មូលហេតុ និងរោគសញ្ញានៃជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល
2024.05.23
ជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល (Stroke) កើតឡើងនៅពេលការផ្គត់ផ្គង់ឈាមទៅខួរក្បាល ត្រូវកកស្ទះឬកាត់បន្ថយ និងការផ្ទុះសរសៃឈាមក្នុងខួរក្បាល។ នៅពេលរំហូរឈាមស្ទះ នាំឲ្យកោសិកាខួរក្បាលចាប់ផ្តើមងាប់ បណ្តាលឲ្យខូចខួរក្បាល ពិការភាពយូរអង្វែង និងករណីខ្លះនាំឲ្យបាត់បង់ជីវិតភ្លាមៗ។
តើជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលបណ្តាលមកពីមូលហេតុអ្វី? ហើយយើងអាចដឹងរោគសញ្ញាជំងឺនេះតាមបៀបណាខ្លះ?
សមាគមជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលអាមេរិក (American Stroke Association) ឲ្យដឹងថា ជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល ត្រូវការចាំបាច់សង្គ្រោះបន្ទាន់ផ្នែកវេជ្ជសាស្ត្រ ដើម្បីទទួលសេវាព្យាបាលឱ្យទាន់ពេលវេលា ទើបអាចកាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់ធ្ងន់ធ្ងរដល់ខួរក្បាល ប្រឈមពិការភាព និងមរណភាព។
ជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលចែកចេញជាពីរប្រភេទ ប្រភេទទី១ ហៅថាអ៊ិសស្គីមីក ស្ត្រូក (Ischemic Stroke) បណ្តាលមកពីការផ្គត់ផ្គង់ឈាមទៅខួរក្បាល ត្រូវកកស្ទះឬកាត់បន្ថយ ហើយប្រភេទទី២វិញ ហៅថា ហេមូរ៉ាហ្យិក ស្ត្រូក (Hemorrhagic Stroke) ដោយសារសរសៃឈាមក្នុងខួរក្បាលធ្លាយឬផ្ទុះ បណ្តាលឲ្យហូរឈាមក្នុងខួរក្បាល។
ប្រធានផ្នែកជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលនៅមន្ទីរពេទ្យម៉ាស្សាឈូសេត សហរដ្ឋអាមេរិក (Massachusetts General Hospital) អ្នកស្រីវេជ្ជបណ្ឌិត ណាថាលៀ រ៉ូសត៍ (Natalia S. Rost) និងជាសាស្ត្រាចារ្យផ្នែកសរសៃប្រសាទ នៅសកលវិទ្យាល័យវេជ្ជសាស្ត្រហាវ៉ាដ (Professor of Neurology at Harvard Medical School) មានប្រសាសន៍ថា ខួរក្បាលមានសារៈសំខាន់ណាស់ សំរាប់គ្រប់គ្រងចលនារបស់មនុស្ស រក្សាទុកការចងចាំ ជាប្រភពនៃគំនិត អារម្មណ៍ និងភាសា។ ខួរក្បាលក៏មានមុខងារជាច្រើនទៀតសំរាប់រាងកាយ ដូចជាដកដង្ហើម និងការរំលាយអាហារ។
អ្នកស្រីវេជ្ជបណ្ឌិត ណាថាលៀ រ៉ូសត៍៖ «ខួរក្បាល គឺជាសរីរាង្គដ៏សំខាន់មួយ ដែលត្រូវការចាំបាច់ឈាមសំបូរទៅដោយអុកស៊ីហ្សែន ដើម្បីយកទៅផ្គត់ផ្គង់គ្រប់ផ្នែកនៃខួរក្បាល។ ប្រសិនបើសរសៃឈាមរាំងស្ទះ ឬបិទជិត ដោយសារគ្មានអុកស៊ីហ្សែន កោសិកាខួរក្បាលវាចាប់ផ្តើមងាប់ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មាននាទី។ អ្វីដែលជាកំហុសដ៏ធ្ងន់បំផុតរបស់មនុស្ស គឺគេរង់ចាំឲ្យរោគសញ្ញានៃជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលបាត់ទៅវិញដោយឯកឯង។ ការរង់ចាំនេះនាំឲ្យកោសិកាខួរក្បាលងាប់ដែលបណ្តាលឲ្យខូចខួរក្បាល។ កំហុសមួយទៀត គឺលេបថ្នាំអាស្ពីរីន ដូចជាជំងឺគាំងបេះដូងដែរ ប៉ុន្តែទង្វើនេះ គឺខុសធ្ងន់ណាស់ ព្រោះជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលវាមានលក្ខណៈខុសគ្នាដាច់ស្រឡះ ហើយគេមិនអាចដឹងថា វាជាករណីផ្ទុះសរសៃឈាមក្នុងខួរក្បាលឬអត់ បញ្ហានេះហើយដែលអាចបណ្តាលឲ្យគ្រោះថ្នាក់ដល់ជីវិត...»។
អ្នកស្រីវេជ្ជបណ្ឌិត ណាថាលៀ រ៉ូសត៍ ឲ្យដឹងបន្ថែមថា នៅពេលអ្នកណាម្នាក់ មានបញ្ហាស្ត្រូក ឬដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល គេមិនអាចដឹងពីមូលហេតុ នៃការស្ទះសរសៃឈាមនាំអុកស៊ីហ្សែនទៅខួរក្បាល ឬក៏បញ្ហាធ្លាយឬផ្ទុះសរសៃឈាមក្នុងខួរក្បាលនោះបានឡើយ។ ដូចនេះវិធីតែមួយគត់ គឺថតស្កេន ខួរក្បាល (A brain MRI) ប៉ុណ្ណោះ ទើបអាចដឹងច្បាស់។ អ្នកស្រីវេជ្ជបណ្ឌិតបន្តថា ប្រសិនបើមានអាការៈ និងរោគសញ្ញាខ្លះ កើតហើយនិងបាត់ទៅវិញរយៈពេល២ឬ៣នាទី នោះគេហៅថា ម៊ីនីស្ត្រូក (Mini-Stroke) ឬជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលកម្រិតទាប បញ្ហានេះក៏វាជាសញ្ញាស្ថានភាពធ្ងន់ធ្ងរ ដែលនឹងមិនបាត់ទៅវិញទេ ប្រសិនបើគ្មានជំនួយវេជ្ជសាស្ត្រ។
សមាគមជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលអាមេរិក (American Stroke Association) ឲ្យដឹងថា ចំពោះរោគសញ្ញានិងអាការៈនៃជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល រួមមាន អ្នកជំងឺនិយាយមិនច្បាស់ ស្តាប់មិនយល់ ភាន់ច្រឡំពាក្យពេចន៍និយាយ ស្ពឹកមុខ វៀចមុខ ធ្លាក់មុខមួយចំហៀងខាងឆ្វេងឬស្តាំ បាត់បង់តុល្យភាពរាងកាយ បណ្តាលឲ្យទន់ខ្លួន ទន់ដៃជើង មិនអាចកម្រើកបាន ស្រវាំងភ្នែក ក្អួត ឈឺក្បាលខ្លាំង វិលមុខ និងដួលសន្លប់ភ្លាមៗ។ ប្រសិនបើដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលផ្នែកខាងឆ្វេង បណ្តាលឲ្យរាងកាយផ្នែកខាងស្តាំពិការមិនអាចកម្រើករួច តែបើដាច់ខាងស្តាំខួរក្បាល នោះនឹងនាំឲ្យពិការរាងកាយផ្នែកខាងឆ្វេង។ ក៏ប៉ុន្តែបើសរសៃឈាមក្នុងខួរក្បាលផ្ទុះវិញ អ្នកជំងឺគ្មានឱកាសរស់រានមានជីវិតបានឡើយ។
គ្រូពេទ្យឯកទេសដាក់ថ្នាំសន្លប់ ធ្វើការនៅគ្លីនីកឯកជនមួយក្នុងទីក្រុងប៉ារីស លោកវេជ្ជបណ្ឌិត សុក សូផាត មានប្រសាសន៍ប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីថា អ្នកដែលមានហានិភ័យខ្ពស់កើតជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល គឺអ្នកមានសម្ពាធឈាមខ្ពស់ អ្នកកើតជំងឺទឹកនោមផ្អែម និងអ្នកមានជាតិខ្លាញ់ (Cholesterol) ច្រើន។
វេជ្ជបណ្ឌិត សុក សូផាត៖ «ទី១ គឺមកពីជំងឺឈាមឡើង កាលណាឡើងខ្ពស់ទៅ នាំឲ្យបែកសរសៃឈាម ទៅជាខ្វិនដើរមិនរួច ឬងាប់មួយចំហៀងខ្លួន ហ្នឹងមួយចំណែក។ ជំងឺដែលនាំឲ្យឈាមឡើង អ្នកមានជាតិខ្លាញ់ច្រើន ទី១ អ្នកធាត់ ធាត់មានទឹកនោមផ្អែម និងមានជាតិខ្លាញ់ច្រើន ៣ហ្នឹងហៅថាជំងឺអ្នកមាន ឃើញមានឡើងឈាម រួចហើយធ្វើឲ្យដាច់សរសៃឈាមក្នុងខួរក្បាល។ ទី២ ឈាមអត់សូវឡើងប៉ុន្មានទេ តែសរសៃឈាម គឺឈាមមិនរាវពេក តែជួនកាលឈាមកក បេះដូងជួនកាលដើររហ័សពេក ធ្វើឲ្យដុំឈាមដែលកកនៅសរសៃណាមួយ នោះវារត់តាមសរសៃឈាមទៅ វាទៅស្ទះនៅខួរក្បាល...»។
លោកវេជ្ជបណ្ឌិត សុក សូផាត មានប្រសាសន៍បន្តថា ដើម្បីបង្ការជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល ចាំបាច់ត្រូវតែគ្រប់គ្រងសម្ពាធឈាមខ្ពស់ កាត់បន្ថយជាតិស្ករក្នុងឈាម មានភាពសកម្មរាងកាយ ទទួលទានរបបអាហារត្រឹមត្រូវ និងលេបថ្នាំបញ្ចុះសម្ពាធឈាមខ្ពស់ ឲ្យបានទៀងទាត់តាមវេជ្ជបញ្ជាគ្រូពេទ្យ។ លោកវេជ្ជបណ្ឌិតផ្តល់ដំបូន្មានថា ការទទួលទានរបបអាហារល្អ មានត្រីបន្លែ ផ្លែឈើជាដើម មានសារៈសំខាន់ណាស់ ដើម្បីបង្ការជំងឺលើសឈាម លើសជាតិស្ករ និងជាតិខ្លាញ់។
វេជ្ជបណ្ឌិត សុក សូផាត៖ «ទី១ នៅស្រុកយើងញ៉ាំត្រីច្រើន បន្លែច្រើន ប៉ុន្តែបន្លែលឺថា មានជាតិគីមីច្រើនអ៊ីចឹង ពិបាកដែររឿងហ្នឹង។ ញ៉ាំម្ហូបអាហារឲ្យបានត្រឹមត្រូវ ធ្វើម៉េចកុំឲ្យមានកូលេស្តេរ៉ុលច្រើន ខ្លាញ់ច្រើនពេក ធ្វើម៉េចកុំឲ្យមានជំងឺទឹកនោមផ្អែម។ កាលណាមានជំងឺទឹកនោមផ្អែម មានកូលេស្តេរ៉ុល និងមានឈាមឡើង ត្រូវទៅពេទ្យមើលឲ្យគេដាក់ថ្នាំឲ្យ កុំឲ្យឡើងឈាមរហូតដល់ឡើងខ្លាំង នាំឲ្យដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល ត្រូវការពារមុន ដោយសារឈាមឡើង។ ទី២ អ្នកដែលមានឈាមច្រើនកក គឺដើម្បីកុំឲ្យឈាមកក ត្រូវញ៉ាំថ្នាំការពារអាស្ពីរីនកម្រិតទាប ៧៥មីល្លីក្រាម ធ្វើឲ្យឈាមរាវ តែកុំញ៉ាំច្រើនពេក នាំឲ្យឈឺក្រពះ ឬធ្លាយក្រពះ...»។
គេហទំព័រសុខភាពដដែល ឲ្យដឹងថា ដើម្បីបង្ការជំងឺបេះដូង និងជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាល វិធីល្អបំផុត គឺព្យាបាលជំងឺលើសឈាម ជំងឺទឹកនោមផ្អែម កម្រិតជាតិខ្លាញ់ ឬកូលេស្តេរ៉ុលខ្ពស់ ទទួលទានអាហារល្អសំរាប់សុខភាព កាត់បន្ថយជាតិស្ករ អាហារប្រៃពេក ដូចជាអាហារកំប៉ុង អាហារផ្អាប់ទុកយូរ និងជាតិខ្លាញ់ច្រើន។ បន្ថែមពីនេះ ត្រូវឈប់ជក់បារី កាត់បន្ថយការទទួលទានសុរាឬ ស្រាបៀរច្រើនហួសកម្រិត សម្រកទំងន់ ទទួលទានបន្លែផ្លែឈើឲ្យបានច្រើន និងហាត់ប្រាណឲ្យបានទៀងទាត់ដូចជាដើរ ជិះកង់ ឬហែលទឹក ជាដើម។
អ្នករស់រានមានជីវិតពីជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលម្នាក់ក្នុងចំណោម ៤នាក់ អាចមានបញ្ហាដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលម្តងទៀត។ ក្រៅពីការផ្លាស់ប្ដូរទម្លាប់រស់នៅប្រកបដោយសុខុមាលភាពល្អ អ្នកជំងឺត្រូវពិគ្រោះយោបល់ជាមួយវេជ្ជបណ្ឌិតជំនាញសុខភាព អំពីវិធីបង្ការ និងអនុវត្តនូវការណែនាំទាំងនោះឲ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួន ដើម្បីការពារជំងឺដាច់សរសៃឈាមខួរក្បាលលើកទី២។
ស្ថិតិអង្គការសុខភាពពិភពលោក (WHO) ឲ្យដឹងថា ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាង ១ម៉ឺន ៣ពាន់នាក់ (១៣.១០៧) បានស្លាប់ដោយសារជំងឺដាច់សរសៃឈាមក្នុងខួរក្បាល ឬស្ត្រូក ក្នុងឆ្នាំ២០២០៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។