“һалқима тәрәққият” дегән зади қандақ мал?

Муқимлиқни ишқа ашурушниң алдинқи шәрти иқтисадни тәрәққий қилдуруш дәп аташти.

Хитайниң 19 өлкиси мустәмликә уйғуристанға йүрүш қилди. Шу арилиқта “һалқима тәрәққият” дәйдиған бир уқум оттуриға чиқти.

Тәрәққият-тәрәққи қилиш һоқуқи б д т ниң “тәрәққият һоқуқи хитабнамиси” да қәйт қилинди вә буниңдин 13 йил бурун хитай мустәмликичилири имза қойған “иқтисад, җәмийәт, мәдәнийәт тәрәққият һоқуқи хәлқара әһдинамиси” диму қәйт қилинған һоқуқлар иди.

Тәрәққий қилиш һоқуқи тартип алғили болмайдиған негизлик кишилик һоқуқтур; өз тәқдирини өзи бәлгиләш асасида дөләт, милләт коллектипи вә шәхсийләр бәһримән болидиған, иқтисад, сиясий,мәдәнийәт вә җәмийәтниң һәр қайси тәрәплиридә әтраплиқ тәрәққий қилиш һоқуқиниң омумий атилишидур. Шәхс үчүн ейтқанда қатнишиш вә арилишиш һоқуқи болуши йәни уйғурларниңму аптоном районниң сиясәтлирини бәлгиләшкә қатнишиш һоқуқи болуши керәк дегәнликтур. Буниңдин башқа, тәрәққиятни илгири сүрүш һоқуқи вә тәрәққияттин бәһримән болуш һоқуқиму болуши керәк. Тәрәққият һоқуқи милләтниң өз тәқдирини өзи бәлгиләш һоқуқиниң ишқа ашқанлиқидин дерәк бериду.

Хитай мустәмликичилири тәкрарлаватқан “һалқима тәрәққият” бизниң юқириқи тәбирлиримизгә түптин қариму-қарши, милләтниң өз тәқдирини өзи бәлгиләшкиму қаритилмиған, уйғур шәхсләрниң омумйүзлүк, әтраплиқ тәрәққий қилишиғиму қаритилмиған, уйғурларниң һоқуқ алдидики мәҗбурийәтлирини вә уйғурларниң мәҗбурийәт алдидики һоқуқлириниму етирап қилмайдиған, кона мустәмликичиләрниң қулаққа яқмайдиған сиясий шоарлириниң йәнә бир хилидур.

“һалқима тәрәққият” дегән уқумниң өзигә кәлсәк, бу хитай көчмәнлиригә қарита чиқирилған җәңгивар чақириқ болуп, бундақ тәрәққият уқуминиң уйғурлар билән һечқандақ алақиси йоқ. Мәсилән, өлкә билән өлкиниң мәмури һоқуқиниң даириси, дәриҗиси охшаш болиду. Аптоном районниң һоқуқ даириси адәттә өлкиниң һоқуқ даирисидин юқири болиду. Чүнки аптоном районниң рәиси мәмликәтлик хәлқ вәкилләр қурултийиниң муавин башлиқи болалайду, бирақ, 28 өлкиниң рәислири һә дегәндә бундақ һоқуққа еришәлмәйду. Бир өлкә иккинчи бир өлкиниң иқтисади ишлириға арилашмайду. Шундақла бир өлкиниң иккинчи бир өлкигә көчмән йөткәш һоқуқиму болмайду. Бир өлкиниң иккинчи бир өлкини талан-тараҗ қилиш һоқуқиму болмайду.

Нөвәттә реаллиқ юқириқидәк болуватамду? хитайниң 19 өлкиси мустәмликә уйғуристанға иқтисади җәһәттә, һәтта мәдәнийәт җәһәттә сиңип киришкә башлиди. Уларниң сиңип киришини хитай көчмәнлириниң үрүмчи һакимийити һәрбий вә сақчиниң күчи арқилиқ капаләткә игә қилди. 19Өлкиниң уйғуристанда кан ечиш һоқуқи, ширкәт қуруш һоқуқи, боз йәр ечиш һоқуқи, уйғур-қазақниң яйлақлирини тартип елиш һоқуқи, көчмән йөткәп келиш һоқуқи бар. Шуниң үчүн һалқип чиқиш, хитайниң 19 өлкиси өлкә даирисидин һалқип чиқиш, өлкә даирисидики тәрәққият чүшәнчилиридин вә тәрәққият пиланидин һалқип чиқиш, ичкири хитайдики өлкиләрниң чегралиридин һалқип чиқиш, һалқип чиқишни “ һалқима тәрәққият” уқуми арқилиқ ниқаблап, хитай көчмәнлирини уйғуристанға көчүп киришкә риғбәтләндүрүш мана бу хитай товлаватқан “ һалқима тәрәққият”ниң мәзмуни вә меғизидур.