Uyghurlar néme üchün ' shinjang ' dégen kelimidin nepret qilidu?

Gerche xitay hakimiyiti sherqiy türkistanni " shinjang " dep atap kelgen bolsimu, emma bu atalghudin dunya jama'etchilikining asasi jehettin xewiri yoq. Bügün köpligen döletler teripidin neshr qilin'ghan dunya xeritiliride, xitay teripidin " shinjang " dep atalghan bu rayon, " sherqiy türkistan ", " türkistan ", " Uyghuristan ", " Uyghuriye " dégendek namlar bilen atap kélinmekte.

Xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatliri arisida we gherb metbu'atlirida bolsa, " sherqiy türkistan " dep atash omumlashqan bolup, ular, " sherqiy türkistan " dégen bu sözning yénigha tirnaq échip, " xitay hökümiti teripidin, shinjang Uyghur aptonom rayoni dep atilidu " dep izahat bérip qoyidu. Chünki, ularning xitaygha oxshash dölet we yer - jay namlirini éhtiyajigha qarap xalighanche özgertidighan xuyi yoq, belki tarixiy menbe we asasqa tayinidu, shu jughrapiyide yashawatqan we shu tupraqning heqiqiy igisi hésablan'ghan xelqlerning arzusi we héssiyatigha hörmet qilidu, ular qobul qilmighan isim yaki atalghuni ulargha zorlap tangmaydu!

Bezi sanliq melumatlarda körsütülüshiche, nöwette chet'ellerde texminen bir milyon'gha yéqin Uyghur yashimaqta, ularning eng qattiq nepret qilidighini, " shinjang " dégen bu kelime bolup, ular sherqiy türkistanning, " shinjang " dep atilishini, " Uyghurlargha qilin'ghan eng zor haqaret " dep qaraydu, ularning neziride bu kelime manju we xitay mustemlikichiliri teripidin Uyghurlargha zorlap téngilghan nam bolup, sherqiy türkistan xelqi bu isimni héch bir zaman qobul qilghini yoq we öz wetinining eslidiki shereplik namigha qayta érishish üchün tinimsiz küresh qilip kelmekte. Mesilen, 1933 - yili qeshqerde we 1944 - yili ilida qurulghan ikki musteqil jumhuriyetning, " sherqiy türkistan jumhuriyiti " dep élan qilin'ghanliqimu, Uyghur xelqining öz wetinining nam - sheripige bolghan arzu we intilishlirini ochuqche körsitip turmaqta.

Shunga hazir chet'ellerde yashawatqan Uyghurlar, " shinjang " dégen bu kelimini teleppuz qilishni, " weten - milletke qilin'ghan xiyanet we xa'inliq " dep qaraydu, ular arisida wetenning nami heqqide, " sherqiy türkistan ", " Uyghuristan " dégen atalghu keng omumlashqan we " shinjang " kelimisi héch bir zaman teleppuz qilinmighachqa, chet'ellerde tughulup ösken Uyghur yash - ösmürliriningmu " shinjang " dégen bu atalghudin xewiri yoq. Dalay lamaning wekilliri bilen xitay otturisida tibet mesilisi heqqide söhbet bashlan'ghandin buyan, chet'ellerde pa'aliyet élip bériwatqan Uyghur siyasiy pa'aliyetchiliri arisida, " Uyghur wekilliri bilen xitay otturisidimu söhbet élip bérish mumkinmu? "

Dégendek bes - munaziriler kücheymekte. Emma ularning ortaq qarishiche, ikki terep otturisidiki muzakire üchün eng chong tosalghu, " shinjang " dégen bu kelime bolup, xitay hakimiyiti awwal sherqiy türkistanni, " shinjang " dep atashtin waz kéchishi lazim, bu, Uyghur - xitay muzakirisi yaki söhbitining aldinqi shertidin ibaret.

Tarixiy menbelerde körsitilishiche, Uyghurlarning meshhur milliy rehberliridin muhemmet imin bughra we eysa yüsüp aliptékin ependilerning 50 - yillarning bashlirida teywen hökümiti bilen bolghan alaqe we di'alogni tamamen üzüshige sewebchi bolghan asasliq amillarning birimu, teywendiki hökümitining " shinjang " dégen bu kelimige ching ésiliwélishi idi.

Yene mesilen, merhum eysa ependimning hayat waqtida manga sözlep bérishiche, xitay mötidil siyaset yürgüzüwatqan we sirtqa qarita ishikni échiwetken 80 - yillarning bashlirida, xitayning türkiyide turushluq konsuli eysa ependimning öyige ziyaretke kélip, uni weten'ge qaytip kétishke dewet qilghan we hetta eger xalisa " memliketlik siyasiy kéngesh " ning mu'awin re'isi qilidighanliqi heqqide wede bergen.

Eysa ependim xitay konsuligha bergen nazuk jawabida, özining wetenni kéche - kündüz yad étip kelgenlikini, weten'ge qaytishni elwette arzu qilidighanliqini we bir shert bilen qaytidighanliqini bayan qilip kélip, " eger shinjang dégen bu atalghuni emeldin qaldurup, wetenning sherqiy türkistan dégen bu namini eslige keltürsenglar, derhal qaytip kétimen " dep jawab bergen. Bu sözdin renggi öchüp zuwani tutulghan xitay konsuli, shu ketkenche ikkinchilep qayta eysa ependimni izdep kelmigen.

Chet'ellerdiki Uyghurlar ichidila emes, hetta xitay démokratliri arisidimu " shinjang " dégen bu atalghu heqqide köpligen talash - tartishlar élip bérilmaqta. Mesilen, xitay démokrat yazghuchiliridin wang lishong ependi," séning sherqiy türkistaning, méning shinjangim " dégen mawzudiki esiridimu, " shinjang " dégen bu namning peqetla xitaylargha xas uqum ikenlikini, Uyghurlarning bu namni héch bir zaman qobul qilmighanliqini we " shinjang " ning xitaylargha, " sherqiy türkistan " ning bolsa Uyghurlargha tewe ikenlikini alahide tekitlep ötken idi.