើយ ឱ្យតែតុលាការកាត់ហើយ រឹបអូសយកតែម្ដងកុំឆ្ងល់ពេក។ ដាក់ដេញថ្លៃទៀត លក់ទៀត»។
រឹបអូសទ្រព្យសម្បត្តិសមតាមបំណងយកមកដាក់លក់ដេញថ្លៃ ដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន លើកឡើងនេះ គឺលោកសំដៅដល់ផ្ទះសម្បែងរបស់លោក សុន ឆ័យ អនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន ដែលតុលាការបង្គាប់ឱ្យរឹបអូសយកទៅសងជំងឺចិត្តគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតក្នុងបណ្ដឹងបរិហារកេរ្តិ៍ ប្រឆាំង លោក សុន ឆ័យ។
សម្រាប់អតីតនាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ យូមែន រ៉ៃតិ៍ វ៉ច្ឆ (Human Rights Watch) ទទួលបន្ទុកតំបន់អាស៊ី លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍ (Brad Adams) បណ្ដឹងបរិហារកេរ្តិ៍ប្រឆាំងលោក សុន ឆ័យ គឺជាឧទាហរណ៍មួយនៃករណីជាក់ស្ដែងជាច្រើនទៀត ដែលមេបក្សកាន់អំណាចប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធច្បាប់កម្ពុជា ជាអាវុធ ដើម្បីបំបាត់បក្សប្រឆាំង និងអ្នករិះគន់។
លោកថា រដ្ឋអំណាចកម្ពុជាតែងព្យាយាមបង្ហាញថា ពួកគេធ្វើអ្វីៗស្របតាមច្បាប់ទាំងអស់ ប៉ុន្តែស្របនោះគឺស្របតាមទម្រង់ច្បាប់ រីឯគតិច្បាប់វិញ ខ្លឹមសារជាច្រើន ផ្ទុយពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស។
លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍៖ «នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន មានរដ្ឋសភាដែលគ្មានសមាជិកបក្សប្រឆាំង។ សូម្បីតែនៅអាណត្តិមុនៗក៏ដោយ គឺលោក ហ៊ុន សែន អាចបញ្ជាឱ្យសមាជិករដ្ឋសភាពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បង្ហាញខ្លួនពេលណាក៏បាន ហើយគំរាមកំហែងសមាជិកបក្សប្រឆាំងតាមអំពើចិត្ត។ មើលតែពីសម្បកក្រៅ គេឃើញថា រដ្ឋសភាមានការបោះឆ្នោតបោះអីអ៊ីចឹងមែន ដើម្បីអនុម័តច្បាប់នានាដោយផ្អែកតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ តាមនីតិវិធីត្រឹមត្រូវ។ បើនិយាយពីពិធីការ និងទម្រង់បែបបទ គឺថាធ្វើត្រឹមត្រូវតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញហើយ ប៉ុន្តែចំពោះខ្លឹមសារ និងពាក្យពេចន៍ដែលសរសេរក្នុងច្បាប់នោះវិញ វាមិនស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញទេ។ នោះហើយ គឺល្បែងល្បិចនៃការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដោយយកច្បាប់ជាឧបករណ៍ ពោលអ្នកលេងតែងប្រឹងសម្ដែងឱ្យគេឃើញថា ពួកគេកំពុងធ្វើអ្វីៗគ្រប់បែបយ៉ាងដោយយកច្បាប់ជាធំ តែមែនទែនទៅមិនមែនទេ»។
ច្បាប់សភាមួយចំនួនដែលផ្ទុយពីស្មារតីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឬច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ ត្រូវបានអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្ស នៅកម្ពុជាកត់ត្រាទុក និងស្នើសុំកែលំអ។ ច្បាប់ទាំងនោះរួមមាន៖ ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ច្បាប់ស្ដីពីអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល ច្បាប់ស្ដីពីសហជីព ច្បាប់ស្ដីពីវិធានការទប់ស្កាត់ការឆ្លងរាលដាលនៃជំងឺកូវីដ-១៩ ច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មច្បាប់គណបក្សនយោបាយ និងច្បាប់បោះឆ្នោត ជាដើម។ ច្បាប់ទាំងនេះរឹតត្បិតសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយ។ ហើយមនុស្សមួយចំនួនត្រូវបានចាប់ដាក់គុករួចទៅហើយ។
ឧទាហរណ៍៖ តុលាការបានប្រើច្បាប់ស្ដីពីវិធានការទប់ស្កាត់ការឆ្លងរាលដាលនៃជំងឺកូវីដ-១៩ កាត់ទោសមនុស្សដាក់គុកមួយចំនួន បន្ទាប់ពីពួកគេបញ្ចេញមតិទាក់ទងនឹងជំងឺកូវីដ។
ជាក់ស្ដែង កាលពីខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ តុលាការក្រុងភ្នំពេញបានកាត់ទោសអ្នកចិញ្ចឹមមាន់ម្នាក់ឈ្មោះ នី ណាក់ ឱ្យជាប់ពន្ធនាគារ ១៨ខែ ពីបទញុះញង់ឱ្យមានភាពវឹកវរដល់សង្គម ក្រោយពីលោកបង្ហោះសារថា លោកនឹងទិញម៉ាស់ពាក់ឱ្យមាន់របស់លោក ហើយនឹងស្នើសុំច្បាប់ធ្វើទ្រុងឱ្យមាន់ ក្នុងស្ថានភាពអាសន្ននៃជំងឺកូវីដ១៩។
សម្រាប់ច្បាប់បោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រវិញ ច្បាប់នេះបានរឹតបន្តឹងសេរីភាពបំពេញការងាររបស់អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល ដោយផាកពិន័យធ្ងន់រហូតឈានដល់បិទអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលណា ដែលហ៊ានរិះគន់ និងនិយាយមិនល្អពីគណបក្សនយោបាយ ដែលរដ្ឋអំណាចយល់ថា ជាការប្រមាថ។
ច្បាប់នេះក៏គាបសង្កត់ ចាប់បង្ខំគណបក្សនយោបាយឱ្យទទួលយកលទ្ធផលបោះឆ្នោតក្រោយការបោះឆ្នោតម្ដងៗផងដែរ។ បក្សណាមួយហ៊ានតវ៉ាប្រឆាំងលទ្ធផលបោះឆ្នោត អាសនៈសភារបស់បក្សនោះនឹងត្រូវដកហូតទៅចែកឱ្យបក្សដទៃ។
ច្បាប់នេះក៏ អនុញ្ញាតឱ្យកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធចូលរួមឃោសនាឱ្យគណបក្សនយោបាយទៀតផង។ មន្ត្រីសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតនៃអង្គការខុមហ្វ្រែល (COMFREL) លោក កន សាវាង្ស រិះគន់ថា ការអនុញ្ញាតឱ្យកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធអាចចូលរួមឃោសនាឱ្យគណបក្សនយោបាយធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ការបោះឆ្នោត។
លោក កង សាវាង្ស៖ «អភិបាលខេត្តកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ មន្ត្រីរាជការ មន្ត្រីតុលាការហ្នឹង លោកអាចមានសិទ្ធិដាក់ច្បាប់ពិសេស ចូលរួមឃោសនា ចូលរួមដង្ហែបក្សអីជាដើមហ្នឹង សួរថា តម្លៃនិងតួនាទីរបស់គាត់ [វាមានទំនាស់ផលប្រយោជន៍] ទោះបីគាត់សុំច្បាប់ក៏ដោយ ប៉ុន្តែសម្រាប់យើងៗឃើញថា វានៅតែជះឥទ្ធិពលទៅដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ដែលម្ចាស់ឆ្នោតហ្នឹង»។
ឧទាហរណ៍មួយទៀតនៃការប្រើច្បាប់ជាឧបករណ៍ គឺការអនុវត្តច្បាប់ស្ដីពីវិសោធនកម្មច្បាប់ ស្ដីពីច្បាប់គណបក្សនយោបាយ ក្នុងការរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងហាមមន្ត្រីគណបក្សនេះចំនួន១១៨រូប មិនឱ្យធ្វើនយោបាយរយៈពេល៥ឆ្នាំ ហើយបិទផ្លូវតវ៉ា។
លោកមេធាវី ជួង ជូងី បញ្ជាក់ថា ការធ្វើច្បាប់ហាម មិនឱ្យមានការប្ដឹងឧទ្ធរណ៍នេះ វាបំពានលើគោលការណ៍ទទួលបានយុត្តិធម៌ក្នុងការជំនុំជម្រះធានាដោយរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
លោក ជួង ជូងី៖ «ក្នុងរឿងព្រហ្មទណ្ឌ ទោះសាលដីកាតុលាការកំពូលស្ថាពរ ក៏ច្បាប់អនុញ្ញាតឱ្យគេប្ដឹងសើរើបានដែរ។ ដូចគ្នាដែរ នៅក្នុងរឿងក្ដីរដ្ឋប្បវេណី ទោះជារឿងក្ដីហ្នឹងចូលជាស្ថាពរ សាលដីកាតុលាការកំពូលចូលជាស្ថាពរក៏ដោយ ក៏ផ្លូវច្បាប់អនុញ្ញាតឱ្យភាគី ដែលមិនសុខចិត្តហ្នឹង ប្រើសិទ្ធិប្ដឹងទាមទារឱ្យជំនុំជម្រះសាឡើងវិញដែរ។ ប៉ុន្តែ សាលដីកាតុលាការកំពូលនេះ គឺបំពារ បំពានមែនទែន បិទផ្លូវតវ៉ាតែម្ដង មិនឱ្យនរណាមួយតវ៉ាបានទេ ប្រសិនបើនរណាមួយតវ៉ា តុលាការកំពូលគេថាប្រឆាំងនឹងសេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការ នឹងមានការដាក់ទោសតទៅទៀត។ នេះគឺជាសេចក្ដីសម្រេច ដែលផ្ដល់ភាពឈឺចាប់បំផុត សម្រាប់ថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ»។
គិតត្រឹមឆ្នាំ២០១៩ មកដល់ចុងឆ្នាំ២០២២ តុលាការបានប្រើប្រាស់ក្រមព្រហ្មទណ្ឌជាឧបករណ៍ ចាប់បក្សប្រឆាំង អ្នកសារព័ត៌មាន សកម្មជនការពារសិទ្ធិមនុស្សនិងបរិស្ថាន និងពលរដ្ឋ ដែលសំដែងមតិ ដាក់គុកមិនតិចជាង ១០០នាក់នោះទេ។
យុទ្ធនាការកំទេចបក្សប្រឆាំងកាន់តែមានសន្ទុះខ្លាំងឡើងនៅអំឡុងចុងឆ្នាំ២០២២។ បក្សកាន់អំណាចត្រូវបានគេមើលឃើញថា កំពុងប្រើប្រាស់ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ និងតុលាការជាអាវុធ ដើម្បីបំបាក់ស្មារតី និងធ្វើឱ្យបក្សប្រឆាំងពិការទាំងផ្លូវនយោបាយ ទាំងមធ្យោបាយហិរញ្ញវត្ថុ។ ជាក់ស្ដែង គឺករណីអនុប្រធានបក្សភ្លើងទៀន លោក សុន ឆ័យ ដែលរងការប្ដឹងពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគ.ជ.ប ពីបទបរិហារកេរ្តិ៍ តាមមាត្រា៣០៥នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ ក្រោយលោក សុន ឆ័យ រិះគន់ថា ការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់អាណត្តិទី៥ កន្លងទៅ មានការលួចបន្លំ សន្លឹកឆ្នោត។
អ្វីដែលកន្ត្រាក់អារម្មណ៍សហគមន៍ជាតិ និងអន្តរជាតិខ្លាំងក្នុងសំណុំរឿងនេះ គឺការណ៍ដែលតុលាការបង្គាប់ឱ្យលោក សុន ឆ័យ សងសំណងជំងឺចិត្តទៅស្ថាប័នទាំងពីនេះ ជាទឹកប្រាក់ចំនួនជាង ១លានដុល្លារអាមេរិក។ តុលាការបានបង្គាប់ឱ្យរឹបអូសអចលនទ្រព្យរបស់ លោក សុន ឆ័យ ពីរកន្លែង គឺនៅក្រុងភ្នំពេញ និងនៅខេត្តសៀមរាប។
លោក សុន ឆ័យ នៅតែប្រកាន់ជំហរថា អ្វីដែលលោកនិយាយគឺជាការបញ្ចេញមតិ ដូចអ្នកសង្កេតការណ៍ដទៃទៀតដែរ។ លោកថា ការបង្គាប់ឱ្យលោកបង់ប្រាក់ដ៏ច្រើនសន្ធឹកនេះ គឺហាក់មានគម្រោងការគិតទុកជាមុន ដើម្បីរឹបអូសទ្រព្យសម្បត្តិរបស់លោក និងមានផែនការជាមុន។
លោក សុន ឆ័យ៖ ហាក់ដូចជាការមានគម្រោងរួចជាទៅហើយ កាត់សេចក្ដីចប់សព្វគ្រប់ គេនឹងរឹបអូសទ្រព្យសម្បត្តិដែលខ្ញុំមានបន្តិចបន្តួចដូចជាផ្ទះដែលខ្ញុំរស់នៅនេះ ហើយហ្នឹងកូនផ្ទះមួយនៅក្នុងខេត្តសៀមរាប។
ប៉ុន្តែសម្រាប់បក្សកាន់អំណាចដែលតែងតែឈ្នះក្ដីក្នុងសំណុំនយោបាយវិញ សេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការ គឺជាការអនុវត្តច្បាប់ដ៏ត្រឹមត្រូវ។ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា លោក សុខ ឥសាន យល់ថា ចំនួនទឹកប្រាក់ជាង ១លានដុល្លា ដែលតុលាការបង្គាប់ឱ្យលោក សុន ឆ័យ បង់សងជំងឺចិត្តទៅគណបក្សរបស់លោក និងគ.ជ.បនោះ ហាក់នៅតិចនៅឡើយទេ។
លោក សុខ ឥសាន៖ «អាហ្នឹងអ៊ីចឹង មិនអាចយក១លាន (លុយ១លានដុល្លារ) មកលុបលាងកិត្តិយស សេចក្ដីថ្លៃថ្នូរដែលបានបាត់បង់កន្លងមកបានទេ។ សុន ឆ័យ ខ្លាំងលើសអ្នកណាទាំងអស់ អាហ្នឹងហើយជានយោបាយអត្តឃាតខ្លួនឯង កុំបន្ទោសគេអ្នកដទៃ កុំបន្ទោសដើមបណ្ដឹង។
កុំបន្ទោសដើមបណ្ដឹងដែលលោក សុខ ឥសាន ផ្ដាំទៅលោក សុន ឆ័យ នោះគឺជាគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត។
លោក សុខ ឥសាន ដែលមានប្រសាសន៍ថា ប្រាក់សំណងជំងឺចិត្តជាង ១លានដុល្លាដែលតុលាការបង្គាប់ឱ្យលោក សុន ឆ័យ សងនោះ ហាក់នៅស្ទើរផងនោះ ប្រហែលជាលោកមិនដឹងទេថា ក្រមព្រហ្មទណ្ឌកម្ពុជាឆ្នាំ២០១០ មាត្រា៣០៥ ដែលតុលាការប្រកាសយោងនៅក្នុងសាលក្រមនោះ មិនមានចែងអំពីប្រាក់សំណងជំងឺចិត្តបែបនេះទេ។
មាត្រា៣០៥ និយាយតែពីការផាកពិន័យ ដែលមានចំនួនទឹកប្រាក់ត្រឹម ១០០.០០០ (មួយសែន) រៀល ទៅ១០.០០០០ (ដប់លាន) រៀល ឬស្មើប្រមាណ២៥ (ម្ភៃប្រាំ) ទៅ ២.៥០០ (ពីពាន់ប្រាំរយ) ដុល្លា សម្រាប់បទល្មើសបរិហារកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈ ប៉ុន្តែមិនឃើញមានបញ្ញត្តិបង្គាប់ឱ្យសងសំណងជំងឺចិត្តនោះទេ។
ទោះជាយ៉ាងណា អ្នកច្បាប់ថា បើទោះជាចៅក្រមអាចមានឆន្ទានុសិទ្ធិ ក្នុងការបង្គាប់ឱ្យភាគីចាញ់ក្ដីក្នុងបទបរហារកេរ្ដិ៍សងសំណងជំងឺចិត្តដល់ភាគីរងគ្រោះក្ដី ក៏ចំនួនទឹកប្រាក់សំណងជំងឺចិត្តនោះ ត្រូវតែសមរម្យ និងសមាមាត្រ ពោលគឺចៅក្រមមិនអាចចេះតែយល់ព្រមតាមការទាមទារតាមទំនើងចិត្តរបស់ដើមបណ្ដឹង ដែលអះអាងថា ខ្លួនបានរងគ្រោះដោយសំដីនិយាយនោះឡើយ។ ពោលគឺតុលាការត្រូវតែពិនិត្យពិច័យឱ្យបានម៉ត់ចត់ ថាតើបុគ្គល ឬស្ថាប័នដែលអះអាងថា ខ្លួនខូចខាតដោយសារពាក្យសំដី ឬការផ្សព្វផ្សាយណាមួយនោះ ពិតជាខូចខាត ឬប៉ះពាល់កិ្តយសមែនឬទេ បើប៉ះពាល់ ប៉ះពាល់ ឬខូចខាតកេរ្តិ៍ឈ្មោះនោះដោយរបៀបណា ទើបចៅក្រមត្រូវគណនាចំនួនទឹកប្រាក់ឱ្យសមមាត្រ ឬសមរម្យតាមការខូខាតនោះ។ អ្នកសង្កេតការណ៍ដែលតាមដានសំណុំរឿងបរិហារកេរ្តិ៍ប្រឆាំងលោក សុន ឆ័យ មានការពិបាកទទួលយកបានចំពោះចំចំនួនទឹកប្រាក់សំណងជំងឺចិត្តដ៏ច្រើនសន្ធឹក មិនសមមាត្រនោះ។ លើសពីនេះ សំដីរបស់លោក សុន ឆ័យ ដែលនាំទៅដល់ការប្ដឹងផ្ដល់ពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគ.ជ.ប នោះ អនុធានបក្សភ្លើងទៀនរូបនេះ មិនបាននិយាយដល់ឈ្មោះស្ថាប័នទាំងពីរនេះទេ។
តាមបទសម្ភាសន៍របស់លោក សុន ឆ័យ ដែលភាគីដើមចោទយកមកដាក់បន្ទុកនោះ គេមិនបានឮលោក សុន ឆ័យ និយាយដល់ឈ្មោះគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ថា ជាអ្នកលួចបន្លំសន្លឹកឆ្នោតនោះទេ។
លោក សុន ឆ័យ៖ «ហើយអ្វីដែលពលរដ្ឋលោកខំតស៊ូឆន្ទៈរបស់លោកហើយត្រូវបានគេលួចបន្លំ ឬបំបាត់នោះវានៅសល់ប៉ុណ្ណឹង ហើយបើយើងមិនយកតើវាបានអីដើម្បីទុកនៅតាមមូលដ្ឋាន ដើម្បីឱ្យពលរដ្ឋសង្ឃឹមពឹងពាក់បាននោះ។ ដូចខ្ញុំប្រៀបធៀបនឹងចោរលួចគោអញ្ចឹង ចោរលួចគោអស់បី [ក្បាល] ហើយ នៅសល់ពីរ តើយើងឱ្យចោរមកលួចពីរទៀតឬអី? មាននរណាធ្វើបែបហ្នឹងកើត? មិនទទួលស្គាល់ការបោះឆ្នោតនេះទេ វាមិនសេរី មិនយុត្តិធម៌ ហើយវាមិនឆ្លុះបញ្ចាំងឆន្ទៈពលរដ្ឋ»។
អ្នកច្បាប់សិទ្ធិមនុស្ស លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍ ថា ទាំងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ទាំងគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត គឺជាស្ថាប័ន។ លោកថា ប្រទេសភាគច្រើនលើលោកនេះ គេមិនឱ្យស្ថាប័នមានសិទ្ធិប្ដឹងពីបទបរិហារកេរ្តិ៍អីនោះឡើយ ពីព្រោះស្ថាប័នមិនមានអ្វីត្រូវឈឺចាប់នោះទេ។
លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍៖ «ក្នុងផ្លូវច្បាប់ ស្ថាប័នមិនមែនជាមនុស្សទេ ដូច្នេះវាមិនមានកិត្តិយសកេរ្ដ៍ឈ្មោះអីដែលត្រូវខូចខាតនោះទេ។ បណ្ដឹងរបស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតនេះ គឺគ្រាន់តែបង្ហាញឱ្យគេឯងដឹងថា ស្ថាប័នមួយនេះគឺជាដៃជើងរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោតមួយនេះ មិនឆ្លាតគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការចៀសវាងមិនគេមើលឃើញថា ខ្លួនជាផ្នែកមួយនៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ពួកគេពិតជាល្ងង់ នៅពេលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាប្រាប់ឱ្យធ្វើអីមួយ ពួកគេក៏ធ្វើតាម ។ សំណុំរឿងនេះគឺជារឿងនយោបាយទាំងស្រុង។ លោក សុន ឆ័យ ថ្លែងការណ៍ដោយផ្អែកលើភស្តុតាងនូវភាពមិនប្រក្រតីមួយចំនួនដែលគេឃើញមាននៅលើបណ្ដាញសារព័ត៌មានជាសាធារណៈរួចទៅហើយ។ មួយវិញទៀត លំហសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិវាទូលំទូលាយណាស់ នៅពេលអ្នកធ្វើកិច្ចការទាក់ទងនឹងរឿងនយោបាយ។ ដូច្នេះអ្នកនយោបាយ និងស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធនយោបាយ ដឹងហើយថា ខ្លួននឹងប្រឈមជាមួយការរិះគន់។ នោះហើយគឺជាតម្លៃដែលពួកត្រូវលះបង់ក្នុងការបំពេញការងារទាក់ទងនឹងការបោះឆ្នោត។
លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍ បន្តថា ការណ៍ដែលតុលាការបង្គាប់ឱ្យលោក សុន ឆ័យ សងជំងឺចិត្តជាងមួយលានដុល្លាទៅគណបក្សកាន់អំណាច និងគជប ទាំងគ្មានច្បាប់អនុញ្ញាតបែបនេះផងនោះ គឺជារឿងហួសហេតុ។ លោកថា នេះគឺជាឧទាហរណ៍នៃការកាត់សេចក្ដីដ៏អយុតិ្តធម៌ទាំងននលគកមួយទៀតរបស់តុលាការកម្ពុជាដែលលម្អៀងទៅគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍៖ «នេះគឺជាការអនុវត្តច្បាប់ខុស។ បើសិនជាអ្នកក្រឡេកមើលប្រទេសប្រកាន់ប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដ មនុស្សនិយាយតែបែបហ្នឹងញឹកញាប់ណាស់។ ពួកគេរិះគន់រដ្ឋាភិបាល ឬ រិះគន់ស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត រិះគន់គណបក្សនយោបាយ ឬបេក្ខជន ដោយមិនមានការប្ដឹងផ្ដល់ពីទោសព្រហ្មទណ្ឌឡើយ»។
លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍ បញ្ជាក់ថា ប្រសិនបើមាននរណាម្នាក់ចង់ប្ដឹងពីបទបរិហារកេរ្តិ៍ ដូចករណីប្ដឹងលោក សុន ឆ័យ អ៊ីចឹង ស្ថាប័នយុត្តិធម៌ត្រូវធានាថា លោក សុន ឆ័យ ទទួលបានការជំនុំជម្រះក្ដីដោយយុត្តិធម៌ ផ្អែកតាមបទបញ្ញត្តិដែលស្របតាមច្បាប់អន្តរជាតិ ដែលកម្ពុជាទទួលយកជាច្បាប់ជាតិ។
លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍៖ «ហើយពិនិត្យមើល ថា តើការទាមទារសំណងជំងឺចិត្តនូវចំនួនណាមួយនោះវាច្រើនពេកទេ... (ហាហា) ១លានដុល្លារសម្រាប់ការបញ្ចេញមតិបែបនោះ វាហួសហេតុ មិនសមហេតុផលទាល់តែសោះ។ នៅប្រទេសបារាំងរឿងក្ដីក្ដាំបរិហារកេរ្តិ៍រវាងលោក សម រង្សី និងលោក ហ៊ុន សែន តុលាការបារាំងបង្គាប់ឱ្យលោក សម រង្សី បង់សំណងជំងឺចិត្តតែ ១យូរ៉ូប៉ុណ្ណោះ ស្ទើរតែអត់សោះ។ នៅពេលមិនមានច្បាប់តម្រូវឱ្យបង់១លានដុល្លាបែបនេះ ហើយតុលាការបង្គាប់ឱ្យបង់បែបនោះ ពិតណាស់វាខុសច្បាប់។ ខ្ញុំមិនយល់ទាល់តែសោះថា ហេតុអ្វីបានជាពួកគេធ្វើរឿងល្ងង់ៗបែបនេះទៅកើត។ ពីព្រោះវាបង្ហាញឱ្យគេឯងឃើញថា នេះជាទង្វើនយោបាយយ៉ាងច្បាស់ក្រឡែត។ វាពិតហើយ គោលដៅនៃការប្ដឹងលោក សុន ឆ័យ នេះគឺធ្វើឱ្យលោក សុន ឆ័យ មិនអាចចូលរួមធ្វើនយោបាយបាន ប៉ុន្តែការទាមទារ និងការសម្រេចរឹបអូសយកផ្ទះនិងដីពីរកន្លែងរបស់គាត់ គឺជារឿងគួរខ្ពើមរអើម និងអាក្រក់ខ្លាំងណាស់។ ពួកគេអះអាងថា អ្វីៗធ្វើទៅតាមច្បាប់តែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែវាជាច្បាប់អយុត្តិធម៌ ហើយករណីនេះហើយ គឺជាឧទាហរណ៍ដ៏ល្អបំផុតនៃការប្រើប្រាស់ច្បាប់ជាអាវុធ»។
ច្បាប់គឺជាអាវុធមុខពីរ ពោលគឺនៅពេលប្រទេសមួយប្រើច្បាប់ដើម្បីជ្រោងទង់យុត្តិធម៌ និងការពារសិទ្ធិមនុស្ស គេឱ្យឈ្មោះប្រទេសនោះថា មានការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដោយយកច្បាប់ជាធំ (Rule of Law)។ ការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដោយយកច្បាប់ជាធំ គឺរដ្ឋាភិបាលគោរពច្បាប់ដែលផ្ដល់សិទ្ធិសេរីភាពដល់ពលរដ្ឋ។ ចំណែកឯការគ្រប់គ្រងរដ្ឋដោយយកច្បាប់ជាឧបករណ៍ (Rule by Law) វិញ គឺមេដឹកនាំត្រួតត្រាលើពលរដ្ឋដោយប្រើច្បាប់ជាឧបករណ៍។ រដ្ឋាភិបាលដែលយកច្បាប់ជាឧបករណ៍ ឬជាអាវុធ គឺជាមេដឹកនាំគាបសង្កត់អ្នករិះគន់ បំបិទសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋ និងបក្សប្រឆាំង ដើម្បីពង្រឹងអំណាចរបស់ខ្លួន។
យោងតាមរបត់នយោបាយ និងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញឥតស្រាកស្រាន្តលើបក្សប្រឆាំង អ្នកច្បាប់សិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ លោក ប្រ៊េដ អាដាមស៍ ព្យាករណ៍ថា ចូលឆ្នាំថ្មីឆ្នាំ២០២៣ ខាងមុខនេះ កម្ពុជាក្រោមការដឹកនាំរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ក៏នឹងនៅតែមានទំនោរឆ្ពោះទៅរកការដឹកនាំរដ្ឋដោយយកច្បាប់ ឬតុលាការជាអាវុធ (weaponizing the laws) ដើម្បីផលប្រយោជន៍នយោបាយបន្តទៀត៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។
អត្ថបទពេញនិយម
RFA
- ក្រសួងមហាផ្ទៃបញ្ជាក់ថា កូនមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ដែលបើកឡានបុកមនុស្សស្លាប់ពីរនាក់ នៅអូស្ត្រាលីនោះ គឺឈ្មោះ ឌឿន ឧត្ដមសេនីយ៍
- ក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជាគ្រោងធ្វើបេសកកម្មដើរគោះទ្វាររកវិនិយោគិននៅអាមេរិកជាថ្មី
- លោក ហ៊ុន សែន បង្កើនការគំរាមកំហែងឆ្លងដែនលើអ្នករិះគន់
- លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត ប្រតិកម្មអ្នករិះគន់ព្រឹត្តិការណ៍ Gumball 3000
- សមត្ថកិច្ចម៉ាឡេស៊ីចាប់ពលករខ្មែរម្នាក់ពាក់ព័ន្ធរិះគន់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា