អ្នកជំនាញខាងកិច្ចការអន្តរជាតិ នៅតែសម្ដែងក្តីព្រួយបារម្ភ និងមានមន្ទិលសង្ស័យខ្លាំងដដែល អំពីមហិច្ឆតាពិតប្រាកដនៃគម្រោងគំនិតផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវរបស់ចិន ដែលពួកគេថា អាចជាអន្ទាក់បំណុល និងជាការដាក់អាណានិគមសម័យទំនើបដល់ប្រទេសក្រីក្រ ដូចជាកម្ពុជាជាដើម។ មហាយក្សចិន បានព្យាយាមដាក់ចេញនូវវិធានការណ៍កែសម្រួលមួយចំនួន ដល់គម្រោងមហិច្ឆតានេះ ក្នុងអំឡុងវេទិកាខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវ លើកទីពីររបស់ខ្លួនកាលពីចុងខែមេសា កន្លងទៅ។
បណ្ឌិត អៀ សុផល អ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិ និងជាសាស្ត្រាចារ្យផ្នែកការទូត និងកិច្ចការពិភពលោកនៃមហាវិទ្យាល័យ Occidental College នៃរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា សហរដ្ឋអាមេរិក ប្រាប់អាស៊ីសេរីតាមសារអេឡិចត្រូនិកថា បញ្ហានយោបាយការទូតបែបអន្ទាក់បំណុល នៅតែជាក្តីបារម្ភដដែល ហើយដែលនេះ គឺបន្ថែមទៅលើក្តីបារម្ភអំពីរឿងដែលចិន កំពុងអនុវត្តនយោបាយការទូតបែបជាការដាក់អាណានិគមសម័យទំនើបចំពោះប្រទេសតូចតាច។ លោកថា បើទោះបីជាចិន បានព្យាយាមកែសម្រួល និងធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងចំពោះគម្រោងគំនិតផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវ៉ាត់ និងផ្លូវនេះក៏ដោយ ក្រោយពីមានការលើកឡើងពីកង្វល់នានានោះ ស្តង់ដារអន្តរជាតិសំខាន់ៗដូចជា ការធ្វើលទ្ធកម្ម ដោយមានការដេញថ្លៃត្រឹមត្រូវ និងចិរភាពផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុសាធារណៈ និងសារពើពន្ធនោះ មិនត្រូវបានប្រទេសចិនយកទៅប្រើប្រាស់នៅឡើយទេ នៅក្នុងគម្រោងខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវរបស់ខ្លួន។
អ្នកជំនាញផ្នែកកិច្ចការអន្តរជាតិមួយរូបទៀត និងជាសាស្ត្រាចារ្យកិត្តិយសសភាកងទ័ពការពារជាតិអូស្ត្រាលី នៃសាកលវិទ្យាល័យ New South Wales គឺ បណ្ឌិត ខាល ថៃយ័រ (Carle Thayer) ពន្យល់ប្រាប់អាស៊ីសេរីតាមសារអេឡិចត្រូនិកថា ប្រធានាធិបតីចិន លោក ស៊ី ជីនពីង បានព្យាយាមអូសទាញប្រទេសនានាក្នុងពិភពលោកឱ្យគាំទ្របន្ថែម និងជឿជាក់លើគំនិតផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវាត់និងផ្លូវនេះ កាលពីអំឡុងពេលធ្វើវេទិកាខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវលើកទីពីររបស់ខ្លួន នៅឯរដ្ឋធានីប៉េកាំង។ លោកថា គម្រោងគំនិតផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវនេះ នឹងត្រូវបានពង្រីកបន្ថែមចេញពីការផ្ដោតដំបូងតែទៅលើហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ ដោយបូកបញ្ចូលនូវកិច្ចសហប្រតិបត្តិការកាន់តែទូលំទូលាយជាងមុន ក្នុងអ្វីមួយដែលចិនអះអាងថា ដើម្បីលើកកម្ពស់ឱ្យមានការអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចិរភាព ស្របតាមបន្ទាត់ដែលបានដាក់ចេញដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ គឺគោលដៅអភិវឌ្ឍន៍ប្រកបដោយចិរភាពឆ្នាំ២០៣០ ដែលរួមមានវិស័យកសិកម្ម បរិស្ថាន វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកវិជ្ជា និងការផ្លាស់ប្តូរទំនាក់ទំនងប្រជាជន និងប្រជាជន។
បណ្ឌិត ខាល ថៃយ័រ ពន្យល់បន្តថា វេទិកាខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវនេះ បិទបញ្ចប់ទៅ ជាមួយនឹងការចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួមពីកិច្ចប្រជុំកំពូលតុមូល ដោយប្រើប្រាស់ពាក្យពេចន៍ពីរោះៗ ដូចជាថា លើកកម្ពស់ឱ្យមានសមធម៌ ការចូលរួមទាំងអស់គ្នា ការបើកចំហ តម្លាភាព គ្មានអំពើពុករលួយ មានគុណភាពខ្ពស់ និងការធ្វើជំនួញដោយគ្មានការរឹតត្បិត ជាដើម។ បណ្ឌិត ខាល ថៃយ័រ វាយតម្លៃថា វេទិកាគំនិតផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវនេះ គឺជាការប៉ុនប៉ងសំខាន់មួយរបស់ចិន ក្នុងការកែប្រែមុខមាត់នៃគំនិតផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវរបស់ខ្លួនដែលបានដាក់ចេញកាលពីឆ្នាំ២០១៣កន្លងទៅ និង ដើម្បីឆ្លើយតប ឬដោះស្រាយបញ្ហាអវិជ្ជមានមួយចំនួន។ លោកថា មុខមាត់ថ្មីដែលចិនព្យាយាមកែលម្អគម្រោងខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវនេះ គឺជាកម្មវិធីដ៏ធំសម្បើមមួយរបស់ចិន ក៏ប៉ុន្តែសំណួរដដែលនៅតែត្រូវបានគេចោទសួរ ដែលក្នុងនោះរួមមាន តើរដ្ឋាភិបាលកណ្ដាលរបស់ចិន នៅរដ្ឋធានីប៉េកាំង អាចគ្រប់គ្រងប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពចំពោះគម្រោងទាំងអស់ ដែលខ្លួនបានអនុម័តដែរឬទេ? និងថាតើរដ្ឋាភិបាលចិន អាចកែប្រែវោហារសាស្ត្ររបស់ខ្លួន ឱ្យក្លាយទៅជាការពិត ឬក៏គោលដៅដាក់ចេញប្រកបដោយការទាក់ទាញនេះ នឹងត្រូវបានលះបង់ ជាថ្នូរនឹងការទទួលបានផលចំណេញពីការពន្លឿនពង្រីកភូមិសាស្ត្រនយោបាយ និងការទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍រយៈពេលខ្លីដែរឬយ៉ាងណានោះ? លោកបន្តថា សម្រាប់កម្ពុជា លទ្ធផលទទួលបានពីវេទិកាខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវនេះ គឺជាការធានាឡើងវិញថា ជំនួយ និងវិនិយោគរបស់ចិន នឹងមិនត្រូវបានកាត់ផ្ដាច់ ឬរីងស្ងួតឡើយ។ លោកថា កម្ពុជាអាចពឹងផ្អែកទៅលើការបន្តកិច្ចគាំទ្ររបស់ចិនដល់ការអភិវឌ្ឍន៍របស់ប្រទេសនេះ ដោយពុំមានការជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុងនៅក្នុងប្រទេសនេះ។
បើទោះបីជាមានការលើកឡើងអំពីកង្វល់ និងមន្ទិលសង្ស័យទាំងនេះពីសំណាក់ក្រុមអ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិនេះយ៉ាងណាក៏ដោយ លោក ហ៊ុន សែន មិនបានខ្វល់ខ្វាយអំពីរឿងរ៉ាវទាំងនេះឡើយ តែលោកថែមទាំងបានចេញមុខសរសើរ និងថ្លែងការពារមុខមាត់ឱ្យមហាយក្សចិន កាលពីទៅចូលរួមវេទិកាខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវរបស់ចិននេះផង។ លោក ហ៊ុន សែន ថា គម្រោងការផ្លូវមួយខ្សែក្រវាត់មួយ ឬហៅថាវិថីសូត្រថ្មីរបស់ចិននេះ មិនមែនជាអន្ទាក់បំណុល ដូចការលើកឡើងរបស់ប្រទេស ឬទស្សនៈមួយចំនួននោះទេ ដោយអះអាងថា ប្រទេសកម្ពុជាមិនត្រឹមតែអាចចរចា និងរៀបចំគម្រោងនេះជាមួយចិនបាន ដោយឈរលើស្មារតីនៃការការពារផលប្រយោជន៍ជូនប្រជាជាតិ និងប្រជាជនរបស់ខ្លួន ដោយស្មើភាព និងស្មើសិទ្ធិប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែលោកថា ថែមទាំងសម្រេចបាននូវការធ្វើវិស្វកម្មហិរញ្ញវត្ថុមួយ ដែលមិនបង្កើតបន្ទុកហិរញ្ញវត្ថុ និងបំណុលសាធារណៈដល់រដ្ឋថែមទៀតផង៖ «ដោយឈរលើស្មារតីខិតខំរួមគ្នា ចែករំលែកផលប្រយោជន៍ជាមួយគ្នា និងទទួលបានឱកាសដូចគ្នា ខ្ញុំយល់ថា គំនិតផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវ នឹងមិនផ្តល់នូវផលប៉ះពាល់ជាអវិជ្ជមានដល់ប្រទេសណាមួយឡើយ។ ក្នុងនាមជាប្រទេសដែលមានអធិបតេយ្យ យើងមានសិទ្ធិ និងជម្រើសក្នុងការសម្រេចយកតែអ្វី ដែលយើងចង់បាន និងប្រភេទហិរញ្ញប្បទានណាដែលយើងត្រូវការ ហើយអនុវត្តគម្រោងទាំងនោះដោយឈរលើគោលការណ៍នៃការពង្រឹងភាពជាម្ចាស់ និងភាពជាអ្នកដឹកនាំលើការអភិវឌ្ឍន៍ជាតិរបស់ខ្លួន»។
ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយពីការអះអាងរបស់លោក ហ៊ុន សែន នេះ អ្នកជំនាញផ្នែកសន្តិសុខអន្តរជាតិ ប្រចាំវិទ្យាស្ថានសហគ្រាសអាមេរិកាំង (American Enterprise Institute, AEI) និងជាសហអ្នកនិពន្ធនៃរបាយការណ៍វាយតម្លៃគម្រោងខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវរបស់ចិន របស់មជ្ឈមណ្ឌលសន្តិសុខអាមេរិកាំងថ្មី (Center for a New American Security, CNAS) បណ្ឌិត ហ្សាក ឃូពឺរ (Zac Cooper) សម្ដែងក្តីបារម្ភថា មហាយក្សចិនអាចបង្កប់គម្រោងការមហិច្ឆតាយោធា ក្នុងគំនិតផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវ៉ាត់ និងផ្លូវរបស់ខ្លួន។ លោកបញ្ជាក់ថា លោកពិតជាមានការព្រួយបារម្ភខ្លះដែរ ដែលថា អាចនឹងមានទំនាក់ទំនងរវាងគម្រោងខ្សែក្រវ៉ាត់ និងផ្លូវ ជាមួយនឹងមហិច្ឆតាវិស័យយោធារបស់ចិន ដោយលោកផ្ដល់ឧទាហរណ៍ ករណីនៅប្រទេសប៉ាគីស្ថាន (Pakistan) ដែលមានការបង្កើតកំពង់ផែ ផ្លូវរទេះភ្លើង ដែលជាសក្ដានុពល អាចឱ្យចិនតភ្ជាប់ទៅនឹងមហាសមុទ្រឥណ្ឌាបាន។ បណ្ឌិត ហ្សាក ឃូពឺរ វាយតម្លៃថា គម្រោងខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវរបស់ចិន សុទ្ធសឹងតែជាគម្រោងអាចប្រើប្រាស់បានពហុបំណង ដែលអាចផ្ដល់ឱ្យកងទ័ពជើងគោក និងជើងទឹករបស់ចិន យកទៅធ្វើជាទីកន្លែងដែលពួកគេអាចប្រតិបត្តិការពីតំបន់ទាំងនោះ និងតំបន់ដទៃទៀតហួសពីនោះបាន។
ករណីជាក់ស្ដែងចំពោះកម្ពុជា ចិនបានសម្រេចផ្តល់ជំនួយយោធាឱ្យកម្ពុជា ក្នុងតម្លៃជាទឹកប្រាក់ជាង ៦០០លានយ័ន ឬស្មើនឹងជិត ៩០លានដុល្លារអាមេរិក ក្រោយបិទបញ្ចប់វេទិកាខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវលើកទីពីររបស់ខ្លួននេះ។ បណ្ឌិត ខាល ថៃយ័រ ពន្យល់ថា វាមិនមែនជារឿងចម្លែកទេ ដែលចិនបានសម្រេចផ្តល់ជំនួយយោធាបែបនេះដល់កម្ពុជា ទន្ទឹមគ្នានឹងការផ្តល់ជំនួយផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចនោះ។ លោកថា កាលពីអំឡុងខែតុលា ឆ្នាំ២០១៦ នៅពេលដែលប្រធានាធិបតី ចិនលោក ស៊ី ជីនពីង មកបំពេញទស្សនកិច្ចនៅកម្ពុជា កិច្ចព្រមព្រៀងជាកញ្ចប់ចំនួន ៣១ ត្រូវបានចុះហត្ថលេខាជាមួយកម្ពុជា ដែលមានតម្លៃទឹកប្រាក់រហូតដល់ទៅ ២៣៧លានដុល្លារអាមេរិក ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ លោក ស៊ី ជីនពីង ក៏បានសន្យាផ្តល់ជំនួយយោធាចំនួន ៩០ លានដុល្លារអាមេរិក។ លោកថា នេះជាជំនួយយោធាធំបំផុតទីបី ដែលចិនបានសន្យាផ្ដល់ឱ្យកម្ពុជា កាលពីឆ្នាំ២០១៧ ខណៈឆ្នាំ២០១៨ ចិនបានផ្តល់ជំនួយយោធា ១០០លានដុល្លារអាមេរិក និងក្នុងឆ្នាំ២០១២ ចិនផ្តល់ជំនួយយោធាចំនួន ១៩៥លានដុល្លារអាមេរិក។ បណ្ឌិត ខាល ថៃយ័រ ពន្យល់ថា អត្ថន័យនៃជំនួយយោធា របស់ចិននេះមានន័យថា ទំនាក់ទំនងទ្វេភាគីរវាងកម្ពុជា និងចិនកំពុងតែពង្រីកធំលើសពីវិស័យសេដ្ឋកិច្ច ហើយដែលចិន ផ្ដល់រង្វាន់ដល់កម្ពុជា សម្រាប់ការដែលប្រទេសនេះគាំទ្រ និងចូលរួមក្នុងគំនិតផ្ដួចផ្ដើមខ្សែក្រវាត់ និងផ្លូវនេះ។
ដោយឡែកសម្រាប់បណ្ឌិត អៀ សុផល វិញ លោកថា វាហាក់បីដូចជាថា ចិនកំពុងផ្ដោតលើវិស័យយោធា កាន់តែខ្លាំងឡើងៗបន្ថែមទៀតជារៀងរាល់ខែ។ លោកថា វាការចាំបាច់ ប្រសិនបើមេដឹកនាំនៃប្រទេសនេះ ព្យាយាមគ្រប់គ្រងស្ថានភាពវិស័យយោធាក្នុងប្រទេសខ្លួន ហើយចិនកំពុងជួយឱ្យកិច្ចការនេះកើតមានឡើង។ លោកសង្ឃឹមថា ជំនួយយោធារបស់ចិននេះ នឹងមិនមានន័យថា ជាការផ្ដល់ឧបករណ៍តាមឈ្លបមើល ដូចអ្វីដែលចិនបានលក់ឧបករណ៍របស់ខ្លួនទៅឱ្យប្រទេសអេក្វាទ័រ ដើម្បីធ្វើការតាមដានប្រជាជនរបស់ខ្លួនឡើយ។
អ្នកជំនាញកិច្ចការអន្តរជាតិ បណ្ឌិត ខាល ថៃយ័រ មានប្រសាសន៍ថា ចិននឹងបន្តស្វះស្វែងរកការកំណត់ឡើងវិញ លើក្រឹត្យក្រមអន្តរជាតិដែលមានស្រាប់ ដើម្បីពង្រីកអត្ថប្រយោជន៍របស់ខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ លោកថា បើទោះជាចិនមិនមានមហិច្ឆតាចង់ស្វះស្វែងឱ្យមានការបង្កើតម៉ូដែលថ្មីនៃស្ថាប័នអង្គការសហប្រជាជាតិក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែលោកថា ចិនចង់បង្កើតឱ្យមានរចនាសម្ព័ន្ធពហុភាគីថ្មីនៃទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិមួយ ដែលក្នុងម៉ូដែលនោះ ចិនគឺជាតួឯកសំខាន់ ហើយគ្មានប្រទេសណាមួយអាចអនុវត្តសិទ្ធិវេតូចំពោះទង្វើរបស់ចិនបានឡើយ៕
កំណត់ចំណាំចំពោះអ្នកបញ្ចូលមតិនៅក្នុងអត្ថបទនេះ៖ ដើម្បីរក្សាសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ យើងខ្ញុំនឹងផ្សាយតែមតិណា ដែលមិនជេរប្រមាថដល់អ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ។