Bingtu'enning aqsudiki 4‏ - polki etrapidin 100ge yéqin Uyghur tutqun qilin'ghan

Sürette, barin inqilabchilirini tutush we qirghin qilishqa qatnashqan bingtuen xitay qoralliq "déhqan" liridin bir körünüsh.

Chet'eldiki Uyghur teshkilatliriningmu bu heqte éniq bir sanliq melumati yoq. Ular peqet qiyasini otturigha qoyup, iz ‏ - déreksiz yoqalghanlarning 10 mingdin az emeslikini élan qilghan. Xitay hökümiti bolsa bu mesilini sir tutup kéliwatidu. Peqet yéqindin béri bezi yerlik metbu'atlarda élan qilin'ghan xewerlerdin bezi jaylarda qolgha élin'ghan Uyghurlarning sanigha da'ir yip uchigha érishish mumkin boldi.
 
Xitayning "bingtu'en uchur tori" yéqinda xewer élan qilip, 5‏ - iyul weqesi"din kéyin shinjang ishlepchiqirish - qurulush bingtu'en aqsu 1‏ - diwiziyisining 4‏ - polki etrapidiki nahiye we yézilardin 100 ge yéqin Uyghurning 5"‏ - iyul weqesi"ge qatniship qolgha élin'ghanliqini ilgiri sürgen. 4 - Polk uchturpan nahiyisining yéngi awat yézisi bilen qoshna bolup, mezkur polk qumchi, qongrat, atur, qarabagh, sürgün, térim, topilang jiran qatarliq Uyghur yéza - kentlirige tutushidighan we 1300 kishilik bir Uyghur lyenini öz ichige alidighan bingtu'en aldinqi sep bazilirining biridur.

"Bingtu'en xewerler tori"ning melumatida yene, 5‏ - iyul weqesi"din kéyin mezkur polk etrapidiki nahiye, yézilardin 100 ge yéqin 5" - iyul weqesi"ge qatnashquchi qolgha élinipla qalmay, bir qanche"qanunsiz" teshkilatning torgha chüshkenlikini ilgiri sürgen. Lékin ularning qaysi yéza - kentlerdin qolgha élin'ghanliqi, hazirqi ehwali, torgha chüshken teshkilatlarning ismi we qandaq teshkilat ikenliki tilgha élinmighan. Shundaqla bu kishilerning pütün üchturpan nahiyisi yaki üchturpan'gha qoshna onsu nahiyisidin qolgha élin'ghanlarni öz ichige alidighanliqi we yaki 4‏ ‏ - polk etrapidiki qoshna yéza, kentler bilen cheklinidighanliqi melum emes.

"‏5‏ - Iyul weqesi"de bingtu'en bilen Uyghurlar arisida toqunush yüz bergenlikige da'ir hichqandaq uchur bolmisimu, lékin bingtu'en qoralliq küchlirining seperwer qilin'ghanliqigha da'ir melumatlar bar. "Bingtu'en uchur tori"ning xewiridin melum bolushiche, da'iriler 5" - iyul weqesi"din kéyin 4‏ - polk qarmiqidiki xelq eskerlirini qorallandurup, 4‏ - polktiki Uyghur lyen we polk etrapidiki Uyghur yéza, kentliride yüz bérish éhtimali bar tasadipiy weqelerge qarshi herbiy hazirliqlar élip barghan.

4 ‏ - Polk yene mexsus pilan tüzüp, polk siyasi komissari we polk komandirining yétekchilikidiki bir qomandanliq shtabi qurup chiqqan. Bezi analizchilarning eskertishiche, gerche 5" - iyul weqesi"de bingtu'en bilen Uyghurlar toqunushmighan bolsimu, lékin bu xil mumkinchilik her waqit mewjut. Amérika lawgey tetqiqat fondi jem'iyitining mes'uli xarriy wu ependi bingtu'enni tetqiq qilghan xitay pa'aliyetchilirining biridur.

U béyjing hökümiti shinjangda kontrolluqni yoqatsa bingtu'en bilen yerlik Uyghurlar arisida keng kölemlik toqunush partlash xewpi mewjut dep agahlandurup, "junggoning tarixidin qalghan sewebler tüpeylidin xenzular bilen az sanliq milletlerning munasiwiti izchil yaxshi bolmay keldi. Bolupmu Uyghurlar bilen xenzularning munasiwiti yaxshi bolmidi. Buning yaxshi bolushi mumkin emes. Chünki buning astida érqiy we milliy kemsitish bar. Köpchilik xenzularda 'az sanliq milletler qalaq hem wehshi, ular bilen chiqishqili bolmaydu' deydighan qarash mewjut. Hökümetning milliy siyasitidiki wehshiylik we rehimsizlik bu qarashning inkasi" dep körsetti.

Shinjang ishlepchiqirish qurulush bingtu'eni 1954‏ - yili 10 ‏ - ayda qurulghan bolup, bingtu'en ahalisi qurulghan deslepki mezgilde esirge chüshken gomindang eskerliri, Uyghur éligha palan'ghan palandilar we kompartiye armiyisining shinjangni ishghal qilish herikitige qatnashqan bir qisim eskerlerdin terkip tapqan idi. Aqsudiki 1‏ - diwiziye bingtu'enning eng burun qurulghan qisimliridin bolup, uning eng gholluq küchidur.

Xewerlerdin melum bolushiche, 5"‏ - iyul weqesi"din kéyin 4‏ - polk mezkur polk qarmiqidiki Uyghur lyenni nazaret astigha élip, shu jaydiki meschitlerni qamal qilghan. Meschitke mexsus post qoyup, kündilik namazgha kelgen yaki jüme namizi oqughan Uyghurlarni tizimlap, sirttin kelgenlerning bu teweliktiki meschitlerde namaz oqushini chekligen. Xarriy wu bingtüen'ge oxshash bir organ dunyaning héchqandaq bir yéride tépilmaydighanliqini eskertip, uning mewjut bolup turushining özi bir qanunsizliqtur, dep körsetti. U mundaq deydu" :bingtu'enning özi ezeldin bir qanunsiz organ. U néme üchün adem tutidu. U néme üchün rota, izwot, bataliyonlargha ayrilidu? sizningche amérikida bingtüen'ge oxshash rota, bataliyonlargha ayrilghan bir organ barmu? siz bundaq herbiy teshkilatni körgenmu? démek u eslidinla bir qanunsiz teshkilat. Uning öz aldigha musteqil edliye sistémisi, iqtisadi, siyasi sistémisi bar. Dunyaning qeyiride bundaq teshkilat bar? siz qandaq qilip uni qanunluq dep étirap qilalaysiz."

Xarriy wu ning eskertishiche, Uyghurlar bilen xenzular arisidiki öz ‏ - ara nepret nahayiti küchlük bolup, buni noqul xitay kompartiye hökümiti keltürüp chiqarghan ziddiyet emes. U, buning uzun tarixiy yiltizi barliqini bildürdi.

Xarriy wu, "uzundin élip éytqanda, bu mesilini junggo kompartiye hökümiti keltürüp chiqarghan emes. Buningdin burunmu menching dewride we uningdin ilgiri xenzular bilen az sanliq milletlerning munasiwiti izchil yaxshi bolmay kelgen. Shinjang uzun waqit musteqil bir rayon bolghan. Shinjangda burun nurghun ushshaq döletler bar idi. Xen dewride benchaw gherbke seper qilip, 36 dölet barliqini ilgiri sürgen. Emeliyette bu özining qoralliq kontrolluqni qurush mustemlikichiliktinmu better eski ish. Burun qoshna ellerdin koriye, wéytnam, bérmilargha bu xil mu'amilide bolghan. Shunga bu xil irqchi, hökümdarliq munasiwiti kompartiye dewrigiche yétip keldi" deydu.

Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.

 

• Print
• Hembehr
• Ewetish

Barliq pikir - bayanlarni körüsh.

• Bügünki anglitish
• Ilgiriki anglitishlar