ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់អាណត្តិទី៥ដែលកន្លងផុតទៅថ្មីៗនេះ គ.ជ.ប និងរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន ទទួលរងការរិះគន់យ៉ាងខ្លាំងពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋ សង្គមស៊ីវិល និងបក្សនយោបាយមួយចំនួនថា ការបោះឆ្នោតនេះមិនប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ទេ។
គណបក្សនយោបាយដែលទទួលបានសំឡេងគាំទ្រច្រើនពីពលរដ្ឋបន្ទាប់ពីបក្សកាន់អំណាច គឺបក្សភ្លើងទៀន រងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញយ៉ាងចាស់ដៃពីសំណាក់អាជ្ញាធរ បក្សកាន់អំណាចដែលសកម្មជនខ្លះត្រូវបានចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ និងអ្នកខ្លះទៀតជាប់បណ្ដឹងទៀតផង ទោះក្រោយការបោះឆ្នោតរួចហើយក៏ដោយ។
តើការណ៍ដែលអាជ្ញាធរបក្សកាន់អំណាចគំរាមកំហែងលើបក្សភ្លើងទៀនបន្តបន្ទាប់បែបនេះនឹងជះឥទ្ធិពលបែបណាដល់ការបោះឆ្នោតជាតិនៅឆ្នាំក្រោយ?
ថ្វីត្បិតតែរដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងថា កម្ពុជាអនុវត្តនយោបាយប្រជាធិបតេយ្យ សេរីពហុបក្សក៏ដោយចុះ ការចូលរួមប្រកួតប្រជែងនយោបាយរបស់បក្សប្រឆាំងតែងតែមានការគំរាមកំហែង និងការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីសំណាក់អាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាលឯកបក្សទាំងអយុត្តិធម៌ ខណៈកន្លងទៅ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានតុលាការកំពូលរំលាយកាលពីឆ្នាំ២០១៧ ហើយ រហូតមកដល់ពេលនេះ តុលាការនៅមិនទាន់រកឃើញថា មានកំហុសអ្វីនោះទេ។
ការបន្តធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីសំណាក់មន្ត្រីអាជ្ញាធរមូលដ្ឋាន មកលើគណបក្សភ្លើងទៀននេះ អង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិរិះគន់ថា កម្ពុជាកំពុងតែដើរទៅរកការសម្លាប់ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន ក្រោយពីការបោះឆ្នោតដែលប្រព្រឹត្តទៅដោយបរិយាកាសអាប់អួ តាមរយៈការគំរាមកំហែង និងការហាមឃាត់ប្រជាពលរដ្ឋមិនឱ្យតាមដានការរាប់សន្លឹកឆ្នោតក្នុងមណ្ឌលបោះឆ្នោតជាដើម។
មួយថ្ងៃក្រោយការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់អាណត្តិទី៥ អង្គការក្នុងស្រុកមួយចំនួនដែលបានឃ្លាំមើលពីស្ថានភាពបោះឆ្នោត បានការរាយការណ៍ពីភាពមិនប្រក្រតីថា មានវត្តមានមេភូមិ មេឃុំឬចៅសង្កាត់ អាជ្ញាធរ បានកត់ត្រាឈ្មោះ ប្រជាពលរដ្ឋដែលបានទៅបោះឆ្នោតរួច។
ការធ្វើសកម្មភាពរបស់អាជ្ញាធរបក្សកាន់អំណាចនេះ ត្រូវអង្គការសង្គមស៊ីវិល ចាត់ទុកថា ជាការគំរាមកំហែង ហើយដើរផ្ទុយទៅនឹងច្បាប់ស្ដីពីការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌។ ចំណែកការរាប់សន្លឹកឆ្នោតហាក់មានភាពលាក់បាំងដោយការិយាល័យខ្លះត្រូវបានបិទទ្វារបង្អួច និងខ្លះចាក់ទ្វាររបងមិនឱ្យប្រជាពលរដ្ឋបានមើលឃើញពីការរាប់សន្លឹកឆ្នោតនោះឡើយ។
ជុំវិញរឿងនេះ ថ្នាក់ដឹកនាំបក្សភ្លើងទៀនមួយចំនួន បានចេញមុខរិះគន់ខ្លាំងៗ និងប្ដឹងឱ្យ គ.ជ.ប ពិនិត្យឡើយវិញជុំវិញភាពមិនប្រក្រតីនេះ។
ក្រោយពីមានការរិះគន់ជុំវិញការបោះឆ្នោតនេះ អនុប្រធានគណបក្សភ្លើងទៀន លោក សុន ឆ័យ កាលពីថ្ងៃទី១៤ ខែមិថុនា បែរជាត្រូវបានគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាប្ដឹងទៅកាន់អយ្យការអមសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំពេញថា ការរិះគន់រឿងបោះឆ្នោតរបស់លោក សុន ឆ័យ ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់កិត្តិយសរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ គណបក្សកាន់អំណាច ថែមទាំងទាមទារសំណងជំងឺចិត្តចំនួន ១លានដុល្លារ និងតម្រូវឱ្យលោកសុំទោសជាសាធារណៈ។
មិនខុសអ្វីពីបក្សកាន់អំណាចនោះទេ ដែលបានប្ដឹងមកលើអនុប្រធានបក្សភ្លើងទៀននេះ គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ហៅកាត់ថា គ.ជ.ប ក៏បានប្ដឹងលោក សុន ឆ័យ ពីបទបរិហារកេរ្តិ៍ជាសាធារណៈដែរ។ អ្នកដែលបានដាក់ពាក្យប្ដឹងនោះគឺ អ្នកនាំពាក្យគ.ជ.ប លោក ឌឹម សុវណ្ណារុំ និងអគ្គលេខាធិការរង គ.ជ.ប លោក សោម សូរីដា ដែលសុទ្ធតែជាមន្ត្រីស្និទ្ធនឹងបក្សកាន់អំណាច ដោយពួកលោកលើកឡើងក្នុងពាក្យបណ្ដឹងចុះកាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែមិថុនា ថា ការថ្លែងរបស់លោក សុន ឆ័យ ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់ស្ថាប័នជាតិមួយនេះ។
ដោយឡែកកាលពីខែមិថុនាថ្មីៗនេះ មិនឆ្ងាយពីរឿងប្ដឹងផ្ដល់នេះប៉ុន្មាននោះទេ បេក្ខជនឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់របស់គណបក្សភ្លើងទៀន ខណ្ឌច្បារអំពៅ រាជធានីភ្នំពេញ លោក កែវ សុមុនី ដែលបម្រើការជាមន្ត្រីរាជការនៅក្រសួងសុខាភិបាល ត្រូវបានក្រសួងសុខាភិបាលបណ្តេញចេញពីក្របខណ្ឌរដ្ឋ។ ចំណែក លោក អេង ស្រូយ ដែលជាមន្ត្រីគណបក្សភ្លើងទៀន លោកក៏ត្រូវបានដកហូតមុខតំណែង ឋានន្តរស័ក្តិ ថែមទាំងបណ្តេញចេញពីក្របខណ្ឌនគរបាលជាតិផងដែរ។
ជុំវិញបញ្ហានេះ អ្នកវិភាគនយោបាយ និងអ្នកឃ្លាំមើលស្ថានការណ៍នយោបាយនៅកម្ពុជាថា កម្ពុជាកំពុងតែធ្វើដំណើរលើវិថីមួយដូចសុភាសិតខ្មែរថា«ទឹកឡើងត្រីស៊ីស្រមោច ទឹកហោចស្រមោចស៊ីត្រី»។ ពួកគេបារម្ភថា ការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងររបស់បក្សកាន់អំណាចនេះ កាន់តែធ្វើឱ្យដំណើរការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខនេះ អាចនឹងមិនប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី ត្រឹមត្រូវនិងយុត្តិធម៌នោះឡើយ។
អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា សង្កេតឃើញថា ការវិវត្តនៃស្ថានភាពនយោបាយបច្ចុប្បន្ននេះមានការរឹតត្បិតខ្លាំងបើប្រៀបធៀបទៅនឹងស្ថានភាពកាលឆ្នាំ២០១២ និង២០១៣ ដែលកាលនោះមានវត្តមានគណបក្សប្រឆាំងដ៏ធំជាងគេ គឺគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។ តែយ៉ាងណា លោកមើលឃើញថា បច្ចុប្បន្ននេះគណបក្សនយោបាយមួយចំនួនពិបាកក្នុងការប្រកួតប្រជែង ជាពិសេសបក្សភ្លើងទៀន ដែលជាមុខសញ្ញានៃការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីបក្សកាន់អំណាច។
អ្នកជំនាញវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយរូបនេះបន្តថា បើសិនជាស្ថានភាពនយោបាយមានការរួមតូចដោយសារតែការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពីសំណាក់មន្ត្រីបក្សកាន់អំណាចមកលើបក្សភ្លើងទៀនបែបនេះ ការណ៍នេះនឹងធ្វើឱ្យការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខ មិនអាចធានាបានថា មានភាពល្អប្រសើរនោះឡើយ។ លោកមើលឃើញថា ចរន្តនៃការធ្វើទុកបុកម្នេញផ្នែកនយោបាយរបស់បក្សកាន់អំណាចធ្វើឱ្យកម្ពុជាអាចនឹងជួបគ្រោះថ្នាក់បន្ថែមទៀតដោយសារតែការធ្លាក់ចុះលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ៖ «បើសិនភាពបរិយាកាសចូលរួមនយោបាយរបស់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា របស់អ្នកនយោបាយបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាលមានការរឹតត្បិតឬក៏គំរាមកំហែង នេះហៅថាជាចរន្ត ឬការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងយុត្តិធម៌នោះវាអត់អាចកើតមានទេ តាមក្របខណ្ឌ ឬក៏ស្មារតីដែលសហគមន៍អន្តរជាតិចង់បាន ចង់ឱ្យមានការបើជំហរ ចង់ឱ្យមានការបើកទូលាយដូចមានចែងក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងកិច្ចព្រមព្រៀងទីក្រុងបារីសជាដើម»។
លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា បារម្ភថា ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន នៅតែមិនយកចិត្តទុកដាក់ដោះស្រាយដោយបើកលំហសិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ និងការបើកលំហឱ្យមាន បរិយាកាសចូលរួមនយោបាយមកពីគ្រប់ភាគីឱ្យបានល្អប្រសើរទេនោះ ការដាក់ទណ្ឌកម្មពីសំណាក់សហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិកនឹងអាចកើតមានឡើងបន្ថែមទៀតមកលើកម្ពុជា។
ដោយឡែក អ្នកស្រាវជ្រាវការអភិវឌ្ឍសង្គម និងជាអ្នកវិភាគនយោបាយ បណ្ឌិត មាស នី ក៏មើលឃើញស្រដៀងគ្នាដែរថា បើសិនជាកម្ពុជានៅតែបន្តធ្វើនយោបាយគំរាមកំហែង ចោទប្រកាន់ ចាប់ដាក់ពន្ធនាគារមកលើសមាជិកបក្សប្រឆាំងជាហូរហែបែបនេះ កម្ពុជានឹងខាតផលប្រយោជន៍ក្នុងការដឹកនាំប្រទេសឆ្ពោះទៅរកភាពរីកចម្រើន ទាំងវិស័យសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ។
លោកសង្កេតឃើញថា បើការបោះឆ្នោតខាងមុននេះ មិនប្រព្រឹត្តទៅដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នោះទេ នោះកម្ពុជាអាចនឹងជួបបញ្ហាមួយចំនួនដូចជា៖ ទី១. កម្ពុជានឹងធ្លាក់ចូលក្នុងភូមិសាស្ត្រនយោបាយដែលពិបាកដកខ្លួនដោយសារតែការធ្លាក់ចុះលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងទី២.កម្ពុជានឹងបែកបាក់ផ្ទៃក្នុងកាន់តែខ្លាំងរវាងបក្សកាន់អំណាច និងបក្សប្រឆាំងដែលធ្វើឱ្យការបោះឆ្នោតខាងមុខនេះមិនទទួលបានការទទួលស្គាល់ដោយអង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិជាដើម៖ «ជាដំណោះស្រាយមានតែការកាត់បន្ថយការគំរាមកំហែងដើម្បីទុកឱ្យគណបក្សនយោបាយ [ បក្សប្រឆាំង ] បានបំពេញតួនាទីជាគណបក្សនយោបាយ ធ្វើចលនានយោបាយដោយសេរីហ្នឹងជាដំណោះស្រាយ។ ខ្ញុំគិតថាមិនមែនបក្សកាន់អំណាចគាត់មិនដឹងទេ [...] ប៉ុន្តែសំខាន់កាលណាដែលដណ្ដើមអំណាចនៅក្នុងប្រទេសយើងវាស្ថិតនៅក្នុងភាពមួយដែលមិនផ្ដល់ក្ដីសុខឱ្យគ្នាទៅវិញទៅមក ពេលនោះគឺថា ការប្រទាញប្រទង់គ្នាផ្ទៃក្នុង ការបែកបាក់គ្នាផ្ទៃក្នុងក៏នៅតែមានជាបន្តទៅទៀត»។
អ្នកឃ្លាំមើលបញ្ហានយោបាយថា មិនមែនជារឿងចម្លែកនោះទេ ដែលរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន នៅតែបន្តធ្វើទុក្ខបុកម្នេញមកលើបក្សប្រឆាំង ដូចករណីបក្សភ្លើងទៀន ព្រោះលោក ហ៊ុន សែន ធ្លាប់ទទួលជោគជ័យលើការចាប់ខ្លួនសកម្មជនបក្សប្រឆាំងដាក់ពន្ធនាគារ និងរំលាយបក្សសង្គ្រោះជាតិកន្លងទៅ ហើយឥឡូវនេះបានបន្តយារយីមកលើបក្សភ្លើងទៀនវិញម្ដង។
ជុំវិញរឿងនេះអ្នកជំនាញផ្នែកសិទ្ធិមនុស្ស និងជាអ្នកនាំពាក្យសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្ស អាដហុក (Adhoc) លោក ស៊ឹង សែនករុណា ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរី ថា កម្ពុជាគួរតែឆ្លុះបញ្ចាំងឡើងវិញចំពោះភាពមិនប្រក្រតីមួយចំនួនដើម្បីឆ្ពោះទៅរកការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០២៣ខាងមុខ ឱ្យមានបរិយាកាសល្អប្រសើរ។ លោកបារម្ភថា បើបក្សកាន់អំណាចនៅបន្តយាយីលើបក្សភ្លើងទៀនបែបនេះ ការណ៍នេះអាចជាសញ្ញាអាក្រក់មួយដែលធ្វើឱ្យបណ្ដាប្រទេសសេរីមួយចំនួននឹងធ្វើពហិការមិនចូលរួមសង្កេតការណ៍ការបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិដូចឆ្នាំ២០១៨ ក្រោយពីរំលាយបក្សសង្គ្រោះជាតិ៖ «អ៊ីចឹងចំណុចទាំងអស់នេះបើសិនជាមិនមានការកែប្រែទេ ការបោះឆ្នោតខាងមុខនេះ ខ្ញុំជឿជាក់ថា នឹងមិនមានគុណតម្លៃអ្វីអាចឱ្យសហគមន៍អន្តរជាតិ ក៏ដូចជាភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់គេមានការជឿជាក់ទៅបានទេ។ អ៊ីចឹងគូរតែមានការពិនិត្យទៅមើលការកែទម្រង់ឱ្យមានភាពល្អប្រសើរដោយឆ្លុះបញ្ចាំងពីការឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោតឃុំ - សង្កាត់នេះកាលពីថ្មីៗហ្នឹង»។
អ្នកជំនាញផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោក ឯម សុវណ្ណារ៉ា ផ្ដល់ជាអនុសាសន៍ និងដំណោះស្រាយថា បញ្ហាជម្លោះនយោបាយនេះ រដ្ឋាភិបាល លោក ហ៊ុន សែន មិនមានឆន្ទៈក្នុងការដោះស្រាយនោះទេ បើសិនជាមិនមានការដាក់សម្ពាធពីសហគមន៍អន្តរជាតិនោះ។ ដូច្នេះលោកថា ចរន្តនៃដំណោះស្រាយគឺសហភាពអឺរ៉ុប និងសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវតែពិនិត្យឡើងវិញពី ការផ្ដល់ជំនួយ ដូចជាការនាំចេញទំនិញផ្សេងៗរបស់កម្ពុជាតាមរយៈការដាក់លក្ខខណ្ឌមួយចំនួនដែលតម្រូវឱ្យកម្ពុជាធានាបានថា ការបោះឆ្នោតខាងមុខនេះប្រកបដោយសេរី និងយុត្តិធម៌ ហើយត្រូវបើកលំហនៃសិទ្ធិសេរីភាពបញ្ចេញមតិរបស់អ្នកនយោបាយ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។