Язғучи халидәй билән җаң руңниң һекайиси

Әйни заманда, мавзедуңниң москвани зийарәт қилғанда сталин билән чүшкән сүрәтлиридин бири.

"Мавзедуң, сталинниң ярдәм қилип биринчи дәриҗилик һәрбий санаәт системиси қуруп беришини үмид қилатти..." Қариғанда мавзедуң еришидиғанға еришип булуп, әмди дөләт қурушниң, армийә қурушниң койида йүргәндә йәнила сталинниң ярдәм қилишини үмид қилған болса керәк.

Язғучилар мундақ башлиди: "мавзедуң 1949‏ - йили 12‏ - айниң 6‏ - күни бейҗиңдин москваға юруп кәтти ... Мавзедуң түнҗи қетим сталин билән көрүшкәндә, һәтта москвада турушлуқ баш әлчи ваң җяшаңниму қатнаштурмиди ...."

"Мавзедуң москвадин йирақ, сталинниң 2‏ - дәриҗилик санаторийисигә елип кетилип, аңлаш әсваби орунлаштурулған чоң бир өйгә орунлаштурулди ... У әтираптики хизмәтчиләргә аччиқлинатти ... Сталин қачан қобул қилиду, үмид йоқ иди ... Сталин төвән қатламдики адәмләрни әвәтип мавзедуңни йоқлап туратти ... Бир қетим сталин молотофқа: "берип қарапбақ, мавзедуң зади қандақ адәм ... Бизниң бу йәрдә чәтәллик меһманлар көп ... Мавзедуңни алаһидә күтүшниң зөрүрийити йоқ ... " Деди. Бу китабтики тәсвирләш шундақ болидиған болса, сталин шу чағда мавзедүңни мүшүккә айландуруп қойғанму?

Китабта йәнә мундақ көрситилди: "мавзедуң ғәрб картини ойнашқа башлиди ... (1950‏ - Йили 1 - айниң 12‏ - күни) сталин мавзедуңни нәзәрбәнт қилди дегән сөз - чөчәк ғәрб дунясида тарқилишқа башлиғанда, (йәнә америкилиқлар шапаәт яғдуруп) дөләт ишлар катипи ачсун мухбирлар кулубида нотуқ сөзләп, советләрни әйибләп: "җуңгониң шималидики өлкиләрни йүтүвалди ... Советләр территорийисигә қошувалди ... Ташқи муңғулийини алла қачан йүтүп алди ... Шәрқи - шимални йеримиғичә йүтүп болди" дәп, көрсәткәндин башқа ачсун :"советләр ички моңғулийә вә шинҗаңни пат арида йүтүп алиду ..." Дәп көрсәткән.

Ялта йиғини техи йеқиндила ахирлашқан, йиғинда ташқи моңғулийиниң "һазирқи һалити" етирап қилинған туруқлуқ, техи йеқиндила москвада "җуңго, совет шәртнамиси" имзаланған туруқлуқ, йәнә немишқа ачсун әпәнди " йүтүвалди", "пат арида йүтүп алиду" дәйдиған сиясий ибариләрни ишләткәнду?

1950‏ - Йили 2‏ - айниң 14‏ - күни "җуңго, совет икки тәрәп йеңи шәртнамә имзалиди ... Мавзедуң йол қойди ... Униң москваға келиш мәқсити йеңидин җуңго, совет шәртнамиси имзалап, җаң җеши билән имзалиған җуңго, совет шәртнамисниң орниға дәсстиш иди."

Лекин, "у, сталин, кона шәртнамини бикар қилиш ялта шәртнамисигә берип четилиду, һазир бу шәртнаминиң һәр қандақ бир маддисини өзгәртишкә болмайду дегәндә, мавзедуң дәрһал қошулидиғанлиқини билдүрүп: ортақ ишлиримизға пайдилиқ болидиғанла болса, биз шундақ қилайли ... Дегән. Шу вақитта мавзедуң шәрқи - шимал вә шинҗаң мустәмликә дегән иди ...."

Бу һекайә шу йәрдә туруп турсун . Әмди келәйли китабта мундақ дейилди: "20 йилдин кейин, (иеһтимал 1972‏ - йили никсон билән көрүшкәндә болса керәк) шу чағда мавзедуң советләр йерим шинҗаң баравиридики земинимизни бөлүп чиқип кетип, бу бизниң тәсир даиримиз дегән иди" дәптикән.

Әмди келәйлуқ, 1989‏ - йили 5‏ - айниң 15‏ - күни горбачиф зиярәт қилип җуңгоға йетип кәлди. Мушундақ сәзгүр вақит, 100 миңдин артуқ хитай оқуғучи намайиш қилип ачлиқ елан қилип, һөкүмәтниң җуңгони демократийиләштүрүшини тәләп қиливатқан мушундақ бир сәзгүр пәйттә, немишқа диң шявпиң горбачифни җуңгони зиярәт қилишқа тәклип қилди? дегән соал туғулиду.

Китабта мундақ көрситилди, горбачиф билән диң шявпиң көрүшкәндә, диң: әпиюн уруши дәвридин башлап җаһангир таҗавузчилар ... Чар падиша җүмлидин советләр мәлум мәзгилдә, мәлум мәсилиләр бойичә җуңгодин көп пайда ‏ - мәнпәәт алған иди ... " Дәп көрсәткән. Көрүшүштә шундақ дейиш зөрөрмиди, буниң сәвәби немә иди?

2005‏ - Йили 5‏ - айниң 6‏ - күни б б с мундақ хәвәр тарқатти:"1989‏ - йили 5 - айниң алдинқи һәптисидә советләр баянат елан қилип, 1939‏ - йили имзаланған (русийә - германийә шәртнамиси) сталинниң шәхси иши иди" дәп көрсәтти.

Бу шәртнамә қандақ шәртнамә иди ? бу шәртнамә, германийә билән русийә оттурисида полшани қандақ тәқсим қилиш, балтиқ бойидики дөләтләрни ким бойсундуруш тоғрисида имзаланған шәртнамә иди.

Хош, сабиқ советләр "русийә - германийә шәртнамиси" ни бикар қилған икән, ундақта 1945‏ - йили 8 - айниң 14‏ - күни йирақ шәрқ сияситигә алақидар уйғуристан, манҗурийә мәсилисигә бағлиқ имзаланған "җуңго ‏ - сөвет шәртнамиси"ни, 1950‏ - йили 2 - айниң 14‏ - күни сталин билән мавзедуң оттурисида москвада йәнә шундақ мәзмунда қошумчә мәхпий келишм имзаланған "җуңго ‏ - совет шәртнамиси"ни бикар қиливетәмду, қандақ? дегән мәсилигә дуч кәлгән диң шиявпиң горбачифни дәрһал бейҗиңға чақирип келип, униң ағзини тувақлимақчи болған болса керәк.

Бирақ, 1950‏ - йили мавзедуң билән сталин оттурисида имзаланған "җуңго ‏ - совет шәртнамиси" ниң мәзмуни сән вә мән ойлимиған бир йәрдин чиқти ... Һәйран қалдим ... Әгәр раст болса, бу шәртнамә охшашла җуңголуқларға бир тәһдит болуп қалди.