Xelq'aradiki térrorchiliq we xitayning dölet térrorchiliqi

Amérika xelqi térrorchilarning hujumigha uchrighanliqining 10yilliqini xatirilep ötti. Sabiq prézidént jorji bosh muxbirning ziyaritini qobul qilghanda : shu waqitta yardemsiz, charisiz hésyatta qalghanliqini, emma ghezeplen'genlikini sözlep ötti.

Amérika jem'iyiti qudretlik herbiy küch bilen térrorchilargha, ularning afghanistan, iraqtiki yawuz küchlirige ejellik zerbe bérip térrorchilarning heywisinimu,özinimu bille qoshup yoqatti. Lékin tinchliq diplomatik yollar bilenmu ishqa ashatti. Biraq térrorchilargha diplomatik yollar bilen mu'amile qilishning orni bolmighanliqtin, herbiy küch bilen tinchliqni qolgha keltürüsh yoli shu chaghda amérika jem'iyitining birdin-bir tallishi bolup qaldi.

Birinchi, ikkinchi dunya urushida amérika qudretlik düshmen'ge duch kelgen bolsa, bu qétim 11‏-séntebirde amérika uningdin wehshiy térrorchilarning hujumigha duch kelgen,esheddi dinchilar shu chaghda amérikigha hujum qilishni pilanlighan bolsa, qiziqi özlirining uzul-késil meghlup bolushinimu pilanlighan hésablinatti.

Biraq, séntebir weqesi insaniyetning meniwi dunyasida bir yara qaldurup ketti. Insaniyet öz-ara méhribanliq, keng qorsaqliq, öz-ara yardem qatarliq eqli tepekkur bilen barliqqa munasiwet qilip, mewjutluqni eqilning küchi bilen kapaletke ige qilip kéliwatqan bolsimu, ri'allashqan arzularning wehimidin yiraq turushi eqilge sighmaydighan bir ish bolup qaldi. Yeni insaniyetning yaxshi arzuliri wehimidin yiraq turalmidi.

Démokratik döletler mewjut bolup turghan dunya, térrorchilarmu, xitaydek mustebit döletlermu oxshash mewjut bolup turghan dunya idi. Térrorchilar mustebit döletlerning qollishigha érishetti.

Térrorchilargha qarshi turush jehette dunya ortaq tonushqa keldi . Biraq, térrorluqqa qarshi turush bahaniside dölet térrorchiliqini yolgha qoyup, Uyghurdek bashqa milletlerge we gheyriy siyasiy qarashqa ige xitay puqralirigha basturush bilen mu'amile qiliwatqan xitaydek zorawan döletlerning ichki-tashqi siyasitige chek qoyush jehette téxi insaniyet bir pikirge kélelmidi.

Séntebir weqesidin kéyin, amérikining 10 yildin béri térrorchilargha qarshi dölet küchini heriketke keltürüshidin paydilan'ghan xitaydek döletlerning dölet térrorchiliqi hökümranliq shekli, awwalqi 10yilgha sélishturghanda téximu heddidin ashti. Mesilen, xitay 1978‏-yili islahatchiliq siyasitini yolgha qoyghandin bashlap hésablighanda 1980‏-yili aqsuda Uyghurning namayishini basturdi, 1985‏-yili ürümchide oqughuchilar namayishini basturdi. 1990‏-Yili barinda Uyghurlarning qoralliq qozghilingini basturdi, 1997‏-yili Uyghurning ili namayishini basturdi.2009‏-Yili 5‏-iyulda ürümchide qirghinchiliqni yolgha qoydi,2011yili 7‏-ayning axirida xoten, qeshqerde qirghinchiliq qildi. Uyghurlarni qirghin qilishni yildin-yilgha jiddiyleshtürdi.

Dölet térrorchiliqini yolgha qoyuwatqan junggo gherb dunyasi bilen bolghan diplomatik munasiwet we kishilik hoquq üchün bolghan söhbetlerde, dölet térrorchiliqini yolgha qoyushtin keynige bir qedemmu chékin'gini yoq.

Nöwette, Uyghurlarda kishilik hoquq éngining we hoquq éngining oyghinishigha muhit teyyarlap bergen, shundaq oyghinishlargha en'eniwi menbe bolup bergen, Uyghurlarda yaxshi bilen yamanni perq étidighan exlaq éngining oyghinishi xitayning dölet térrorchiliqigha qarshi turalaydighan birdin-bir küch bolup qaldi.