Тибәт хизмти йиғини' вә 'шинҗаң хизмити йиғини'

Дәл шундақ пәйттә, 1 - айниң 25‏ - күни "уйғур биз" тор бити, бейҗиңда "тибәт хизмити йиғини" ечиливатқанда, аталмиш шинҗаң уйғур аптоном районида "содигәр чақириш, мәбләғ қобул қилиш" йиғини чақирилди дәп хәвәр тарқатти. Йиғиндин тарқалған хәвәрләргә асасланғанда, мәркизи һөкүмәт йеқинда охшашла " шинҗаң хизмити йиғини" чақиридикән. Йиғинда "шинҗаң мустәқилчилиригә қарши туруш, биңтуәнниң өзгиришини илгири сүрүш, иқтисадни тәрәққи қилдуруп, узун муддәтлик муқимлиқни ишқа ашуруш"ни муһакимә қилидикән.

2010 - Йили 1 - айниң 25‏ - күни б б с мундақ хәвәр қилди: "далай лама билән бейҗиң һөкүмити сөһбәтни әслигә кәлтүрди. Дарамсилада қурулған далай лама ишханиси 1‏ - айниң 25‏ - күни баянат елан қилип: далай ламаниң пәвқуладдә икки нәпәр вәкилиниң бейҗиңға берип хитай һөкүмити рәһбәрлири билән йеңи бир қетимлиқ бәлки 9‏ - қетимлиқ сөһбәтни әслигә кәлтүридиғанлиқини җакарлиди."

Ишлар бәк җиддий болуп кәттиму қандақ?

Дөләт ишлар катипи һеларий клинтүн ханим 2010 - йили1 - айниң 21‏ - күни вашингитунда сөһбәт баян қилип, "гогул ширкити вәқәси" бойичә хитай һөкүмитини кәскин тәнқид қилди. Клинтүн ханим сөһбәт баян қилди, "баянат" елан қилмиди. Әҗиба, шуниңдин кейинла бейҗиңда "күз һәриси"ниң увиси чувулуп кәттимикин, немә иш болди? мениң демәкчи болғиним шуки, "гогул ширкити вәқәси" әслидин йетқанда пәқәт сода - тиҗарәткә бағлиқ "кичиккинә вәқә" болсиму, лекин бу "кичиккинә вәқә" ғәрб дунясиниң җуңгода сода - тиҗарәт қиливатқан ширкәтлирини "дилғул" қилип қоюши мумкин иди. Америка һөкүмити "гогул ширкити вәқәси " бойичә җуңгониң позитсийисигә қарши җиддий позитсийә билдүрди.

Бирақ, "гогул ширкити вәқәси" иқтисад саһәсидила чәклинип қалмиди. "Қизим саңа ейтай, келиним сән аңла " дегәндәк "кәч күз һәриси" ниң увиси бейҗиңда мустәмликичи, консерватип һөкүмәтниң сияси қорғини җуңнәнхәй тәврәп кәткәндәк болди. Дәрһал "тибәт хизмити йиғини" чақирди вә кәйнидинла "шинҗаң хизмити йиғини" чақирмақчи болди. Йиғип ейтқанда, мустәмликә уйғүристанда вә тибәттә "муқимлиқ" билән "тәрәққият" мәсилисини һәл қилмақчи, тибәттә болса "һалқима типлиқ тәрәққият "ни йолға қоймақчи болди, бәлки мундақ һәл қилиш, тибәт мәсилисини далай лама билән бирлишип һәл қилиш болуп қаламду ‏- қандақ?

Хитай көчмәнлири һакимийитигә муқимлиқ керәк болғандәк, йәрлик уйғурларға һәм муқимлиқ керәк иди. Уйғурлар хитай көчмәнлириниң дәстидин өй - макансиз қалмаслиқи, йәр - мүлксиз қалмаслиқи, бу тоғрида бир икки еғиз гәп қилғанлиқи үчүн бастурулмаслиқи, түрмиләргә ташланмаслиқи, қирғин қилинмаслиқи керәк иди.

Болғулуқ болди... Бу қетим хитай мустәмликичилириниң мустәмликә уйғуристанда қолға кәлтүрмәкчи болуватқан муқимлиқи зади қандақ муқимлиқ? "биңтуәнниң өзгиришини илгири сүрүш" дәйдиған бир ибарә қошулупту. Биңтивәнни йәнә қандақ өзгәртмәкчи? биңтүәнни бурунқидәк йәрликкә қошувәтмәкчиму? чүнки, биңтүән йерим һәрбий түзүмдә қеливиридиған болса, мустәмликә уйғуристандин чекиндүрүшкә тоғра келиду‏ - дә! худди тибәтләр оттуриға қойған 5маддилиқ сияси шәртләр ичидики "тибәтни һәрбий ишлардин хали районға айландуруш" дегәндәк, уйғуристан мәсилиси бойичә "хитай һәрбий қисимлирини чекиндүрүш керәк" дейилидиған болса, аввал биңтүәнни чекиндүрүши керәк болиду. Шуңа шундақ вәзийәттә, хитайниң мәркизи һөкүмити бу қетим биңтүәнни қандақ өзгәртмәкчи болуватидиғандур ?