Jama'et pikrini tizginleshning yéngi qedimi

Tengritagh xewiri: “Yéqindin béri shinjang Uyghur aptonom rayonluq partiye komitéti teshkilat bölümliri tarqatqan xewerlerge qarighanda ammining pikir-inkas qilishini dawamlashturush, tedrijiy kéngeytish üchün 2010-yili Uyghur aptonom rayonluq partkom teshkilat bölümi 12380-nomurluq pash qilish tor bétini échiwétish asasida pütün shinjangda 14 wilayet, oblast, sheherde teshkilat bölümliride 12380-nomurluq pash qilish tor békiti yolgha qoyuldi. Bu shinjangda teshkilat bölümlirining her derijilik organlar ara erz-shikayet, téléfon, tor béti üch terep bir gewdileshken pash qilish xizmet torining omumlashqanliqini körsitip béridu.” xewer shundaq yézildi. Undaqta, pash qilish tor bétidin teshkilat bölümila paydilinamdu yaki xitayning bixeterlik idarilirimu paydilinamdu, bu toghrida xewerde bir néme déyelmidi.

Kishilik hoquq üchün küresh qilish saheliride tekitliniwatqan, söz, metbu'at erkinliki ayrim ehwallarda mezmun jehettin cheklimige uchraydighanliqi berheqtur. Melum shara'it astida puqralar özining pikirlirini xalighanche otturigha qoyalmaydu. Mesilen, omumning menpe'iti üchün otturigha qoyulghan cheklimilerge kapalet qilish. Eslide söz, metbu'at erkinliki kishilerning rohi jehette, bilish jehette jari qildurushni toluq purset bilen teminlesh, démokratik siyasetning tolup-tashqan hayati küchi idi. Xitaydin buni kütüsh mumkinmu?

Eger puqralarning söz-ibariliri jinayetke qutratquluq qilish, exlaqni bulghap jem'iyet tertipige buzghunchiliq qilishqa bérip yetkende, söz, metbu'at erkinliki bash prinsipi bilen ziddiyetliship qalidighan ehwallarmu yüz béridu. Shuning üchün dölet mu'eyyen da'iride söz, metbu'at erkinlikini chekleydu.

Buning ichide jinayetke qutratquluq qilish dégenni qandaq chüshinish kérek? junggoning qanunida jinayetning türliri xilmu-xil bolsimu, lékin xitay köchmenliri hakimiyitining neziride siyasiy jinayet barliq jinayetlerning ichidiki eng éghir jinayettur.

Mesilen, Uyghur aptonom rayonida xitay köchmenliri hakimiyitining qanuni qatilgha kengchilik qilsa qiliduki, lékin jinayet dep qarighan siyasiy heriketlerge hergiz kengchilik qilmaydu.

Emdi qarisaq, puqralargha pash qilish tor béti échip bériptu. Xitay köchmenliri hakimiyiti pütün Uyghurlarni öz-ara nazaret qilish halitige chüshürüp qoymaqchimu? zorawan hakimiyetning siyasiy zorawanliqi buningdinmu artuq bolamdikine? bu Uyghurlar qaysi halette yashaydu emdi. Söz, metbu'at erkinliki bu bashqa bir gep, el ichidiki jama'et pikri bu bashqa bir gep idighu? emdi bunimu öz-ara pash qilidighan bolsa, ademler éghzini tuwaqlap yashishi kérekmu emdi. El ichidiki jama'et pikrimu jinayetning bir türi bolup qaldimu, junggoda!?