Бу 'келишм' ниң мәзмуни растинла шундақмиду?

Әйни заманда, мавзедуңниң москвани зийарәт қилғанда сталин билән чүшкән сүрәтлиридин бири.

Мақалә 2006‏ - йили 9‏ - айниң 4‏ - күни "бошүн" тор битидә елан қилинған Болуп, мақалини көрүп шу вақитта пайдиланған вә уйғур җамаити арисиға елип чиққан уйғур оқурмәнләр болса, мән бүгүн бу мақалини қайта ишләшкә тутунғинимда шу уйғурлардин әпу сораймән дәп ойлидим.

Мақалини тонуштурушта, мәлум қисқартишлар билән тәйярлап чиқтим.

"1949‏ - Йили 6‏ - айда, ‏ - дәп башлайду аптор әнна ханим,‏ - лю шавчи өмәк башлиқи булуп, мәркизи комитетниң вәкилләр өмики москваға берип җуңго, совет мунасивити тоғрисида сөһбәт башлиди. Диң личүн сияси катип булуп бәлгиләнди. Сөһбәт җәрянида советләр тәрәп 3 вилайәт күчлиридин пайдилинип һәрбий җәһәттә гоминдаңни искәнҗигә елишқа болиду дәп тәшәббускарлиқ билән оттуриға қойди. Шундақ қилип мәркизи комитет диң личүнни мәркәзниң вәкили қилип бәлгиләп 3 вилайәткә алақилишишкә әвәтти...."

Аптор әнна ханим мундақ давамлаштуриду: "диң личүн1949‏ - йили 8‏ - айниң 14‏ - күни (талливалған вақитқа қараң) ғулҗа шәһиригә келип, диң личүн радиограммисини орунлаштурди ... Диң личүн мавзедуңниң 3 вилайәтниң вәкил әвәтип җуңго хәлқ сияси мәслиһәт кеңишигә қатнишишини үмид қилидиғанлиқи тоғрисида язған хетини әхмәтҗан қасимиға йүз туранә тапшурди ... 8‏ - Айниң 17‏ - күни әхмәтҗан қасими қатарлиқ рәһбәрләр айропилан һадисигә учрап қаза қилди...."

Аптор әнна ханим мундақ давамлаштуриду: "1949‏ - йили 8‏ - айниң 26‏ - күни шинҗаң тинч йол билән азад болди( илавә бу күн әхмәтҗан қасими қатарлиқ рәһбәрләрниң һадисигә учрап қаза қилғанлиқини елан қилған күн әмәсмиди.)

Аптор мундақ давамлаштуриду: "мавзедуң 1949‏ - йили 12‏ - айниң 16‏ - күни москваға берип сталинниң 70яшқа киргәнликини хатириләш йиғиниға қатнашмақчи болди. ( "Мавзедуң тоғрисида ашкариланмиған һекайиләр" мавзулуқ китабта 12‏ - айниң 6‏ - күни дейилгән) 1 айдин кейин мавзедүң дөләт вәзири җуинләйни москваға чақирип кәлди. ( Ундақта җуенләй 1950‏ - йили 1‏ - айниң 6‏ - күни москваға йитип кәлгән болиду) 1950 ‏ - йили 2‏ - айниң 12‏ - күни җуңго, совет икки тәрәп мавзедүң билән ситалинниң риясәтчилики астида җуңхва хәлқ җумһурийити мәркизи һөкүмитиниң толуқ һоқуқлуқ вәкили җуенләй билән совет сотсиялистик җумһурийәтләр иттипақи алий советиниң толуқ һоқуқлуқ вәкили олия вишиниски "җуңхва хәлқ республикиси, совет сотсиялистик җумһурийити достлуқ, иттипақдашлиқ алаһидә келишими"гә имза қойди.

Аптур әнна ханим давамлаштуруп: " "келишим" 19 маддидин тәркип тапқан булуп, "келишим"ниң 19‏ - маддисида:" келишим" интайин мәхпий характериға игә . "Келишм "имзалиған икки тәрәп (икки дөләт) ниң мәхпийәтликни сақлаш мәҗбурийити бар, елан қилиш(ашкарилаш) қа болмайду, дәп бәлгиләнгән. Лекин бу мәхпи "келишим" 1950 - йили 7 - айниң 16‏ - куни, америка ташқи сиясәт ишханиси тәрипидин нюйорк шәһиридә ашкариланди(елан қилинди). Бу "келишм" ниң 17‏ - маддиси бу мақалидә муһакимә қилинған мәсилигә мунасивәтлик болғанлиқтин мақалиниң астиға илавә қилдим дәп көрсәтти.

" "Келишим " ниң 17 - маддисида мундақ бәлгиләнди: "келишм" имзалиған икки тәрәп (икки дөләт) ички моңғулийидә, шинҗаңда, тибәттә һәр қайси милләтләрниң җумһурийитини қурушқа қошулиду, бу милләтләрниң мустәқил болушини икки тәрәп ортақ мәсул булуп қоллайду."

Бу тоғрида тибәтләрниң қандақ һессиятта болуватқанлиқини шәхсән мән көрүп йетәлмидим.

 Қайтип киләйлуқ, 1950‏ - йили мавзедуң билән ситалин оттурисида имзаланған "келишм" ниң мәзмуни растинла шундақ болған болғимиди ? бу "келишм" немишқа иҗра қилинмиди?

Хитайниң иҗра қилишиғу мумкин әмәс. Ситалин немишқа "келишм" бойичә мавзедуңға бесим ишләтмиди, корийә урушиниң партлиши ситалинни тәмтиритип қойдиму яки мавзедуңниң корийигә әскәр чиқиришини қолға кәлтүрүш үчүн ситалин, мавзедуң билән йәнә башқа мәхпий шәртнамә имзалап юқириқи "келишим" ни бикар қилғанму вә яки ситалин хитайға бесим ишлитип бу "келишм" ни иҗра қилғичә 1953 ‏ - йили ситалин өлүп кетип, "келишм" шу пети икки дөләт оттурисида есилип қалдиму ?