Хитайниң уйғурларға қаритилған қаттиқ бастуруш сияситиниң пиланлиғучиси вә баш җавабкари ким?

Президент буш, ху җинтав билән ахирқи қетим көрүшкәндә униңға:"өзиниң әркинлики үчүн күрәш қилғучилар болидикән, америка улар билән бир мәвқәдә туриду," дегән.

Бу хил йүзәки қараш түпәйлидин һазирму өз юртида һөкүмәт вә қанун тармақлириниң бозәк қилишиға вә зулмиға учриған хели көп уйғурлар мадди җәһәттики зор бәдәлгә қаримастин, алайитән бейҗиңға берип, хитай мәркизи һөкүмитигә шәрқий түркистандики қорчақ һөкүмәтләр үстидин әриз - шикайәт сунушни давамлаштуруп кәлмәктә.

Әпсуски бу бичариләр мәркизи һөкүмәткә дәртлирини аңлитиш уяқта турсун, әксичә бейҗиң сақчилиридин таяқ - тоқмақ йәп, тил - һақарәт иштип, һәтта түрмиләргә қамилип, әризгә барғиниға миң бир пушайманларни қилип қайтип кетишкә мәҗбур болмақта.

Әмәлийәттә болса бу ақкөңүл уйғурларниң бейҗиңға берип әриз сунуши, худди қарақчини қарақчиниң башлиқиға датлап бәргәндәк комедийилик бир һадисә иди. Чүнки бүгүн шәрқий түркистан районида җәрян қиливатқан зулум, бесим вә адаләтсизлик сияситиниң баш пиланлиғучиси вә қомандани болса дәл хитай мәркизи һөкүмитиниң өзи болуп, ваң лечуән вә нур бәкри дегәндәкләр болса бейҗиңдики бу " баш қази " ниң әмир ‏қуллири вә " доға - яйи " лири иди.

Мәсилән, қорчақ рәис нур бәкриниң 9 - айниң 10 - күни үрүмчидә чақирилған " аптоном районлуқ кадирлар йиғини " да бәргән һелиқи " мәшһур " доклатидин бу нуқтини наһайити ениқ көрүвелиш мумкин. Нур бәкри доклатида, " мәркәз, шинҗаңниң муқимлиқ хизмитигә наһайити әһмийәт берип, мәмликәтниң омумий муқимлиқи вә дөләтниң әбәди аманлиқи йүксәкликидә туруп, ички - ташқи вәзийәтни игиләп, шинҗаңниң муқимлиқини мәмликәтниң муқимлиқ омомийитигә қоюп муһакимә қилип, бир қатар муһим тәдбир вә зор хизмәт орунлаштурмисини кәйни - кәйнидин оттуриға қойди.

1996 - Йили мәркәз шинҗаңниң муқимлиқ хизмитини мәхсус муһакимә қилди һәм 7 - номурлуқ һөҗҗәтни тарқитип, " шинҗаңниң муқимлиқиға тәсир йәткүзүватқан асаси хәвп миллий бөлгүнчилик вә қанунсиз диний паалийәт дегән илмий һөкүмни ениқ оттуриға қоюп, шинҗаңниң муқимлиқини сақлашни орунлаштурди " дәп көрсәткән иди.

Нур бәкри тилға алған бу " 7 - номурлуқ һөҗҗәт " болса, 1996 - йили 3 - айниң 19 - күни хитай коммунистик партийиси мәркизи комитети сиясий бюроси тәрипидин мәхсус шәрқий түркистанға қарита түзүп чиқилған вә 10 маддидин тәркип тапқан бир истратегийилик һәрикәт пилани болуп, бу һөҗҗәт, дипломатийә җәһәттә актип һәрикәткә өтүп, чәтәлләрдики уйғур тәшкилатлириниң паалийәтлирини вәйранчилиққа учритиш, шәрқий түркистандики дин, миллий маарип вә мәдәнийәт саһәсигә қаратқан назарәтчиликни күчәйтип, уйғурлар ичидә диний вә миллий туйғуларниң күчийишиниң алдини елиш, қанун органлириниң асасий фонкисийонини миллий һәрикәтләрни бастурушқа қаритиш, биңтүәнни күчәйтип, униң миллий һәрикәтләрни бастуруштики ролини толуқ җари қилдуруш, шәрқий түркистанда һәр заман йүз бериш еһтимали болған миллий вәқәләрни өз вақтида бастуруш үчүн хәлқ азадлиқ армийиси билән жандарма қисимлириниң җәң қилиш иқтидарини ашуруш, хитайниң ички өлкилиридики хитай пуқралирини шәрқий түркистанға келип хизмәт қилишқа риғбәтләндүрүш қатарлиқ наһайити кәң мәзмунни өз ичигә алған вә бу һәқтә конкретни тәдбирләр оттуриға қоюлған иди.

Ундин бурун хитай һөкүмити, " шинҗаңға асасий хәвп миллий бөлгүнчиләрдин келиду " дегән тәләппузни қоллинип кәлгән болса, " 7 - номурлуқ " һөҗҗитидә тунҗи қетим, " шинҗаңға асасий хәвп миллий бөлгүнчиләрдин вә қанунсиз диний һәрикәтләрдин келиду " дегән шоарни оттуриға қоюш арқилиқ, шәрқий түркистандики диний саһәни асаслиқ зәрбә бериш нишани қилип таллиған иди.

Әйни чағда бу һөҗҗәт елан қилинғанда, чәтәлдики уйғур тәшкилатлириниң вә хәлқаралиқ кишилик һоқоқ тәшкилатлириниң қаттиқ қаршилиқиға учриған, һәтта чәтәлләрдики бәзи хитай демократчилириму бу һәқтә елан қилған мақалә вә әсәрлиридә, әгәр 7 - номурлуқ һөҗҗәт әмәлиләштүрүлгән тәқдирдә, шәрқий түркистандики милли зиддийәт, ихтилап вә тоқунушларниң техиму кәскинлишидиғанлиқини, муқимсизлиқ амиллириниң шиддәт билән көпийидиғанлиқини, буниң хитайниң омумий бихәтәрлики үчүнму зор тәһдитләрни елип келидиғанлиқини әскәртип, хитай мәркизи һөкүмитини бу һәқтә агаһландурған иди.

Әмма хитай мәркизи һөкүмити юқириқи қаршилиқ вә агаһландурушларға қилчә қулақ салмиди вә шәрқий түркистан қорчақ һөкүмитидин " 7 - номурлуқ һөҗҗәт " ниң роһини әйнән вә җиддий әмәлийләштүрүшни тәләп қилди, шундақла бу һөҗҗәтни чиқирип бир қанчә ай өтмәйла аталмиш " шаңхәй һәмкарлиқ тәшкилати " дегән нәрсини қуруп чиқип, уйғурларға қарита башлатқан бу рәһимсиз сиясити үчүн дипломатийә җәһәттин асас яритишқа тиришти.

Қорчақ рәис нур бәкри, бу қетим бәргән доклатида, " 7 - номурлуқ һөҗҗәт " ни қандақ әмәлийләштүргәнликини, " 1996 - йили мәркәз 7 - номурлуқ һөҗҗәтни тарқатқандин кейин, аптоном районлуқ партком мәркәзниң шинҗаңниң муқимлиқини сақлаш тоғрисидики бир қатар зор тәдбирлирини изчиллаштуруп, әстайидил әмәлийләштүрүп, дүшмәнгә қарши кәскин күрәш вәзийитигә қарита " тәшәббускарлиқ билән һуҗумға өтүш, баш көтүрүши билән зәрбә бериш, дүшмәнгә алдин қол селиш "фаңҗин" ини оттуриға қоюп, миллй бөлгүнчилик таянчлири, диний әсәбий күчләрниң башламчилири вә зораван, террорчиларға күчни мәркәзләштүрүп қаттиқ зәрбә берип, дүшмәнниң нохулисини елип, дүшмәнниң күчийивелишиға қәтий йол қоймай, бөлгүнчиликкә қарши күрәштә бир қатар ғәлибиләрни қолға кәлтүрди " дәп баян қилған иди.

96 - Йили " 7 - номурлуқ һөҗҗәт " чиқирилипла алди билән шәрқий түркистан миқяси буйичә " җәмийәт аманлиқини омумлаштуруп түзәш " дегән намда зор сияси һәрикәт қозғилип, һәрикәттә миллий вә диний туйғулири күчлүк болған уйғурлар зәрбә бериш нишани қилинди. Йәнә шу йили хитай мәркизи һөкүмити, " мәмликәт буйичә бир туташ елип бериливатқан җинайи ишлар җинайәтчилиригә қаттиқ зәрбә бериш һәрикитидә, шинҗаңда асаси нишан миллий бөлгүнчиләргә вә қанунсиз диний унсурларға зәрбә бериш болуши лазим " дегән чақириқни оттуриға қойди.

Шу йили башлитилған," җәмийәт аманлиқини омумлаштуруп түзәш " һәрикити билән " қаттиқ зәрбә бериш " һәрикити җәрянида миңлиған бигунаһ уйғур тутқун қилинди, йәнә көплигән уйғур яшлири өлүм җазалириға вә түрлүк қамақ җазалириға һөкүм қилинди. Бу һәрикәтләргә улапла, " идеологийә саһәсидә миллий бөлгүнчиликкә қарши туруш һәрикити ", " 3 хил күчләргә зәрбә бериш һәрикити ", " шәрқий түркистан террорчилириға зәрбә бериш һәрикити " дегәндәк бир талай сияси һәрикәтләрни қозғаш арқилиқ уйғурларға қаратқан бастуруш һәрикәтлирини пәйдин - пәй ашуруп кәлди.

2000 - Йили аталмиш " чоң ғәрби шимални ечиш пилани " йолға қоюлғандин кейин, хитай һакимийитиниң юқириқи намлардики зәрбә бериш һәрикәтлири техиму системилаштурулди. Бүгүн шәрқий түркистанда елип бериливатқан бастуруш һәрикәтлири болса пәқәтла бундин 10 йил бурун түзүп чиқилип йолға қоюлған вә " 7 - номурлуқ һөҗҗәт " дәп аталған истратегийилик һәрикәт пиланиниң давамлиқ иҗрасидин башқа нәрсә әмәс иди.

Аридин 10 йил өтүп, бүгүнки күндә қорчақ рәис нур бәкриниң " 7 - номурлуқ һөҗҗәт " ни " әңгүштәр " вә " қиблинамә " қатарида алаһидә тилға елишиму, бу һөҗҗәтниң нәқәдәр моһимлиқини вә һазирму һәм өзиниң тәсирини сақлап келиватқанлиқини көрситип турмақта.

Қисқиси, бүгүн шәрқий түркистанда җәрян қиливатқан зулум, бесим вә қанлиқ қирғинчилиқларниң иҗадчиси вә баш җавабкари дәл хитай коммунистик партийә вә хитай мәркизи һөкүмитидин ибарәт. Шуңа, худди бәзи уйғур сияси паалийәтчилириниң баян қилғинидәк, әгәр шәрқий түркистандики җинайи қилмишлири үчүн хәлқара адаләт мәһкимисидә җавабкарлиққа тартишқа тоғра кәлсә, алди билән хитай коммунистик партийисиниң баш секритари вә хитайниң дөләт рәиси ху җинтавни сотлаш вә җазалаш керәк !    

• Принт
• Һәмбәһр
• Әвәтиш

Барлиқ пикир - баянларни көрүш.

• Бүгүнки аңлитиш
• Илгирики аңлитишлар