អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិ យូមែន រ៉ៃតស៍ វ៉ច្ឆ (Human Rights Watch) អំពាវនាវដល់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាឱ្យកែលម្អសេចក្តីព្រាងច្បាប់ ស្តីពី កិច្ចគាំពារជនមានពិការភាព ដោយធ្វើយ៉ាងណាឱ្យវាធានាបាននូវសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះជនពិការ ជាពិសេស គឺអនុលោមតាមអនុសញ្ញាអន្តរជាតិ ស្តីពី សិទ្ធិជនពិការ (CRPD) ដែលកម្ពុជាបានផ្តល់សច្ចាប័ន តាំងពីឆ្នាំ២០១២ មក។
អង្គការអន្តរជាតិដដែលនេះទទួលស្គាល់ថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះមានគោលដៅបង្កើតក្របខណ្ឌច្បាប់សម្រាប់សិទ្ធិជនពិការ ប៉ុន្តែវាមិនបានឈរលើមូលដ្ឋានសិទ្ធិមនុស្សទាំងស្រុងនោះទេ។ យូមែន រ៉ៃតស៍ វ៉ច្ឆ ពិនិត្យឃើញថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះប្រើប្រាស់ភាសាដែលគាំទ្រដល់ការមាក់ងាយប្រឆាំងនឹងជនពិការ ជាជាងការធានាបាននូវឱកាសស្មើគ្នាក្នុងការអប់រំ ការងារ ការធ្វើដំណើរ សេវាកម្មច្បាប់ និងសង្គម ព្រមទាំងការរស់នៅដោយឯករាជ្យរបស់ជនពិការ។ ជាឧទាហរណ៍ និយមន័យដ៏ហួសសម័យនៃពិការភាព និងភាសាគ្រោតគ្រាត ដូចជា វិបល្លាស ខូចខាត ឬខុសប្រក្រតី ជាដើម ដែលទាំងនេះមានន័យថា ជនពិការត្រូវការការព្យាបាល ឬធ្វើអ្វីមិនកើតយ៉ាងដូច្នេះដែរ។ ចំណែកការបែងចែកប្រភេទជនពិការវិញនេះបង្កើតជាការរើសអើង និងកាត់ផ្តាច់ជនពិការមួយចំនួនពីការរស់នៅដោយឯករាជ្យ ឬទទួលបានជំនួយសមរម្យជាដើម។
អ្នកឯកទេសផ្នែកសិទ្ធិជនពិការនៃអង្គការ យូមែន រ៉ៃតស៍ វ៉ច្ឆ អ្នកស្រី គ្រីទី សារម៉ា (Kriti Sharma) មានប្រសាសន៍ក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍នៅថ្ងៃទី២៧ ខែមេសាថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគួរតែដល់ពេលដើរចេញពីប្រព័ន្ធបែបរំលោភបំពាន និងកាត់ផ្តាច់ជនពិការហើយ ហើយគួរងាកទៅកសាងប្រព័ន្ធមួយដែលផ្តោតលើកិច្ចគាំទ្រ និងឯករាជ្យភាពសម្រាប់ជនពិការវិញ។ អ្នកស្រីបន្តថា បើសេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះត្រូវបានកែលម្អឱ្យស្របទៅតាមបទដ្ឋានអន្តរជាតិ នោះរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានឹងបោះជំហានដ៏ធំធេងឆ្ពោះទៅរកការធានានូវសិទ្ធិស្មើភាពគ្នា និងកិច្ចគាំពារសង្គមដ៏រឹងមាំសម្រាប់ពលរដ្ឋកម្ពុជាច្រើននាក់ដែលមានពិការភាព។ អ្នកស្រី គ្រីទី សារម៉ា សង្កត់ធ្ងន់ថា អង្គការសហប្រជាជាតិ ម្ចាស់ជំនួយ និងភាគីទាំងឡាយដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការតាក់តែងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីអំពីជនពិការនេះ គួរតែទាមទារឱ្យមានសេចក្តីព្រាងចុងក្រោយមួយដែលអនុលោមតាមអនុសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិជនពិការ។
ឆ្លើយតបនឹងកង្វល់របស់អង្គការ យូមែន រ៉ៃតស៍ វ៉ច្ឆ នេះ មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្រសួងសង្គមកិច្ច អតីតយុទ្ធជន និងយុវនីតិសម្បទា អះអាងថា ក្រសួងបានពិចារណាគ្រប់ទិដ្ឋភាពទាក់ទងនឹងការតាក់តែងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះ។
រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងសង្គមកិច្ច និងជាអគ្គលេខាធិការក្រុមប្រឹក្សាសកម្មភាពជនពិការលោក ឯម ច័ន្ទមករា ប្រាប់អាស៊ីសេរីថា ក្រសួងបានបើកឱ្យមានការផ្តល់យោបល់ពីស្ថាប័នជាតិ និងអន្តរជាតិ ព្រមទាំងជនពិការផ្ទាល់ ក្នុងដំណើរការតាក់តែងសេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះ៖ « អ្វីដែលជាការលើកឡើង ជាការព្រួយបារម្ភរបស់គាត់ យើងស្វាគមន៍ ប៉ុន្តែខ្ញុំអត់ដឹងថា គាត់ព្រួយបារម្ភទៅលើចំណុចអ្វី ពីព្រោះនៅក្នុងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះ គឺយើងបានយកធាតុចូលឯកសារធំៗច្រើនណាស់ យកមកបញ្ចូលគ្នា។ ទីមួយ ច្បាប់ចាស់ដែលយើងបានអនុម័តដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់តាំងពីឆ្នាំ២០០៩ ទីពីរអនុសញ្ញាសិទ្ធិជនពិការ ទីបីយុទ្ធសាស្ត្រ Incheon ធ្វើឱ្យសិទ្ធិក្លាយជាការពិត ហើយទីបួនផែនការយុទ្ធសាស្ត្រជាតិស្តីពីពិការភាពឆ្នាំ២០១៩ - ២០២៣»។
លោក ឯម ច័ន្ទមករា ឱ្យដឹងទៀតថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់ទីមួយ មានទាំងអស់ ១០ ជំពូក ចែកជា ៧៤ មាត្រា ប៉ុន្តែអាចនឹងមានការថែមថយខ្លះទៀតនៅពេលខាងមុខ បន្ទាប់ពីឆ្លងកាត់ការពិភាក្សាក្នុងជំហានបន្ទាប់។ លោកថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះកំពុងស្ថិតនៅក្នុងដៃក្រុមការងារបច្ចេកទេសនៅឡើយ ហើយត្រូវប្រមូលធាតុចូលពីគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធ ដូចជា ស្ថាប័នរដ្ឋ អង្គការសង្គមស៊ីវិល ជនពិការ និងលិខិតូបករណ៍អន្តរជាតិទាំងឡាយទាក់ទងនឹងសិទ្ធិជនពិការ។ មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្រសួងសង្គមកិច្ចរូបនេះអះអាងទៀតថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះរួមបញ្ចូលនូវទិដ្ឋភាពជាច្រើនទាក់ទងនឹងការលើកកម្ពស់សិទ្ធិ និងអត្ថប្រយោជន៍ផ្សេៗរបស់ជនពិការ៖ « ច្បាប់ថ្មីនេះ គឺផ្តល់ផលប្រយោជន៍ច្រើនសម្រាប់ជនមានពិការភាព ទាំងផ្នែកសង្គមកិច្ច ផ្នែកអប់រំ ការងារ សិល្បៈ វប្បធម៌ នយោបាយ សាសនា ការលម្ហែរ ជាដើម គឺយើងត្រូវបានរាប់បញ្ចូល។ ជាពិសេសការផ្ដល់នូវការបង្កលក្ខណៈងាយស្រួល ដែលយើងឱ្យឈ្មោះថ្មីថាផាសុខសមរម្យ អាហ្នឹងបកជាភាសាអង់គ្លេសទៅថា ជា Accessibility ។ សម្រាប់ជនមានពិការភាពហ្នឹង គឺយើងត្រូវបានរាប់បញ្ចូលគិតនៅក្នុងសេក្ដីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះទាំងអស់ » ។
អង្គការសង្គមស៊ីវិលក្នុងស្រុកដែលបានចូលរូមក្នុងដំណើរតាក់តែងសេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះដែរ ទទួលស្គាល់ថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះមានចំណុចលម្អិតច្រើនជាងច្បាប់ចាស់ ប៉ុន្តែក៏នៅមានចំណុចខ្លះដែលត្រូវកែលម្អដែរ។
នាយិកាអង្គការជនពិការកម្ពុជា (CDPO) អ្នកស្រី ម៉ាក់ ម៉ូលីកា មានប្រសាសន៍ថា យន្តការជួយដល់ជនពិការនៅក្នុងស្ថានភាពអាសន្ន មិនទាន់បានចែងច្បាស់នៅឡើយក្នុងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះ។ អ្នកស្រីចង់ឱ្យរដ្ឋាភិបាលបញ្ចូលចំណុចនេះ និងចែងឱ្យបានលម្អិត ព្រោះជនពិការជាក្រុមពលរដ្ឋងាយរងគ្រោះជាងគេនៅក្នុងស្ថានភាពអាសន្ន តួយ៉ាង ករណីជំងឺរាតត្បាតកូវីដ-១៩ ជាដើម។ ក្រៅពីនេះ អ្នកស្រីជំរុញឱ្យរដ្ឋាភិបាលទទួលយកអនុសាសន៍ល្អៗរបស់អង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិ ដើម្បីធ្វើឱ្យសេចក្តីព្រាងច្បាប់ថ្មីនេះកាន់តែមានខ្លឹមសារល្អប្រសើរ៖ « ជំងឺកូវីដនេះ ឥលូវថាទៅហួសចុះ យើងមិនទាន់បានអនុម័តច្បាប់ថ្មី ប៉ុន្តែបើយើងអាចរំពឹងទុកហ្នឹង គឺបានន័យថាការស្ដារលទ្ធភាពជនមានពិការភាពហ្នឹង។ អ៊ីចឹងហើយរដ្ឋាភិបាលគួរតែគិតកន្លែងចំណុចហ្នឹងអាចដាក់ជាអាទិភាពស្តារឡើងវិញជីវភាពរស់នៅសម្រាប់ជនពិការ បន្ទាប់ពីកូវីដនេះ។ ហើយខ្ញុំគិតថា យើងគួរតែដាក់នៅក្នុងហ្នឹង ( សេចក្តីព្រាងច្បាប់ ) តែម្ដង ដើម្បីចេញជាយន្ដការអ្វីមួយ ព្រោះធម្មតាពាក្យថាស្តារឡើងវិញ ទម្រាំតែជីវភាពពួកគាត់ប្រសើរឡើង វាអាចស៊ីពេលយូរ » ។
ស្ថិតិរបស់ក្រសួងសង្គមកិច្ច ឱ្យដឹងថា ជនមានពិការភាពនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា មានជាង ៥ សែននាក់ ដោយរាប់បញ្ចូលទាំងកុមារផងដែរ។ ក្នុងចំណោមជនពិការទាំងនេះ អ្នកធ្វើការងារតាមក្រសួងស្ថាប័នរដ្ឋ មានប្រមាណ ៤ ពាន់នាក់ អ្នកធ្វើការក្នុងក្រុមហ៊ុនឯកជនជាង ៣ពាន់នាក់ ហើយពួកគាត់មួយចំនួនទៀតធ្វើការផ្នែកសិល្បៈតន្ត្រី ម៉ាស្សា តម្បាញ និងធ្វើវត្ថុកែឆ្នៃដោយដៃជាដើម៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។