Köp partiyilik siyasiy tüzüm we bir partiyilik siyasiy tüzüm

Eger, bir dölette siyaset ijra qilish we siyaset belgilesh bir partiyining patént hoquqi bolup qalidighan bolsa, qanun zorawanliqni himaye qilidighan qanun'gha,saqchi bilen armiye bir partiyining qolida basturush qoraligha aylinip qalghandin bashqa, teshwiq-terghibat wasitilirimu bir partiyining qolidiki qoralgha aylinip qalidu. Xuddi bügünki xitay dölitidek. Puqralarning siyasiygha arilishish hoquqi bolmaydu. Puqralar üchün siyasetke arilishishning birdin-bir yoli siyasiy partiye qurush yolidur. Xitay hökümiti shunga köp partiyilik siyasiy tüzümge qarshi turidu.

Mubada, xitay dölitide köp partiyilik siyasiy tüzüm yolgha qoyulidighan bolsa, mongghullar siyasiy partiye qurushqa, Uyghurlar, tibetler, ju'anglarmu siyasiy partiye qurushqa toghra kélidu, chataqning chong béshi mushu yerde bolghanliqtin, xitay hökümiti xitayda köp partiyilik siyasiy tüzümge yol qoymaydu. Xitayning ikki chong partiyisi gomindang, gungchendang we teywende démokratiye tereqqiyat partiyisi yene chet'ellerde qurulghan démokratlar partiyisi dégendek, yene bashqa shundaq partiyiler xitay millitige mensup partiyilerdur.

Uyghurlargha kelsek, 20-esirning 30-yillirida xotende qurulghan “Milliy inqilabi komitét” partiye xaraktérige ige teshkilat yaki partiye idi. Oxshash bir waqitta qeshqerde siyasiy pa'aliyet élip barghan “Yash qeshqer partiyisi” ismi-jismigha layiq bir siyasiy partiye idi.

Ikkinchi qétim jumhuriyet qurushning harpisida Uyghurlar siyasiy teshkilat we siyasiy partiyilerge uyushup pa'aliyet qilghan idi. Mesilen, “Xelq inqilabi partiyisi”, “Ghulja azadliq teshkilati”, “Üch wilayet inqilabi yashlar teshkilati”, “Démokratik inqilab partiyisi”, “Tinchliqni qoghdash xelqchil ittipaqi” qatarliq teshkilat we partiyiler, xelqning küchini teshkillesh we siyasiy küreshke uyushturush jehette kem bolsa bolmaydighan partiye we teshkilatlar idi.

Siyasiy partiye arqiliq siyasiygha arilishish hoquqi qanun arqiliq gewdilinishi, hoquq asasiy qanun arqiliq muqimlashturulushi kérek. Bolmighanda qurulghan siyasiy partiyiler dawamliq basturushning obyéktigha aylinip qalidu. Xitay hökümiti yol qoymaywatqan terepmu del mushu yerdidur.

Siyasiy partiye milletning menpe'itige wekillik qilidu. Bolupmu, mustebit döletlerde siyasiy partiye qaysi milletke mensup bolsa, shu milletning menpe'iti üchün xizmet qilidu. Xitayda kommunistik partiye omum xelq partiyisi, kommunistik partiye her millet xelqining menpe'itige wekillik qilidu deydighan sepsetiler adem aldaydighan sepsetilerdin bashqa nerse emes.

Xitayda kommunistik partiyining kimning menpe'itige wekillik qilidighanliqi ürümchi 5-iyul qirghinchiliqida toluq ispatlandi.

Bir partiyilik siyasiy tüzümde, hakimiyet béshidiki birla partiyini nazaret qilidighan hakimiyet sirtidiki ikkinchi bir partiye bolmisa, hakimiyet béshidiki bir partiye zorawan partiyige, xiyanetchi, parixor partiyige, özemchi partiyige aylinip kétidu-de, jem'iyet türlük- tümen ziddiyetlerdin xali bolalmaydu. Xitayning bügünki emeliyiti del mushundaq emeliyettur.

Köp partiyilik siyasiy tüzümde saylam qanuni bolidu, puqralarning partiyilerni tallash hoquqi bolidu. Hoquq we hakimiyet peqet saylam arqiliq wujudqa chiqidu.
Xitayning köp partiyilik siyasiy tüzümdin ensirewatqan bir teripi, belki kishilerge éytalmaydighan bir teripi shuki, Uyghurlar we tibetlermu partiye qurushqa hoquqluq boluwalidu dep ensireshtur.