ក្នុងឆ្នាំ២០២១ ដែលជិតផុតទៅហើយនេះ សិទ្ធិសេរីភាពពលរដ្ឋនៅតែស្ថិតក្រោមការរឹតត្បិតពីសំណាក់អាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាលឯកបក្ស។ ក្រុមអ្នកសិទ្ធិមនុស្សជាតិ អន្តរជាតិអ្នកវិភាគនយោបាយ និងអ្នកសកម្មការងារសង្គមមើលឃើញថា សិទ្ធិចូលរួមនយោបាយរបស់ពលរដ្ឋបានធ្លាក់ដុនដាបកាន់តែខ្លាំង ដែលសូម្បីព្រះសង្ឃព្រះពុទ្ធសាសនាក៏ត្រូវចាត់ទុកជាគោលដៅក្នុងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ដោយសារតែការអនុវត្តសិទ្ធិសេរីភាព ដែលធានាដោយច្បាប់បន្ថែមទៀត។
មកដល់ចុងឆ្នាំ២០២១នេះ ព្រះសង្ឃក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាបានក្លាយជាផ្ទាំងស៊ីបថ្មីសម្រាប់អាជ្ញាធររបបឯកបក្ស ចាត់វិធានការ ចោទប្រកាន់តាមផ្លូវតុលាការ និងតាមចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ ដោយសារតែចូលរួមសកម្មភាពសង្គម ការពារបរិស្ថាន និងនយោបាយ។
ព្រះតេជព្រះគុណ បូរ បេត កំពុងភៀសព្រះកាយនៅប្រទេសស្វីស (Switzerland) ព្រះអង្គមានថេរដីកាថា សកម្មជនសង្គម និងនយោបាយ ដែលភៀសខ្លួនទៅដល់ក្រៅប្រទេសហើយ ក៏នៅតែត្រូវចាប់បញ្ជូនត្រឡប់ទៅទទួលទោសនៅកម្ពុជាវិញ។ ព្រះតេជព្រះគុណបន្តថា សម្រាប់ព្រះអង្គផ្ទាល់ អាជ្ញាធរថៃបានឃាត់ព្រះកាយព្រះអង្គដោះស្បង់ចីវរ បំណងចាប់បញ្ជូនទៅកម្ពុជាវិញដែរ៖ «គឺអាត្មាតែងរិះគន់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន ការដឹកនាំរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន ដើរដល់បន្ទាត់ក្រហម ធ្វើអោយសង្គមកាន់តែអាក្រក់ទៅៗ។ បិទសិទ្ធិនយោបាយ បិទសិទ្ធិពលរដ្ឋ ក្នុងការសម្រេចចិត្តធ្វើនយោបាយពិសេសទាក់ទិននឹងព្រះសង្ឃ ចាប់ព្រះសង្ឃដាក់ពន្ធនាគារ ផ្សឹកព្រះសង្ឃ ព្រមានព្រះសង្ឃ ចង់ឱ្យលោក ហ៊ុន សែន ដើរទៅតាមបន្ទាត់មួយតាមព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលជាទ្រឹស្ដីល្អហ្នឹង គាត់អត់អាចធ្វើតាមឱវាទ ដែលព្រះសង្ឃបានជួយណែនាំទេ បែរទៅជាគាត់ថា យើងហ្នឹងជាអ្នករិះគន់ទៅវិញ រហូតដល់គាត់ក៏ប្ដឹងទៅអាជ្ញាធរ ឱ្យអាជ្ញាធរថៃចាប់ចង់បញ្ជូនអាត្មាទៅស្រុកខ្មែរវិញ»។
ព្រះតេជព្រះគុណ បូរ បេត មានព្រះជន្ម ៣៥ វស្សា បានបួសរៀនបម្រើព្រះពុទ្ធសាសនាតាំងពីព្រះជន្ម ១៣ វស្សា។ ជាកូនកសិករក្រីក្រនៅខេត្តកំពង់ធំ ក្នុងភូមិដាច់ស្រយាលជាប់តំបន់ព្រៃឡង់ និងធ្លាប់ឃើញការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ ការឃុបឃិតគ្នារវាងអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន និងឈ្មួញ បានជំរុញទឹកចិត្តព្រះសង្ឃអង្គនេះឱ្យឈឺឆ្អាលការងារការពារធនធានធម្មជាតិ ទាមទារយុត្តិធម៌សង្គម និងសកម្មភាពនយោបាយនានា ដោយរំពឹងថា នឹងមានការផ្លាស់ប្ដូរ ដែលអាចធ្វើឱ្យជីវភាពរបស់ពលរដ្ឋ និងគ្រួសារព្រះតេជគុណបានគ្រាន់បើជាងពេលបច្ចុប្បន្ន។ ការចូលរួមការតវ៉ាទាមទារឱ្យដោះលែងលោក រ៉ុង ឈុន ដែលជាប់ឃុំព្រោះឈឺឆ្អាលរឿងព្រំដែនបានក្លាយជាដើមចមដែលអាជ្ញាធរតាមចាប់ព្រះកាយព្រះអង្គ។ ព្រះតេជព្រះគុណបានគេចព្រះកាយទៅប្រទេសថៃ និងទទួលបានសិទ្ធិជាជនភៀសខ្លួនទទួលស្គាល់ដោយទីភ្នាក់ងារអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិជនភៀសខ្លួន (UNHCR)។
មិនខុសគ្នានេះទេ សកម្មជនគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ៤ នាក់ត្រូវអាជ្ញាធរខ្មែរ និងថៃសហការគ្នាចាប់បញ្ជូនទៅដាក់ពន្ធនាគារព្រៃស ក្នុងនោះរួមមាន លោក វឿន សំណាង ហៅគ្រញូងព្រៃឡង់ លោក វឿង សំណាង លោកស្រី ឡាញ់ ថាវរី និងលោក ម៉ិច ហ៊ាង ដែលអ្នកទាំងនោះជាជនភៀសខ្លួនទទួលស្គាល់ដោយUNHCR។
រឿងរ៉ាវទាំងនេះ កើតឡើងនៅពេលដែលក្រុមប្រទេសនិយមប្រជាធិបតេយ្យ និងអង្គការសហប្រជាជាតិចង់ឃើញកម្ពុជាបើកចំហសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសិទ្ធិនយោបាយឡើងវិញ នៅមុនការបោះឆ្នោត។ កិច្ចពិភាក្សាប្រចាំឆ្នាំជាមួយអ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិលោក វីទិត មុនតាប៊ន កាលពីពេលថ្មីៗនេះ តំណាងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យមានទាំងអឺរ៉ុប អាមេរិក និងអូស្ត្រាលីបានលើកឡើងពីការរួមតូចនៃលំហប្រជាធិបតេយ្យ និងសង្គមស៊ីវិល ការបង្ក្រាបមកលើគណបក្សប្រឆាំង ការបង្កើនការឈ្លបយកការណ៍តាមអនឡាញ កង្វះប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ និងការរឹតត្បិតមកលើសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ សេរីភាពនៃការជួបជុំ និងការប្រមូលផ្តុំដោយសន្តិវិធី នៅកម្ពុជា។ ពួកគេខ្វល់ខ្វាយពីការបន្តផ្ដន្ទាទោសលោក កឹម សុខា ដំណើរការសវនាការកាត់ក្ដីមនុស្សទាំងហ្វូង និងការកាត់ទោសសមាជិកដទៃទៀតមកពីគណបក្សប្រឆាំងធំជាងគេ ព្រមទាំងការបន្តការរឹតត្បិតសកម្មភាពចូលរួមផ្នែកនយោបាយនៅមុនការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០២២ និង២០២៣ ខាងមុខ។ ពួកគេជំរុញឱ្យអាជ្ញាធរកម្ពុជា បញ្ឈប់ការដាក់គោលដៅកម្ចាត់ក្រុមមេដឹកនាំគណបក្សនយោបាយប្រឆាំង និងបើកឱ្យគ្រប់ភាគីនយោបាយចូលរួមការបោះឆ្នោតដូចមានធានាក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស។
យ៉ាងនេះក៏ដោយ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅឆ្នាំ២០២១នេះ នៅតែមិនបន្ធូរដៃឡើយ លោកប្រកាសជាសាធារណៈ ដដែលថា នឹងតាមកម្ចាត់ ក្រុមប្រឆាំងដល់ជីវិតចុងក្រោយ៖ «អ៊ីចឹងទុកឲ្យខ្ញុំលេងអាពួកជ្រុលនិយមការពារសន្តិភាពនេះ ខ្ញុំលេងពួកលោកឯងឲ្យចប់សិន ដើម្បីខ្ញុំត្រួសត្រាយផ្លូវសម្រាប់ក្មេងជាន់ក្រោយ ខ្ញុំដាក់កម្មវិធីចេញដំណើរ បន្ទាប់ពីការបើកប្រទេសឡើងវិញលើករណីកូវីដ»។
លោក ហ៊ុន សែន ថែមទាំងបានប្រកាសគាំទ្រឱ្យកូនប្រុស គឺលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត ធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីបន្តពីលោក ដែលនាំឱ្យមានការរិះគន់ថា លោក ហ៊ុន សែន ប៉ុនប៉ងនាំកម្ពុជាឱ្យក្លាយជាប្រទេសផ្ដាច់ការបែបតវង្សត្រកូល។
លើសពីនេះលោក ហ៊ុន សែន ក៏អះអាងដែរថា មិនឱនក្បាលចំពោះការគាបសង្កត់ពីបរទេស ដែលលោកសំដៅក្រុមប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យនោះឡើយ៖ « អ៊ីចឹងបានលើកនេះអត់ទេសុំបញ្ជាក់ឲ្យហើយ តម្លៃណាមួយក៏ដោយ ហ៊ុន សែន មិនអាចឱនក្បាលទទួលយកការគាបសង្កត់ណាមួយ ដែលនាំទៅដល់អស្ថិរភាព និងបាត់សន្តិភាពប្រទេស»។
មកដល់ត្រឹមចុងឆ្នាំ២០២១នេះ មានសកម្មជនសង្គម និងសកម្មជនបក្សសង្គ្រោះជាតិជិត ១០០ នាក់ត្រូវចោទប្រកាន់ និងចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ ហើយអ្នកខ្លះត្រូវបានដោះលែងឱ្យនៅក្រៅឃុំបណ្ដោះអាសន្ន ប៉ុន្តែនៅជាប់ការត្រួតពិនិត្យតាមផ្លូវតុលាការ។ ជាមួយគ្នានេះមានមនុស្សជាង ៣០ នាក់ទៀត ត្រូវជនមិនស្គាល់មុខលួចវាយឱ្យរបួសធ្ងន់ធ្ងរ ប៉ុន្តែសមត្ថកិច្ចមិនទាន់ចាប់ជនព្រឹត្តទាំងនោះបាននៅឡើយទេ។ ចំណែកយុវជនគណបក្សសង្គ្រោះជាតិលោក ស៊ិន ខុន អាយុ ៣១ ឆ្នាំត្រូវសម្លាប់ ដោយកាប់ច្រើនកាំបិតកាលពីថ្ងៃទី២១ ខែវិច្ឆិកា។ ដោយឡែក នៅមានអ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំងជាច្រើននាក់ទៀត រួមទាំងលោក កឹម សុខា ប្រធានគណបក្ស និងលោក សម រង្ស៊ី ប្រធានស្ដីទីកំពុងជាប់បណ្ដឹងនៅតុលាការ។ តុលាការក្រុងភ្នំពេញនៅតែបន្តកោះហៅមនុស្សទាំងក្រុមៗចូលសវនាការទាក់ទងនឹងការចោទប្រកាន់រួមគំនិតក្បត់ និងបទញុះញង់ទាក់ទងនឹងការគាំទ្រផែនការវិលចូលស្រុករបស់លោក សម រង្ស៊ី កាលពីឆ្នាំ២០១៩ បន្ទាប់ពីបានផ្អាករយៈពេលជាងមួយឆ្នាំមកហើយ។ សវនាការកាលពីថ្ងៃទី៧ ខែធ្នូ មានជនជាប់ចោទចំនួន ៤២ នាក់ ក្នុងនោះមានទាំងលោក សម រង្ស៊ីលោក អេង ឆៃអ៊ាង និងអ្នកស្រី មូរ សុខហួរ ជាដើម។ បើទោះជាក្រុមមេដឹកនាំ និងសកម្មជនដែលកំពុងនៅក្រៅប្រទេស អះអាងថា គេមានបំណងចូលទៅតតាំងក្តីក្នុងតុលាការកម្ពុជា ក៏រដ្ឋាភិបាលបានប្រើគ្រប់វិធីដើម្បីរារាំងពួកគេ។ តាមគម្រោងសវនាការនេះនឹងបន្តទៅថ្ងៃទី២៨ ខែធ្នូ ដើម្បីបន្តសាកសួរជនជាប់ចោទបន្ថែមទៀតរួមទាំង កញ្ញា សេង ធារី ខ្មែរអាមេរិកាំង ដែលជាអ្នកច្បាប់ និងជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។
ទាក់ទងនឹងរឿងនេះ អ្នកវិភាគនយោបាយ ដែលភៀសខ្លួននៅប្រទេសហ្វាងឡង់ (Finland) លោក គឹម សុខ មើលឃើញថា លោក ហ៊ុន សែន នឹងធ្វើតាមអ្វីដែលលោកបាននិយាយដដែលៗនោះ គឺមិនបន្ធូរដៃដល់អ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំងណាដែលមានឥទ្ធិពល ឬមានកម្លាំងគ្រប់គ្រាន់គំរាមកំហែងដល់ការកាន់អំណាច និងបន្តតំណែងតវង្សត្រកូលទៅឱ្យអ្នកជំនាន់ក្រោយ៖ « រឿងទី១ គាត់ខ្លួនឯង ត្រូវឈរជើងឱ្យហ្នឹង គឺលោក ហ៊ុន សែន ហ្នឹង។ រឿងទី២ កុំឱ្យបរិយាកាសណាមួយ ដែលអាចទៅគំរាមកំហែងផែនការផ្ទេអំណាចបីគាត់ទៅកូនគាត់ ព្រោះគាត់បារម្ភថាអាចមានកម្លាំងរបស់គណបក្សផ្សេងៗ កម្លាំងប្រជាធិបតេយ្យ ដែលជាកម្លាំងបង្កឱ្យផែនការរបស់គាត់ទៅជាវិនាស។ ពីថ្ងៃនេះទៅលោក ហ៊ុន សែន គ្មានបន្ធូរបន្ថយដើម្បីស្ដារប្រជាធិបតេយ្យទេ មានតែតាក់ទិចបន្ធូរបន្តិចបន្ទួចឱ្យយើងភ្លេចខ្លួន ដើម្បីគា់អនុវត្តផែនការអំណាចរបស់គាត់ តែប៉ុណ្ណឹងទេ»។
យ៉ាងនេះក្ដី តំណាងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជានៅអង្គការសហប្រជាជាតិលោក អាន សុខឃឿន ធ្លាប់បានចោទអ្នករាយការណ៍ពិសេសអង្គការសហប្រជាជាតិ និងក្រុមប្រទេសលោកខាងលិច ថា បាន «បិទភ្នែកធ្វើមិនឃើញ» ការបើកចំហសិទ្ធិនយោបាយនៅកម្ពុជា ខណៈអតីតអ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំងជិត ៣០ នាក់ បានទទួលសិទ្ធិធ្វើនយោបាយឡើងវិញ ហើយក្នុងចំណោមនោះ អ្នកទាំងនោះខ្លះបានបង្កើតគណបក្សនយោបាយថ្មីចំនួន ៦ ដើម្បីចូលរួមប្រកួតប្រជែងការបោះឆ្នោតខាងមុខ។
បើទោះជាយ៉ាងណា ព្រះតេជព្រះគុណ បូរ បេត មើលឃើញដែរថា តទៅមុខទៀតការរិតបន្ដឹងនឹងមិនថមថយដែរ នៅពេលដែលអាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាលកំពុងរៀបចំបង្កើតច្បាប់ដាក់កំហិត បុព្វជិតសាសនា រួមទាំងព្រះសង្ឃក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាថានឹងមានទោសជាប់ពន្ធនាគារ ប្រសិនបើចូលរួមការតវ៉ា ដែលអាជ្ញាធរចាត់ទុកថាមានចរិតប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាល ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់កិត្តិនាមព្រះសង្ឃ និងសណ្ដាប់ធ្នាប់សាធារណៈ៖ « ប្រហែលជាពិបាកក្នុងការចូលរួមរបស់ព្រះសង្ឃដោយសារលោកមានការភ័យព្រួយនឹងច្បាប់ ដែលគណសង្ឃនាយក និងក្រសួងធម្មការ និងសាសនាបានចែង រិតត្បិតសិទ្ធិព្រះសង្ឃមិនឱ្យចូលរួម សូម្បីតែគិតក៏អាចមានទោសដែរ ប្រសិនបើមានចេតនាចូលរួមនយោបាយ ចូលរួមធ្វើបាតុកម្ម ការពារធនធានធម្មជាតិអីហ្នឹង គឺអាចមានទោស មានការចាប់ផ្សឹកចាប់ងីថែមទៀត»។
ស្របពេលដែលក្រសួងធម្មការ និងសាសនា កំពុងរៀបចំច្បាប់ដាក់គុកព្រះសង្ឃនេះ មហាសន្និបាតមន្ត្រីសង្ឃទូទាំងប្រទេសលើកទី២៩ កាលពីថ្ងៃទី២០ ដល់ទី២១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ ២០២១ បានសម្រេចដាក់ចេញនូវសង្ឃប្រកាសដែលលើកឡើងថា ព្រះសង្ឃមិនត្រូវធ្វើ ឬចូលរួមដង្ហែជាក្បួនបាតុកម្ម កូដកម្ម កុបកម្ម ក្នុងទីសាធារណៈ ដែលជាហេតុនាំឱ្យបាត់បង់សេចក្តីថ្លៃថ្នូរ ភេទជាអ្នកបួស ប៉ះពាល់ដល់សន្តិសុខ និងសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ។ ប្រកាសនោះបញ្ជាក់ថា ក្នុងករណីមិនស្តាប់ឱវាទ និងប្រមាថកាតទានដល់ប្រមុខដឹកនាំសង្ឃនោះ ភិក្ខុ សាមណេររូបនោះនឹងត្រូវដាក់ឱ្យនៅក្រៅសង្វាស និងសហគមន៍សង្ឃ។
ព្រះសង្ឃ បូរ បេត ដែលសោកស្ដាយចំពោះវិធានការនេះ មានថេរដីកាថា ព្រះសង្ឃកំពុងត្រូវដាក់ឱ្យនៅឆ្ងាយពីកិច្ចការសង្គម។ ព្រះតេជគុណលើកទឹកចិត្តដល់ព្រះសង្ឃ ដែលស្រឡាញ់ សេរីភាព ចូលចិត្តកិច្ចការសង្គមរួមគ្នាតវ៉ា ជំទាស់នឹងការការសម្រេចទាំងនេះ។
យ៉ាងនេះក្ដីព្រះតេជព្រះគុណមិនរំពឹងថាមេដឹកនាំបច្ចុប្បន្ននេះ និងមេដឹកនាំតវង្សត្រកូលអាចឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរឡើយ លុះត្រាតែមានមេដឹកនាំថ្មី ដែលជាមនុស្សស្អាតស្អំ ជាអ្នកប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដ៖ « មានបុគ្គលណាហ៊ានងើបក៏ ហ៊ុន សែន សម្លាប់ចោល ឬក៏ចាប់ដាក់គុក អត់ស្ដាយ ព្រោះរបបកុម្មុយនីស្ដ ហ៊ុន សែន នេះគឺមនុស្សគ្មានមេត្តាធម៌ទេ ពួកមនុស្សធ្វើទៅតាមអំណាច ដែលខ្លួនឯងមាន ដែលខ្លួនធ្លាប់ធ្វើពីមុនមក»។
អង្គការឃ្លាំមើលសេរីភាពពិភពលោក Freedom House បន្តចាត់ថ្នាក់កម្ពុជានៅក្នុងឆ្នាំ២០២១ថាជាប្រទេស « មិនសេរី » ដោយបញ្ជាក់ថាសិទ្ធិនយោបាយរបស់កម្ពុជាធ្លាក់ចុះខ្លាំងស្ទើតែដល់កម្រិតសូន្យ។
ស្របគ្នានេះ អង្គភាពស៊ើបអង្កេតសេដ្ឋកិច្ច (The Economist Intelligence Unit, EIU) ដែលមានមូលដ្ឋាននៅចក្រភពអង់គ្លេស (UK) នៅឆ្នាំ២០២១ បានដាក់កម្ពុជាចូលជាឈ្មោះជាប្រទេស «ផ្ដាច់ការ» ដោយសារតែការអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា នៅតែបន្តដាំក្បាលចុះរហូតក្នុងរយៈពេល ១០ឆ្នាំចុងក្រោយនេះ។ ចំណាត់ថ្នាក់នេះ ធ្វើឡើងផ្អែកលើសូចនាករសំខាន់ៗ ចំនួន ៥ ក្នុងនោះរួមមាន ដំណើរការបោះឆ្នោត និងពហុបក្ស ដំណើរការរដ្ឋាភិបាល ការចូលរួមក្នុងវិស័យនយោបាយ វប្បធម៌នយោបាយ និងការគោរពសេរីភាពជាមូលដ្ឋានរបស់ពលរដ្ឋជាដើម។
បើទោះជាយ៉ាងណាសម្រាប់អ្នករាយការណ៍របស់អង្គការសហប្រជាជាតិលោក វិទិត មុនតាប៊ន វិញ លោកនៅតែទទូចឱ្យមេដឹកនាំបច្ចុប្បន្នបើកលំហដើម្បីឱ្យមានកិច្ចសន្ទនា ការផ្សះផ្សាជាតិ និងការស្តាស្ថាប័នជាតិឡើងវិញ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។