រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិកតាមរយៈមូលនិធិឯកអគ្គរដ្ឋទូតសម្រាប់ការអភិរក្សវប្បធម៌ នៃស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំក្រុងភ្នំពេញ បានផ្ដល់ជំនួយជាច្រើនលានដុល្លារក្នុងពេលកន្លងមក សម្រាប់ការជួសជុល និងអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌កម្ពុជា ដែលក្នុងនោះរួមមានការជួសជុលប្រាង្គប្រាសាទនានា ការចុះបញ្ជីវត្ថុបុរាណខ្មែរ និងការការពារការនាំចេញដោយខុសច្បាប់នូវវត្ថុបុរាណខ្មែរទៅសហរដ្ឋជាដើម។
ក្នុងឆ្នាំ២០០៣ រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក និងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងការហាមប្រាមការនាំចូលវត្ថុបុរាណខ្មែរដោយខុសច្បាប់ទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក ហើយកិច្ចព្រមព្រៀងនោះ បានបន្តក្នុងរយៈពេលប្រាំឆ្នាំម្ដង គឺឆ្នាំ២០០៨ ឆ្នាំ២០១៣ និងឆ្នាំ២០១៨។ សហរដ្ឋអាមេរិក បានចាត់ទុកការការពារបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ខ្មែរ មានសារសំខាន់ និងបង្ហាញពីការគោរពរបស់ខ្លួន ចំពោះកេរដំណែលវប្បធម៌ខ្មែរ។ ក្រៅពីកិច្ចព្រមព្រៀងក្នុងការការពារវត្ថុបុរាណខ្មែរ រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏បានផ្ដល់ថវិកាជាច្រើនលានដុល្លារអាមេរិក ក្នុងការអភិរក្ស និងជួសជុលប្រាសាទមួយចំនួននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
អ្នកស្រី នន សុរីមាស មន្ត្រីជំនាញផ្នែកគ្រប់គ្រងគម្រោង និងកម្មវិធីរបស់ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំក្រុងភ្នំពេញ បានប្រាប់អាស៊ីសេរីថា រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈកម្មវិធីមូលនិធិឯកអគ្គរដ្ឋទូត ដើម្បីអភិរក្សវប្បធម៌របស់ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជា បានផ្ដល់ថវិកាប្រមាណជិត ៤,៥លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងការជួយអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ខ្មែរ ដែលក្នុងនោះ ទឹកប្រាក់ប្រមាណជាង ៣លានដុល្លារអាមេរិក ត្រូវបានប្រើប្រាស់ក្នុងការអភិរក្ស និងជួសជុលប្រាសាទភ្នំបាក់ខែង ដែលស្ថិតនៅជិតប្រាសាទអង្គរវត្ត ក្នុងខេត្តសៀមរាប។ អ្នកស្រីបន្តថា ក្រៅពីការអភិរក្សប្រាសាទភ្នំបាក់ខែង និងការអភិរក្សសំលៀកបំពាក់របស់ជនរងគ្រោះសម័យខ្មែរក្រហមនៅក្នុងសារមន្ទីរទួលស្លែង រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏បានជួយដល់គម្រោងអភិរក្សវប្បធម៌ផ្សេងទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានគម្រោងសរុបប្រមាណ ៣៥គំរោង ក្នុងនោះមានដូចជា ការជួយអភិរក្សប្រាសាទភ្នំហាន់ជ័យក្នុងខេត្តកំពង់ចាម ប្រាសាទភ្នំដារក្នុងខេត្តតាកែវ ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារក្នុងខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ការចុះបញ្ជីវត្ថុបុរាណខ្មែរ របាំប្រពៃណីខ្មែរ និងគម្រោងផ្សេងៗ ជាច្រើនទៀត។ សហរដ្ឋអាមេរិក ក៏បានជួយបណ្ដុះបណ្ដាលមន្ត្រីអនុវត្តច្បាប់ និងមន្ត្រីជំនាញ ក្នុងការបង្ក្រាបបទល្មើសបេតិកភណ្ឌផងដែរ៖ « ការអភិរក្សសម្បត្តិវប្បធម៌ គឺជាការបង្ហាញនូវការគោរពយ៉ាងជ្រាលជ្រៅរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកចំពោះបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ខ្មែរ។ ការដើរតួនាទីឈានមុខ នៅក្នុងការខិតខំអភិរក្សបេតិកភណ្ឌរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក បានបង្ហាញនូវការគោរពយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ ចំពោះវប្បធម៌ដ៏ទៃ។ បុគ្គលិកកម្មករភាគច្រើនដែលធ្វើការនៅការដ្ឋាន គឺជាជនជាតិខ្មែរ ដែលពួកគេពិតជាមានមោទនភាព នៅក្នុងការអភិរក្សប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសកម្ពុជា ក៏ដូចជាប្រាង្គប្រាសាទតាមរយៈការងាររបស់ពួកគេផងដែរ » ។
អ្នកស្រីឱ្យដឹងថា ការអភិរក្សប្រាសាទភ្នំបាក់ខែង ចែកចេញជាប្រាំដំណាក់កាល ដែលក្នុងនោះមានដំណាក់កាលនៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវ និងការអភិរក្សជាបន្ទាន់នៃផ្នែកខ្លះនៃតួប្រាសាទ ដោយប្រើប្រាស់សម្ភារៈ និងវត្ថុទំនើប និងបុរាណ។ ការអភិរក្ស និងជួសជុលប្រាសាទភ្នំបាក់ខែង បានប្រើប្រាស់កម្លាំងកម្មករ និងអ្នកជំនាញក្នុងស្រុកប្រមាណ ១០០នាក់។
អ្នកស្រី ជាម ផល្លី ស្ថាបត្យករជាន់ខ្ពស់ និងជាអ្នកសម្របសម្រួលគម្រោងគាំពារអភិរក្សនិងជួសជុលប្រាសាទនៃអង្គការមូលនិធិប្រាសាទពិភពលោក (World Monument Fund) នៅកម្ពុជា បានប្រាប់អាស៊ីសេរីថា អង្គការមូលនិធិប្រាសាទពិភពលោក បានទទួលថវិកាសម្រាប់ជួសជុលប្រាសាទភ្នំបាក់ខែង ពីមូលនិធិឯកអគ្គរដ្ឋទូតសម្រាប់ការអភិរក្សវប្បធម៌ របស់ស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជា ដែលមានទឹកប្រាក់ជាង ៣លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយគម្រោងជួសជុលផ្នែកខាងកើតរបស់ប្រាសាទនេះបានបញ្ចប់ទាំងស្រុង ដោយប្រើរយៈពេលប្រមាណជា ១៥ឆ្នាំ គឺចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៤ រហូតដល់ឆ្នាំ២០១៩៖ « យើងបានរៀបថ្មដែលជ្រុះហ្នឹង យើងបានរៀបឡើងទៅវិញ ពង្រឹងដោយប្រើថ្មបាយក្រៀមថ្មី ដើម្បីឱ្យគ្រឹះផ្នែកខាងជ្រុងរឹងមាំឡើងវិញ យូរអង្វែង ហើយក៏មានបន្ថែមការបញ្ចៀសទឹកភ្លៀង ព្រោះធម្មតាទឹកគឺ ជាមូលហេតុដែលធ្វើឱ្យប្រាសាទហ្នឹងងាយរលំខូចខាតដែរ។ អ៊ីចឹងយើងបានប្រើសម្ភារៈទំនើបការពារជម្រាបទឹកហ្នឹង។ យើងត្រូវថែមសម្ភារៈថ្មី ទំនើបទៅតាមបច្ចេកវិជ្ជាហ្នឹង ដើម្បីជួយឱ្យប្រាសាទហ្នឹង កាន់តែរឹងមាំយូរអង្វែងសំរាប់មនុស្សជំនាន់ក្រោយបានឃើញ និងសិក្សារៀនសូត្រ » ។
អ្នកស្រី ជាម ផល្លី បន្តទៀតថា បន្ទាប់ពីការងារជួសជុលតួប្រាសាទផ្នែកខាងកើត បានចប់សព្វគ្រប់ហើយ អង្គការមូលនិធិប្រាសាទពិភពលោក នឹងចាប់ផ្ដើមបន្តជួសជុលនូវតួប្រាសាទផ្នែកខាងលិចទៀត ដោយមិនបានរង់ចាំពីថវិកាពីមូលនិធិឯកអគ្គរដ្ឋទូតនៃស្ថានទូតអាមេរិកនោះទេ ដោយប្រើប្រាស់នូវថវិកាដែលខ្លួនទទួលបានតាមរយៈស្ថាប័នឯកជន និងសប្បុរសជនផ្សេង។ អ្នកស្រីបន្តថា ថវិកាសម្រាប់ប្រើប្រាស់ក្នុងការជួសជុលផ្នែកខាងលិចនេះគឺអាចប្រើប្រាស់ប្រមាណជា ៤លានដុល្លារ ដើម្បីបញ្ចប់គម្រោងផ្នែកខាងលិចទាំងស្រុង៖ « រយៈពេល១៥ឆ្នាំផ្នែកខាងកើតយើងបានប្រើប្រាស់ពេលវេលាយូរ ពីព្រោះយើងមិនទាន់បានយល់ដឹងអំពីបច្ចេកទេស។ ដល់ពេលឥឡូវនេះមានន័យថា យើងស្ទាត់ជំនាញតែម្ដង យើងយល់ដឹងទាំងអស់ អ៊ីចឹងហើយយើងមិនប្រើពេលវេលា សិក្សាស្រាវជ្រាវអីបន្តទៀតទេ ព្រោះយើងយល់ហើយ។ អ៊ីចឹងយើងប្រើរយៈពេលតែពី ៧ ទៅ ៨ឆ្នាំទេ ហើយយើងនឹងគ្រោងចំណាយថវិកាប្រមាណ ៤លានដុល្លារ ដើម្បីបញ្ចប់ផ្នែកខាងលិចហ្នឹងចាស៎ » ។
ប្រាសាទភ្នំបាខែងជាប្រភេទប្រាសាទបុរាណខ្មែរ ដែលបានកសាងឡើងនៅចុងសតវត្សទី៩ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទយសោវរ្ម័ន (៨៨៩-៩១០)។ ប្រាសាទនេះឋិតនៅលើកំពូលភ្នំបាក់ខែងតាមផ្លូវទៅកាន់ក្រុងអង្គរធំ និងជាទីដ៏ពេញនិយមសម្រាប់ភ្ញៀវទេសចរជាតិ និងអន្តរជាតិទៅគយគន់ទេសភាពដ៏ប្រណីតនៅតំបន់អង្គរ និងទស្សនាព្រះអាទិត្យរះ និងអស្ដង្គត។ ប្រាសាទនេះត្រូវបានអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រចាត់ទុកថាជាមូលដ្ឋានដ៏សំខាន់ក្នុងការកសាងប្រាសាទផ្សេងៗ ទៀតនៅក្នុងតំបន់អង្គរ។
ទន្ទឹមនឹងការផ្ដល់ថវិកាសម្រាប់ការអភិរក្ស និងជួសជុលប្រាង្គប្រាសាទមួយចំនួននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា សហរដ្ឋអាមេរិក ក៏បានផ្ដល់ថវិកាជាច្រើនម៉ឺនដុល្លារដល់ការអភិរក្សសំលៀកបំពាក់ជនរងគ្រោះក្នុងរបបខ្មែរក្រហមនៅសារមន្ទីរទួលស្លែងផងដែរ។
អ្នកស្រី ខូ ចិន្តា ប្រធានផ្នែកអភិរក្សនៃសារមន្ទីរទួលស្លែង បានប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិក តាមរយៈមូលនិធិឯកអគ្គរដ្ឋទូត បានផ្ដល់ថវិកាឱ្យសារមន្ទីរទួលស្លែងប្រមាណ ៥ម៉ឺនប្រាំពាន់ (៥៥.០០០) ដុល្លារអាមេរិក ក្នុងការអភិរក្ស និងការការពារការខូចខាតនៃសំលៀកបំពាក់របស់ជនរងគ្រោះ ដែលបានជាប់ឃុំនៅក្នុងសារមន្ទីរទួលស្លែងក្នុងរបបវាលពិឃាដខ្មែរក្រហម។ អ្នកស្រីបន្តថា គម្រោងនេះ មានសារសំខាន់ណាស់សម្រាប់ការងារអភិរក្ស ហើយគម្រោងនេះបានបញ្ចប់ទៅនៅដើមឆ្នាំ២០១៩ នេះ។ អ្នកស្រីបញ្ជាក់ថា ក្រុមការងារអភិរក្សរបស់អ្នកស្រី បានទទួលការបណ្ដុះបណ្ដាលពីអ្នកជំនាញជនជាតិអាមេរិក ក្នុងការងារនេះ ឱ្យស្របទៅតាមស្តង់ដារក្នុងការប្រមូល ការចុះបញ្ជីសារពើពន្ធ និងការថែរក្សាទុកនូវបំណែកខោអាវចាស់ៗ របស់ជនរងគ្រោះក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម៖ «រាល់វាយនភណ្ឌទាំងអស់ដែលមានក្នុងសារមន្ទីរហ្នឹង កាលពីមុនឡើយយើងអត់ទាន់មានការអភិរក្ស ឬក៏ការទុកដាក់ឱ្យវាមានតាមស្តង់ដារនៅឡើយទេ គឺពួកយើងត្រូវធ្វើការចុះលេខ ដើម្បីឱ្យដឹងពីស្ថានភាពផ្ទាល់របស់វាយនភណ្ឌទាំងអស់ផងថា វាមានការខូចខាតដល់កម្រិតណា។ នៅដំណាក់កាលទីមួយហ្នឹង យើងធ្វើការអភិរក្សទៅលើខោអាវណា ដែលមានការមានការខូចខាតខ្លាំង ហើយយើងធ្វើការសង្គ្រោះបន្ទាន់ Total all ( ចំនួនសរុប ) វា ៦៥កេស » ។
អ្នកនាំពាក្យស្ថានទូតអាមេរិក អ្នកស្រី អ៊ីមមីលី ហ្សីប៊ឺក (Emily Zeeberg) ថ្លែងប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិក បានសម្រេចយល់ព្រមផ្តល់កញ្ចប់ថវិកាបន្ថែមថ្មីដល់សារមន្ទីរទួលស្លែង ដើម្បីបន្តការងាររបស់ខ្លួន ហើយស្ថានទូតអាមេរិក និងក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ នឹងធ្វើពិធីប្រកាសជាផ្លូវការក្នុងការបន្តគម្រោងនេះនៅដើមឆ្នាំក្រោយ។
លោក ប្រាក់ សុណ្ណារ៉ា រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ បានប្រាប់អាស៊ីសេរីថា គម្រោងមូលនិធិអភិរក្សឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិក បានផ្ដល់ជំនួយ និងការបណ្ដុះបណ្ដាលដល់ការថែរក្សា និងអភិរក្សវប្បធម៌ខ្មែរ ដែលក្នុងនោះផ្ដល់ជំនួយបច្ចេកទេស និងថវិកាក្នុងការជួសជុល និងថែរក្សាប្រាសាទមួយចំនួននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា៖ « មាន MoU ជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិកហ្នឹង គឺការទប់ស្កាត់វត្ថុបុរាណខ្មែរដែលទៅក្រៅប្រទេសដោយខុសច្បាប់។ ជំនួយហ្នឹងយើងតែងបានទទួលជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដែលសហរដ្ឋអាមេរិក បានជួយមកដល់វិស័យអភិរក្ស បេតិកភណ្ឌជាតិរបស់កម្ពុជា។ ឆ្នាំកន្លងមកនេះ យើងបានទទួលជំនួយទាក់ទងនឹងការអភិរក្សសំលៀកបំពាក់ជនរងគ្រោះនៅសារមន្ទីរទួលស្លែងជាដើម។ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការដែលយើងមានជាមួយ MoU នេះ វាមានសារៈសំខាន់។ វត្ថុបុរាណខ្មែរដែលយកចេញទៅសហរដ្ឋអាមេរិក ក្នុងពេលកន្លងមកហ្នឹង ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកហ្នឹង ជួយយើងក្នុងការទប់ស្កាត់ ក្នុងការឃាត់ក្នុងការចាប់ និងជួយផ្នែកផ្លូវច្បាប់ ដើម្បីបញ្ជូនវត្ថុបុរាណខ្មែរ ត្រឡប់មកកម្ពុជាវិញ តាមរយៈសហប្រតិបត្តិការដែលមាន » ។
ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៩៧ មក រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក និងក្រសួងវប្បធម៌ បានស្របស្រួល និងធ្វើកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ ក្នុងការផ្ដល់មកឱ្យកម្ពុជាវិញនូវវត្ថុបុរាណខ្មែរជិត៣០មុខ ដែលត្រូវបានលួចយកចេញពីប្រទេសកម្ពុជា និងធ្វើចរាចរដោយខុសច្បាប់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ការបញ្ជូនត្រឡប់មកវិញ នូវវត្ថុបុរាណទាំងនេះពីសហរដ្ឋអាមេរិក ត្រូវបានធ្វើឡើងតាមរយៈរដ្ឋាភិបាលអាមេរិក ស្ថាប័ន សារមន្ទីរ និងដោយបុគ្គលផ្ទាល់។ ក្នុងចំណោមវត្ថុបុរាណទាំងនោះមានដូចជា រូបសំណាកពលរាម ដែលសាងសង់ឡើងដោយថ្មភក់ ត្រូវបានផ្តល់មកឱ្យកម្ពុជាវិញដោយសារមន្ទីរ ណតុន ស៊ីមម៉ន (Norton Simon Museum) ក្នុងឆ្នាំ២០១៤ រូបសំណាកហនុមាន ដែលធ្វើពីថ្មភក់ ត្រូវបានផ្ដល់ដោយសារមន្ទីរសិល្បៈ គ្លីវីលែន (Cleveland Museum of Art) ក្នុងឆ្នាំ២០១៥ និងរូបសំណាកដងខ្លួនព្រះរាម ដែលធ្វើពីថ្មភក់ ត្រូវបានផ្ដល់ដោយសារមន្ទីរសិល្បៈដិនវើរ (Denver Art Museum) ក្នុងឆ្នាំ២០១៦ ជាដើម។
ឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិកប្រចាំកម្ពុជា លោក ប៉ាទ្រីក មើហ្វី (Patrick Murphy) កាលពីពេលថ្មីៗ នេះ បានជួបជាមួយរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ អ្នកស្រី ភឿង សកុណា ដោយលើកឡើងពីភាពជោគជ័យ និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងកម្ពុជាក្នុងការអភិរក្សបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌ដ៏សំបូរបែបរបស់កម្ពុជា ដែលរួមមានការជួសជុល អភិរក្សប្រាសាទបុរាណខ្មែរ និងការបញ្ជូនត្រឡប់មកឱ្យកម្ពុជាវិញនូវវត្ថុបុរាណខ្មែរ ដែលត្រូវបានរត់ពន្ធដោយខុសច្បាប់ទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងពេលអតីតកាល៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។